17/05/2023 by marioregueira

O traballador na sombra

“Horas, meses, días, anos”

Dicir que Francisco Fernández del Riego foi un artífice na sombra dos proxectos culturais da posguerra ten algo de esaxeración pero tamén garda unha profunda verdade. Máis aló da visibilidade fulgurante que gañará a súa imaxe a partir deste 17 de maio que o homenaxea está ben deixar testemuño de que as cousas non sempre foron así. Fernández del Riego viviu grande parte da súa vida nunha segunda liña da perspectiva pública. Se a Editorial Galaxia tiña en Ramón Piñeiro unha cara pública que mesmo xogou co mesianismo en certos momentos, Fernández del Riego foi sempre unha figura moito máis discreta, aínda que tamén moito máis inqueda e activa. O autor está presente xa no tímido panorama cultural dos anos corenta que antecede a fundación de Galaxia en 1950. Codirector con Xaime Illa Couto do suprimido Suplemento del Sábado do xornal compostelán La Noche, e artífice tamén do Galician Programme da BBC, un fito na difusión internacional da cultura galega realizado nos anos máis duros da posguerra ante o desconcerto das autoridades franquistas. O autor entrégase a Galaxia cunha vocación que transcende a simple dimensión editorial do proxecto. Porque Galaxia nace, precisamente, para facer a política posíbel dun contexto cunha enorme represión política. O propio protagonista das Letras deste ano, ao botar contas a mediados dos anos noventa recoñécese un obreiro de Galaxia, para a que queima “horas, días, meses, anos” cunha teimosía impresionante.

Traballador tan incansábel como desorganizado, era capaz de producir obras alí onde comezan a percibirse ocos e necesidades. Foi o caso do Manual de Historia de la Literatura Gallega, editado en 1951 para disponibilizar unha historia literaria propia e actual, algo que faltaba no panorama cultural de noso. Polas opcións empregadas, merecería unha dura crítica privada de Ricardo Carvalho Calero. Reaccións que noutro contexto levarían a disputas e loitas de egos non tiñan esa transcendencia no panorama de reemerxencia cultural da posguerra galega e non cabían na actitude xeral de Fernández del Riego.

Disposto a traballar mesmo naquelas facetas que reforzaban o seu segundo plano, é destacábel tamén o papel de antólogo, realizando a primeira Escolma de poesía contemporánea da posguerra en 1959. Un traballo de cartografía da lírica galega do século XX; da que quedaba atrás, cunha significativa incorporación do Federico García Lorca dos poemas galegos, da que resistira con graves dificultades para publicar e daquela que agromaba acollida polo propio momento cultural que Galaxia estaba creando.

O seu papel como crítico literario, no que transloce un amateurismo tinguido de esforzo e vontade, caracterízase por ser unha das poucas visións abertas a entender a influencia das literaturas estranxeiras contemporáneas. Alí onde Ramón Piñeiro (e mesmo Carvalho Calero) manifestaban unha profunda aversión ante o existencialismo e as liñas experimentais que emanaban das literaturas europeas, Fernández del Riego dedica moito tempo e traballo a desentrañar as súas claves. Algo que implicaba entender unha cuestión central na historia literaria de posguerra: por que a nova fornada da narrativa galega se afastaba do modelo esencialista e sentimental do que fóra a literatura galega precedente por camiños que resultaban tan estraños aos seus maiores.

Consciente de que o seu labor estaba detrás das bambolinas, chama a atención como dentro dunha obra xigantesca, con vetas divulgativas e memorialísticas, reloce unha única obra literaria: O cego de Pumardeón (1992), novela de memoria sobre as experiencias da guerra. A obra, ironicamente, non aparece coa editorial Galaxia. Fernández del Riego afástase do proxecto durante os anos oitenta, doído con Ramón Piñeiro e molesto polo protagonismo que este decide darlle a Carlos Casares. Un trago amargo para alguén que, porén, seguiu entregando o seu traballo ímprobo á cultura galega coa mesma xenerosidade.

