Sermos Galiza arquivos - Mario Regueira

05/02/2018 by marioregueira

Tripas, de Alberte Momán

Tripas / Alberte Momán
Belagua / 2017 / 242 páxinas / 16 euros
Poética da diversidade
MARIO REGUEIRA

Ben como narrador, ben como poeta, Alberte Momán acumula unha obra extensa que, dentro da súa diversidade, se resiste a ser sistematizada. Se cadra, o ton común de toda ela sexa, xa desde os seus comezos, un certo inconformismo e un afastamento voluntario das grandes correntes literarias, tamén no que respecta á procura de subxéneros.

Tripas, lanzado en edición bilingüe galega e castelá, afiliase así a unha traxectoria poética difícil de resumir pero da que podería ser un froito especialmente representativo. Pode que o título nos dirixa xa cara a iso: Tripas como referencia ao mecanismo interno das cousas, a aquilo que fica agochado pero que colabora para que o mundo funcione, aínda que a súa simple vista poida darnos unha imaxe de crueza. En certo sentido, Tripas é unha poética, un texto que serve para explicar a relación do seu autor co acto creativo. Só en certo sentido, porque este volume é ademais moitas outras cousas e acaba representando, por vontade ou por unha certa asociación inconsciente, o paso de Momán por moitas outras fases e tendencias creativas.

O que máis pode chamar a atención do libro é, en primeiro lugar, a súa aparente falta de unidade interna. Case dá a sensación de presentarnos, por momentos, cinco ou seis volumes diferentes, nos que só a aparición intermitente dalgúns motivos (como o das mazás) nos devolve á consciencia de estarmos ante a mesma obra. Cun comezo de ton lírico, “Arrabalde de silencio” lévanos ás paisaxes da infancia, aos primeiros sabores da froita no padal, pero tamén á extinción de todos eses rastros vitais (Despois de máis de corenta anos / a maciñeira sucumbiu polo paso dunha autoestrada). Nesta primeira parte é onde aparece tamén o elemento que, pode que máis que ningún outro, ostente o protagonismo dos versos de Tripas: a ansiedade á hora de comunicar algo (O inicio da historia que debería contar / e que non podo), a imposibilidade que atinxe tamén a todo proceso creativo.

O ton do poemario muda rapidamente. Unha candencia nova faise dona do longo poema que compón “As fronteiras do medo” para pasar aos poemas en prosa de “Falamos”, novamente co tema da comunicación e do papel da creación poética. Outro poeta, dos moitos que habitan no universo de Alberte Momán, parece o autor de “Periferia” ou “Maianca”, onde os poemas abren cara a unha dimensión máis social, coa intersección amorosa tamén presente. Porque escribir tamén é escribir desde o lugar fantasmal no que nos colocou a Historia, aínda que o autor volva a falar do eu en “Corenta aniversario”, a coda persoal que pon fin ao libro.

Un libro referencial na produción do autor, un alto no camiño dunha poesía complexa e diversa que parece facer un alto para cuestionarse a si mesma. Seguramente, sairá reforzada e atopará a forma de seguir dándonos sorpresas.

Sermos Galiza 273, 21 de decembro de 2017, Foradeserie, px. 6.

#2017 #Alberte Momán #Belagua #poesía #Sermos Galiza

14/12/2017 by marioregueira

Leonardo e os fontaneiros, de María Victoria Moreno

Leonardo e os fontaneiros
María Victoria Moreno (il. de Manuel Uhía)
Galaxia / 2017 / 2017 / 192 páxinas / 11,55 euros
Amigos da rúa e da escola
MARIO REGUEIRA