Resiliencia

“¿Sabe usted que está viviendo con permiso del enterrador?”. Fernández del Riego conta varias veces nas súas memorias a lúgubre pregunta que recibía vía telefónica nos primeiros meses da posguerra. Destituído como profesor universitario por desafección aos sublevados, o autor contaba cunha longa carreira no activismo político entre a que destacaban os feitos de ser dirixente da Federación Universitaria Escolar (FUE) e destacado membro do Partido Galeguista, organización coa que participara na propaganda do si ao Estatuto votado no mesmo 1936. A pesar de cumprir o trámite obrigatorio de incorporarse ás filas franquistas, non sería a única vez que sentiría o alento da represión: en 1947 era detido e sometido a Consello de Guerra, finalmente sobresido.

A estadía na cadea é un dos elementos que parece convencer ao autor de abandonar a vía da política clandestina e centrarse na posibilidade do activismo cultural, no que xa participaba pero ao que se entrega cunha intensidade renovada. Substituíase a resistencia polo que hoxe chamaríamos resiliencia, a adaptación á adversidade. Abríase tamén un dos interrogantes clásicos da historia do nacionalismo: que pasaría se os homes de Galaxia mantivesen, como fixeron vascos e cataláns, a vía da lexitimidade republicana e do Partido Galeguista?

Publicado en Faro de Vigo, suplemento Faro das Letras, 17/05/2023

#17 de maio#Fernández del Riego#Galaxia#Literatura

14/12/2017 by marioregueira

Leonardo e os fontaneiros, de María Victoria Moreno

Leonardo e os fontaneiros
María Victoria Moreno (il. de Manuel Uhía)
Galaxia / 2017 / 2017 / 192 páxinas / 11,55 euros
Amigos da rúa e da escola
MARIO REGUEIRA

Como cada ano, o Día das Letras segue a marcar unha parte importante dos ritmos editoriais do país. Se non aínda con obras novas adicadas á figura de 2018, si coas primeiras reedicións e versións actualizadas daquela parte do seu acervo esgotada ou caída no esquecemento. Neste sentido, a lembranza de María Victoria Moreno suporá unha brisa fresca a unha festa anquilosada de máis en ritmos e persistencias masculinas. A súa figura, xa reivindicada durante estes anos por parte de asociacións feministas como A Sega, pode servir para conectar de novo con sectores sociais virados de costas aos ditados da Real Academia Galega. E porén, a cuarta muller en ser recoñecida en toda a historia do 17 de maio supón tamén unha novidade non menos importante que o seu xénero no Día das Letras. Estamos ante a primeira figura que destaca por unha obra á que,sen negarlle a versatilidade e profundidade que sempre lle recoñecemos á literatura infantil e xuvenil, está maiormente orientada ao lectorado máis novo. Un tipo de literatura que tamén podería ser engadido á listade agravios e esquecementos académicos, especialmente inexplicábeis nuns tempos onde tantas alegrías deu ao resto da cultura galega.
Leonardo e os fontaneiros é un dos libros clásicos da autora e un dos primeiros en procurarlle recoñecementos. Reeditado dentro da colección Árbore de Galaxia que ela mesma chegara a dirixir en vida, supón un dos mellores froitos para preparar as Letras de 2018.
Pode que en todo exercicio de literatura orientada a crianzas haxa un problema inicial a resolver: camiñar polos vieiros da fantasía ou representar a realidade do potencial lectorado? Moreno escolle neste libro a segunda opción, construíndo a historia de Antón, un neno que, cos seus compañeiros de escola, se dedica principalmente a facer trasnadas. A súa amizade inesperada con Leonardo, un can da rúa, supón o fío condutor dunha historia narrada en primeira persoa e dirixida á mascota. A maior parte da trama trata sobre o día a día de Antón, a súa relación con camaradas e outros animais e as aventuras e problemas que lle traen xusto nun momento clave da súa vida (a mudanzada da escola para o instituto). Ao mesmo tempo, estas historias amósannos a súa evolución e a importancia da amizade e a comunicación en todas as fases da vida. Unha das cousas máis orixinais do libro é como a autora o prepara para distintas formas de lectura, en previsión das distintas persoas ás que poida chegar e o seu xeito de ler.
Leonardo e os fontaneiros aguanta ben os máis de trinta anos que ten ás costas, aínda que mostre algunhas marcas de época que as persoas que foron crianzas nos anos oitenta recoñecerán axiña. Un libro para reencontrarse coa obra de María Victoria Moreno.

Sermos Galiza 272, 14 de decembro de 2017, Foradeserie, px. 6.

#2017#Día das Letras Galegas#Feminismo#Galaxia#Galaxia Árbore#Literatura Infantil e Xuvenil#María Victoria Moreno#Real Academia Galega#Sermos Galiza

07/12/2017 by marioregueira

O sono das sereas, de Xosé A. Neira Cruz

O sono das sereas / Xosé A. Neira Cruz
Galaxia / 2017 / 158 páxinas / 14,50 euros
Vellas historias baixo formas novas
MARIO REGUEIRA

Resulta curioso como, nos últimos anos, a trama da vila mariñeira que oculta algún tipo de segredo, moitas veces relacionado co seu patrimonio histórico ou relixioso, fixo fortuna entre as nosas letras. E como, dentro da diversidade destas, non parece haber dous tratamentos iguais a ese tipo de misterios. Se por unha banda estas historias teñen todas as características para construír unha novela de consumo rápido, con moitos toques dos subxéneros máis exitosos da cultura popular, o certo é que a forma na que Neira Cruz aborda este O sono das sereas afástase un tanto deses obxectivos.
Non estamos, por tanto, ante unha novela detectivesca ou ante un tratamento estereotipado do misterio, aínda que algúns destes elementos poidan virnos á mente durante a súa lectura. A forma na que o autor nos enfronta co que acontece na vila de Traba, o seu pasado e a xestión dun presente preñado de incógnitas aproxímase máis ao tipo de narrativas que, antes que ofrecer ao seu lectorado relatos mastigados, apoiados en ben coñecidos puntos comúns, esixe deste unha participación activa. Porque, aínda que O sono das sereas non é, nin moito menos, unha novela experimental, tampouco parece deixarse acomodar en formatos doados. Como mostra, chegaría con aludir á orixinal forma na que se titulan e presentan os distintos capítulos, imitando unha sorte de relato continuo, que porén introduce escenarios e personaxes distintos en cada un. Esta forma de secuenciar a trama obriga tamén a unha certa resituación por parte de quen le, un feito que sen dúbida axuda a configurar un ritmo moi particular, titubeante e con certos toques oníricos. Ao mesmo tempo, a relación coas lendas da zona, as referencias relixiosas ou os cultos espurios, introducen elementos próximos a un certo realismo máxico simplemente anunciado, pois a trama mantense tamén lonxe desta posibilidade. Avanzamos, pois, por O sono das sereas como quen avanza por unha néboa, tenteando algúns poucos elementos coñecidos pero cunha certa sorpresa do camiño que estamos a facer.
Tampouco os personaxes atenden aos tópicos, aínda que a figura da nova doutora que chega a unha vila afastada, a da experta en arte destinada a pescudar misterios, ou a do crego novo que se enfronta á vella maquinaria das crenzas e das supersticións poidan parecelo, representan figuras ás que tamén podemos ir deconstruíndo e que gardan a súa propia desconformidade cos elementos máis frecuentes que se lles asocian. Tamén na forma de xestionar a solución aos secretos de Traba ou de presentar un pasado con vencellos inesperados coa intrahistoria da vila.
Un digno gañador do Premio Repsol na súa última entrega, que porén pode atopar na súa orixinalidade e sorpresas a maior pexa dunha parte do seu lectorado.

Sermos Galiza 274, 30 de novembro de 2017, Foradeserie, px. 6.

#2017#Galaxia#narrativa#Sermos Galiza#Xosé A. Neira Cruz

Este sitio web emprega cookies para que vostede teña a mellor experiencia de usuario. Se continúa navegando está dando o seu consentimento para a aceptación das mencionadas cookies e a aceptación da nosa política de cookies, pinche na ligazón para máis información.plugin cookies

ACEPTAR
Aviso de cookies