Como cada ano, o Día das Letras segue a marcar unha parte importante dos ritmos editoriais do país. Se non aínda con obras novas adicadas á figura de 2018, si coas primeiras reedicións e versións actualizadas daquela parte do seu acervo esgotada ou caída no esquecemento. Neste sentido, a lembranza de María Victoria Moreno suporá unha brisa fresca a unha festa anquilosada de máis en ritmos e persistencias masculinas. A súa figura, xa reivindicada durante estes anos por parte de asociacións feministas como A Sega, pode servir para conectar de novo con sectores sociais virados de costas aos ditados da Real Academia Galega. E porén, a cuarta muller en ser recoñecida en toda a historia do 17 de maio supón tamén unha novidade non menos importante que o seu xénero no Día das Letras. Estamos ante a primeira figura que destaca por unha obra á que,sen negarlle a versatilidade e profundidade que sempre lle recoñecemos á literatura infantil e xuvenil, está maiormente orientada ao lectorado máis novo. Un tipo de literatura que tamén podería ser engadido á listade agravios e esquecementos académicos, especialmente inexplicábeis nuns tempos onde tantas alegrías deu ao resto da cultura galega.
Leonardo e os fontaneiros é un dos libros clásicos da autora e un dos primeiros en procurarlle recoñecementos. Reeditado dentro da colección Árbore de Galaxia que ela mesma chegara a dirixir en vida, supón un dos mellores froitos para preparar as Letras de 2018.
Pode que en todo exercicio de literatura orientada a crianzas haxa un problema inicial a resolver: camiñar polos vieiros da fantasía ou representar a realidade do potencial lectorado? Moreno escolle neste libro a segunda opción, construíndo a historia de Antón, un neno que, cos seus compañeiros de escola, se dedica principalmente a facer trasnadas. A súa amizade inesperada con Leonardo, un can da rúa, supón o fío condutor dunha historia narrada en primeira persoa e dirixida á mascota. A maior parte da trama trata sobre o día a día de Antón, a súa relación con camaradas e outros animais e as aventuras e problemas que lle traen xusto nun momento clave da súa vida (a mudanzada da escola para o instituto). Ao mesmo tempo, estas historias amósannos a súa evolución e a importancia da amizade e a comunicación en todas as fases da vida. Unha das cousas máis orixinais do libro é como a autora o prepara para distintas formas de lectura, en previsión das distintas persoas ás que poida chegar e o seu xeito de ler.
Leonardo e os fontaneiros aguanta ben os máis de trinta anos que ten ás costas, aínda que mostre algunhas marcas de época que as persoas que foron crianzas nos anos oitenta recoñecerán axiña. Un libro para reencontrarse coa obra de María Victoria Moreno.

Sermos Galiza 272, 14 de decembro de 2017, Foradeserie, px. 6.

#2017 #Día das Letras Galegas #Feminismo #Galaxia #Galaxia Árbore #Literatura Infantil e Xuvenil #María Victoria Moreno #Real Academia Galega #Sermos Galiza

07/12/2017 by marioregueira

Rosalía de Castro e o poder sexual, de María Xosé Queizán

Rosalía de Castro e o poder sexual
María Xosé Queizán
Xerais / 2017 / 152 páxinas / 17 euros
Para completistas

A potencialidade da figura rosaliana queda manifesta ao ver as tentativas de apropiación sobre a súa obra que viñeron dos máis insospeitados ámbitos políticos. Desde a súa redución á lírica sentimental que elaborou o franquismo até a falsa reivindicación da súa resistencia como escritora en castelán ante o galeguismo que algúns herdeiros da ditadura ensaiaron non hai tanto. Mesmo dentro da propia cultura galega, a súa diversidade interpretativa produciu situacións inexplicábeis, como a tentativa de erradicar o seu xénero da interpretación crítica por parte de Carvalho Calero e outros críticos galaxianos.
Se en ocasións Rosalía de Castro foi un campo de batalla,as guerras que se deron sobre ela están lonxe de rematar. Por iso tamén é posíbel abordar aínda puntos de vista innovadores sobre ela. Por unha banda a crítica feminista contemporánea tense achegado á visión empoderadora e de liberación da poeta, pero hai que recoñecer que poucas veces aludindo de forma tan directa a un elemento como o “poder sexual”, co que MaríaXosé Queizán inicia o libro.
A visión dunha Rosalía consciente do equilibrio reinante na sociedade patriarcal afloraría en moitas partes da súa obra.Especialmente suxestiva é a perspectiva que Queizán dá sobre un elemento como a“sedución” e o sometemento das mulleres polo desexo sexual, considerado un dos piares do patriarcado. Elementos como o “repoludo gaiteiro”, construcións como “dádeme un home, anque me mate, anque me esfole”, así como desenvolvementos na obra narrativa rosaliana, forman parte, segundo Queizán, dunha expresión clarividente desta cuestión. Conectada con isto estaría a visión desenganada que a poeta ten do amor, e que orixina tamén a persecución por parte dunha sociedade á que adianta ideoloxicamente. Despois deste inicio, porén, as distintas partes da obra vanse achegando cada vez máis a un diálogo coa crítica feminista da que a autora fai parte. Aínda que nunca está de máis achegarse ao que o feminismo dixo sobre a xénero e xustiza respecto de Rosalía, o contido vai perdendo en orixinalidade e achegándose a certos puntos comúns.
O título da obra é tan promisorio como falto de resolución definitiva fica o seu contido. É certo que María Xosé Queizán alumea zonas escurecidas da figura rosaliana e que o fai desde unha perspectiva valente e conectada cunha visión feminista en boa medida ausente das lecturas tradicionais. Mesmo así, a sensación final é a de estar ante un libro de retallos, con ideas que quedan sen desenvolver. Non axuda a ruptura do criterio organizador, que a partir do último terzo da obra engade poemas de conexión rosaliana e un par de relatos da autora. Material interesante para completistas da obra de Queizán pero que pouco ou nada achega ao ensaio nin ás súas suxestivas ideas principais.

Sermos Galiza 275, 7 de decembro de 2017, Foradeserie, px. 6

#2017 #ensaio #María Xosé Queizán #Rosalía de Castro #Sermos Galiza #Xerais

07/12/2017 by marioregueira

O sono das sereas, de Xosé A. Neira Cruz

O sono das sereas / Xosé A. Neira Cruz
Galaxia / 2017 / 158 páxinas / 14,50 euros
Vellas historias baixo formas novas
MARIO REGUEIRA

Resulta curioso como, nos últimos anos, a trama da vila mariñeira que oculta algún tipo de segredo, moitas veces relacionado co seu patrimonio histórico ou relixioso, fixo fortuna entre as nosas letras. E como, dentro da diversidade destas, non parece haber dous tratamentos iguais a ese tipo de misterios. Se por unha banda estas historias teñen todas as características para construír unha novela de consumo rápido, con moitos toques dos subxéneros máis exitosos da cultura popular, o certo é que a forma na que Neira Cruz aborda este O sono das sereas afástase un tanto deses obxectivos.
Non estamos, por tanto, ante unha novela detectivesca ou ante un tratamento estereotipado do misterio, aínda que algúns destes elementos poidan virnos á mente durante a súa lectura. A forma na que o autor nos enfronta co que acontece na vila de Traba, o seu pasado e a xestión dun presente preñado de incógnitas aproxímase máis ao tipo de narrativas que, antes que ofrecer ao seu lectorado relatos mastigados, apoiados en ben coñecidos puntos comúns, esixe deste unha participación activa. Porque, aínda que O sono das sereas non é, nin moito menos, unha novela experimental, tampouco parece deixarse acomodar en formatos doados. Como mostra, chegaría con aludir á orixinal forma na que se titulan e presentan os distintos capítulos, imitando unha sorte de relato continuo, que porén introduce escenarios e personaxes distintos en cada un. Esta forma de secuenciar a trama obriga tamén a unha certa resituación por parte de quen le, un feito que sen dúbida axuda a configurar un ritmo moi particular, titubeante e con certos toques oníricos. Ao mesmo tempo, a relación coas lendas da zona, as referencias relixiosas ou os cultos espurios, introducen elementos próximos a un certo realismo máxico simplemente anunciado, pois a trama mantense tamén lonxe desta posibilidade. Avanzamos, pois, por O sono das sereas como quen avanza por unha néboa, tenteando algúns poucos elementos coñecidos pero cunha certa sorpresa do camiño que estamos a facer.
Tampouco os personaxes atenden aos tópicos, aínda que a figura da nova doutora que chega a unha vila afastada, a da experta en arte destinada a pescudar misterios, ou a do crego novo que se enfronta á vella maquinaria das crenzas e das supersticións poidan parecelo, representan figuras ás que tamén podemos ir deconstruíndo e que gardan a súa propia desconformidade cos elementos máis frecuentes que se lles asocian. Tamén na forma de xestionar a solución aos secretos de Traba ou de presentar un pasado con vencellos inesperados coa intrahistoria da vila.
Un digno gañador do Premio Repsol na súa última entrega, que porén pode atopar na súa orixinalidade e sorpresas a maior pexa dunha parte do seu lectorado.

Sermos Galiza 274, 30 de novembro de 2017, Foradeserie, px. 6.

#2017 #Galaxia #narrativa #Sermos Galiza #Xosé A. Neira Cruz

07/12/2017 by marioregueira

A paisaxe da nación, de Xesús Andrés López Piñeiro

A paisaxe da nación. Ideoloxía en imaxes da pintura galega de 1912 a 1930 / Xesús Andrés López Piñeiro
Deputación da Coruña / 2017 / 151 páxinas / 12 euros
Arte para soñar un país
MARIO REGUEIRA

Neste pequeno ensaio, López Piñeiro parte dunha teoría xeral da arte desde a que vai camiñando paseniñamente cara ao concreto. Se a Historia da Arte insiste en presentar un relato que só admite o camiño unidireccional, o progreso na xenialidade e un final predicíbel, ao autor interésalle, non só refutar tal perspectiva, senón avaliar tamén os espazos que quedaron forzosamente fóra dela. A idea principal é que a arte é un produto sociolóxico, na que os elementos ideolóxicos e as clases sociais fundamentan toda evolución. A comezos do século XX o paisaxismo pictórico galego vive unha popularidade que moitas persoas considerarían anacrónica, especialmente posta no contexto dese gran relato histórico.
A paisaxe nacional ten un papel importante entre os pintores dos Países Baixos no século XVII, asociada á loita contra o dominio español e aos cambios relixiosos. A súa evolución na historia da pintura parte de puntos de vista similares que, no momento histórico do que nos fala López Piñeiro, parecían un territorio xa visitado e, en certo sentido, carente de interese. E porén, ten todo o sentido que, nun contexto de toma de consciencia e loita social como o que acompaña a formación do galeguismo político, a paisaxe tome tamén un sentido de representación nacional. Na pintura de comezos do século pasado proxéctase a Galiza posíbel, a que parte das esencias teorizadas por poetas e intelectuais e dos anhelos de futuro que nelas se poden ver.
A paisaxe da nación representa así un achegamento infrecuente á construción do imaxinario galego nun dos seus campos menos coñecidos. Como sabemos, boa parte dos debates e teorizacións sobre isto déronse en relación á literatura, por iso non está mal lembrar a dimensión de artista plástico de Castelao ou o papel de figuras parcialmente esquecidas cando falamos de galeguismo, como o pintor Bello Piñeiro. Tampouco a resistencia de autores como Valle-Inclán ou Pardo Bazán á hora de recoñecer a posibilidade dunha arte galega diferenciada. López Piñeiro acomete esa perspectiva botando man dun resumo das construcións teóricas da época sobre a paisaxe e a identidade, principalmente da Xeración Nós, da prensa galeguista, ou de pintores como o propio Bello Piñeiro.
Remata o libro cunha pequena selección de cadros de varios autores, reproducidos a cor, e dos que nos ofrece unha interpretación nas claves desenvolvidas na obra. Hai varios aspectos de fondo que poderían ser máis problematizados, como as distintas propostas sobre a paisaxe, ou os escritos posteriores ao período tratado deixados por algúns dos protagonistas. Aínda así, tomando a brevidade como virtude, a peza destaca por unha tese sinxela e directa que non deixa de resultar interesante.

Sermos Galiza 272, 16 de novembro de 2017, Foradeserie, px. 6.

#2017 #Andrés López Piñeiro #Deputación da Coruña #ensaio #Sermos Galiza

27/11/2017 by marioregueira

Vestir a noite, de Olalla Cociña Lozano

Vestir a noite / Olalla Cociña Lozano
Arte de Trobar (Centro PEN Galicia) / 2017 / 98 páxinas
Viaxes pausadas

Atopar o poema como quen atopa unha fotografía vella. Como un elemento que proxecta unha historia,pero do que nos faltan datos obxectivos que, involuntariamente, completaremos cunha mestura de lembranzas e imaxinación. A tentación de definir así o encontro coa poesía de Olalla Cociña asalta ao lector xa no contacto cos seus primeiros libros, aínda que aparece dunha forma moito máis rotunda en Libro de Alicia (2008) e Ningún precipicio (2013), as obras previas a este Vestir a noite. Tres libros onde o cifrado desa realidade experimenta unha viraxe cara ao hermético, ou se cadra sexa máis xusto dicir que concede máis espazo a esa mestura de lembranzas e imaxinación, como se as fotografías que atopamos estivesen comidas polo tempo. Aínda así, sería inxusto permitir que a metáfora da imaxe capturada relacionase este novo poemario da autora co seu inmobilismo. Vestir a noite comeza cunha viaxe: un percorrido curto, case doméstico, contado cunha minuciosidade que ralentiza o ritmo e que supón unha magnífica forma de introducirnos na obra.
A memoria dos cuartos nos que se dorme, as árbores ás que subir e as lombrigas que examinar de perto compoñen unha aventura que nos devolve inmediatamente á infancia, ou ao territorio mesto do pasado que comeza con ela. Un punto de vista no que non tardará en aparecer a dimensión do eu en relación co mundo e as súas catástrofes: a destrución do paso do tempo, a distinta elasticidade do seu transcorrer e a dimensión dun universo que atinxe tamén a un eu aparentemente pequeno. Esa identidade que, xa na terceira persoa coa que comeza o libro, anuncia a precariedade da súa firmeza en relación á experiencia que narra.
Se cadra por iso a segunda parte do poemario “Sombra” volva situarnos en espazos que remiten a mundo que esmorece, con certas referencias á arqueoloxía e aos rastros do pasado que seguimos a atopar nas nosas vidas. Unha perspectiva na que xa aparece a primeira persoa plural que domina “Nubes de repouso”, onde os poemas xogan cun espazo en extinción ou ao borde da catástrofe e dun mundo que aparece estraño e marabilloso ao mesmo tempo.
O resto do libro devólvenos á metáfora fotográfica que brilla explícita en “Tres fotografías”, onde sorprenden as referencias vampíricas, a medio camiño entre a súa natureza como medo infantil e como identidade subalterna. Tamén en “Vermella, branca, negra” poderiamos recoñecer escenas detidas no tempo e acceder algo máis ao significado do que Olalla Cociña nos conta. Unha visión intensa do pasado, unha viaxe pausada como a que se fai sobre un álbum de fotografías e que, como ben advirte Luz Pichel no prólogo, acaba deixándonos un doce sabor de boca. O da recuperación dos praceres esquecidos. Como cando buscas algo / e está.

Sermos Galiza 273, 23 de novembro de 2017, Foradeserie, px. 6.

#2017 #Arte de Trobar #Olalla Cociña #poesía #Sermos Galiza

25/01/2013 by marioregueira

Limiar de conciencia, de Cris Pavón

Limiar de conciencia
Cris Pavón
Ed. dixital da autora, 2011
315 páxinas
Descarga gratuíta (http://crispavon.com/)

Matrioshkas

Dentro das cuestións que dan voltas sobre a literatura galega de comezos deste século, o tema da chegada dos formatos dixitais de lectura é, se cadra, unha das que son contempladas con máis reparos e até diriamos que cun certo temor por parte das editoras e outros axentes. A lectura e difusión dixitais son o chan que se move baixo os pés dunha industria que sabe que lle tocará redefinir o seu papel nas próximas décadas, nas que non faltarán voces que impugnen a súa propia existencia e intermediación. O tímido e precavido achegamento que as principais editoras galegas fixeron ao formato, contrasta co alborozo co que foi empregado por algúns proxectos editoriais, que o combinaron coa libre difusión para chegar a maiores públicos. Non falamos só das pequenas editoras que, salvo excepcións, ficaron atadas á inercia da grande industria, senón de netlabels e plataformas que tiñan máis de autoxestión colectiva de autores que doutra cousa. O seguinte paso era obvio: unha autora, cansa de non atopar unha saída editorial convencional a unha obra na que cre, decide compartila na rede. Non é a primeira vez que pasa, aínda que o caso de Cris Pavón destaca pola independencia das plataformas anteriormente citadas, polo feito de tratarse de narrativa, un dos xéneros que máis traballo editorial require, e se cadra tamén, pola orixinalidade e calidade da obra, á altura de moitas outras que correron mellor sorte. Aínda así, se xulgamos a aparición autónoma de Limiar de conciencia, non podemos deixar de destacar que se bota de menos unha parte do traballo que habitualmente fan os bos editores: dende os consellos sobre determinados elementos doadamente mellorábeis do argumento até unha imprescindíbel corrección lingüística, seguramente un dos elementos que máis dependencias seguirá creando no contexto galego. Tamén o formato dixital no que se nos ofrece podería ser mellor pulido e adaptado. O tema da novela non é, ademais, alleo a este mesmo contexto. Se Limiar de conciencia é, como veremos, unha colección de matrioshkas, se cadra a boneca máis grande sexa a propia realidade, é dicir, a forma na que o noso contexto recibe unha obra sobre o seguinte paso da literatura dixital: a creada polas propias máquinas.
Unha computadora destinada ao procesamento de textos sofre unha problema técnico e desenvolve unha consciencia propia. Mentres trata calibrar a situación, vai dedicar o seu tempo a unha tarefa tan humana como a creación dunha novela. Narrada tomando como referente temporal os logs da máquina, que nos primeiros capítulos declaran tamén os textos da literatura universal nos que se vai inspirar, a historia vai desenvolvendo a vida de Coder, un rapaz que padece unha variante leve de autismo que lle facilita porén unha enorme destreza no manexo das computadoras. Interesado dende cedo na creación de linguaxes e códigos, Coder vai traballar en distintos proxectos que procuran o desenvolvemento e a xestión da linguaxe nas máquinas, primeiro dende unha perspectiva utilitarista, e posteriormente, nunha procura case mística, na posibilidade de xerar consciencia e procesos creativos capaces de reproducir os dos seres humanos. Capaz dunha comprensión racional, pero incapacitado para a empatía e os elementos non verbais da comunicación, Coder aparece como un mediador necesario para desenvolver nas máquinas a aprendizaxe desas estremas particularmente humanas que el mesmo tivo que aprender. Nesta armazón principal, a historia vai seguir desenvolvéndose como un xogo de bonecas rusas, e dentro da vida de Coder, á súa vez é narrada por unha máquina, van aparecer outros narradores, empregando a técnica da myse en abyme até un colapso que ten tamén moito de metáfora.
Dentro deste argumento, a medio camiño entre a ciencia ficción e a filosofía, Cris Pavón consegue desenvolver temas raramente tocados na literatura galega, e enfíalos nunha fervenza de referencias rica e fonda, que nos dirixe con moita frecuencia a relatos e figuras clásicas na narrativa universal. Dende os baremos que empregamos para catalogar a humanidade, asociados dende moito máis cedo do que cremos á creación de relatos, mentiras e discursos, até a propia importancia da comunicación humana nas súas múltiples dimensións e o que significaría o transcendental paso de conseguir reproducila artificialmente. Unha novela tan inesperada como necesaria.

Mario Regueira

Sermos Galiza 32, 25 de xaneiro de 2013, px. 26

#2011 #Autoedición #Cris Pavón #narrativa #Sermos Galiza