Gales arquivos - Mario Regueira

17/12/2018 by marioregueira

As versións do galego

Imaxe de jcbrandon (CC BY 2.0)

Unha traxedia de Shakespeare. Así cualificaba Paul McCartney a historia da banda Badfinger, de como o tiveron todo para triunfar (o propio apoio dos Beatles a comezos dos anos 70) e mesmo así acabaron esnafrándose, abrindo a caixa dos desastres, discos retirados e suicidios das súas principais figuras incluídos. Resulta curioso como a historia do grupo é relativamente descoñecida, a pesar da enorme popularidade dun dos seus temas. Whithout You, canción que aínda moita xente pensa que é de Nilsson, que a interpretou en 1972, e outra xente máis nova que é de Mariah Carey, que o fixo en 1994. E non é tan estraño escoitar persoas de ambas xeracións discutindo sobre se o tema é dun ou doutra.

Ninguén agardaba este ano a popularidade que as versións en galego tomarían na cultura de masas do Estado español, tampouco que algunha delas espertaría vellas cuestións que, por momentos, parece que só teñen importancia na Galiza. Cuestións que aparecen conforme se van apagando os ecos e voces de alén-mundo da caverna española despois duns meses de clamar contra a incorporación da Galiza na Comunidade de Países de Lingua Portuguesa.

Placa no Castelo de Guimarães, adaptada de Béria L. Rodríguez (CC BY-SA 3.0)

Fala Galiza portugués? Fala a lusofonía galego? A transmisión das linguas é similar á das versións musicais, aínda conservando unha parte importante da información, polo menos a instrumentación e a voz que canta mudan. E porén, mesmo precisando duns segundos para decatarnos, se coñecemos a primeira, inmediatamente entenderemos que se trata da mesma música. Mellorada ou non, pero é unha simple versión. O que se fala a sur e norte do Miño deriva da mesma lingua musical na que o compostelán Johán Airas e o rei portugués Dom Dinís compuñan as súas cantigas. A xente do antigo Condado Portucalense, xa convertido en reino polos azares da Historia, levouna primeiro ao sur da fronteira de Coimbra, e despois a América, África, Asia e Oceanía. En todos eses territorios mesturouse de novo, sementou linguas crioulas e contaxiouse de voces indíxenas e de palabras estranxeiras. É a mesma lingua, na que, nunha viaxe de regreso desde o Brasil que a el mesmo fascina, fala Caetano Veloso cada vez que nos visita. E claro que hai diferenzas, e nesas diferenzas é que reside tamén unha parte da nosa identidade pero, se atendemos, podemos escoitar o mesmo sotaque da Costa da Morte nunha rúa dos Açores, un vello refrán da nosa avoa nunha praia de Rio ou algunha das interxeccións familiares nalgunha illa do Pacífico.

Nun dos meus libros o protagonista fala dun disco de versións que está gravando. Fala delas como dunha sorte de maxia, da forma na que unha canción é recoñecíbel, pero tamén é distinta e ao mesmo tempo transpórtanos ao momento no que a escoitamos por primeira vez. Gústame crer que algo diso se mantén na relación da lingua galega coas súas variantes históricas, que serve para mantermos algo daquel primeiro eco no que todo comezaba.

Por certo, unha das concursantes do certame musical Music Idol (edición búlgara) deixou pampo ao xurado e a medio mundo cando anunciou que ía cantar Ken Lee de Mariah Carey. Porén, con mellor ou peor interpretación, ou cun acento máis ou menos marcado, o tema seguía a ser claramente Without You. De Badfinger, que eran galeses e tiveron unha mala sorte digna dunha traxedia de Shakespeare. Ou dalgún vello reino do sur de Europa.

Placa en Swansea-Abertawe, imaxe adaptada de Reading Tom – (CC BY 2.0)

#Badfinger #Brasil #Gales #Galiza #Lusofonía #OT #Portugal #Reintegracionismo #Sabela

24/06/2016 by marioregueira

Inglaterra prevalece

Julian Tysoe – Attribution 2.0 Generic (CC BY 2.0)

Alan Moore imaxinouno a finais dos 80. Un Reino Unido que sobrevive a unha guerra nuclear que acentúa o seu illamento. Un goberno fascista e clerical que persegue calquera forma de disidencia. Conflitos territoriais en Escocia e políticos con apelidos galeses entre os dirixentes. V de Vinganza, a obra realizada xunto a David Lloyd trataba de dixerir os case dez anos de Margaret Thatcher no poder, un dos gobernos que máis transformou a sociedade das illas. En certo sentido, foi a resposta do mundo da banda deseñada a un trauma longamente contestado polo punk británico e outras manifestacións culturais.

Os artistas empregan mentiras para contar a verdade. E se cadra a maior verdade que oculta a obra de Moore e Lloyd é que non se trata do reflexo concreto dun momento político, senón dun relato intemporal que puido demostrar a súa vixencia moitos anos despois. Se cadra despois do resultado das votacións que hoxe publica a prensa a distopía do home coa máscara de Guy Fawkes recupere de novo o seu valor de retrato distorsionado dunha sociedade.

A Unión Europea foi, nas últimas décadas, unha das grandes trampas para as clases populares. A ela entregamos a nosa soberanía popular sen recibir nada a cambio e desde ela se realizaron políticas tan detestábeis como a realizada cos refuxiados sirios. O papel das comunidades nacionais no seu seo ficou practicamente esvaecido ante unha institución que sempre afirmou estar feita para os estados e non para os pobos. Ningunha crítica sobra a unha macroestrutura política que habería que derrubar ou transformar en algo completamente irrecoñecíbel.

Abi Begum – Attribution 2.0 Generic (CC BY 2.0)

E porén, non hai outra forma de ver o referendo de onte e o seu resultado que como unha traxedia. Non votan pola saída do Reino Unido as organizacións de esquerdas nin as comunidades nacionais, tampouco os sectores críticos co que a Unión Europea representou en canto a solidariedade e xustiza. Os vencedores son os esporeados por discursos racistas e autárquicos, os nostálxicos do imperio, os que fecharán as súas fronteiras e simplemente disputarán á Unión Europea o seu papel na infamia mentres seguen mandando tropas a todas as guerras do outro lado do planeta. Os feudos tradicionais da esquerda, os vellos vales mineiros, as rexións de Gales que seguen acreditando na súa identidade nacional, os irlandeses do Ulster e toda Escocia ao unísono quedan, unha vez máis, atrapados nun pesadelo que terán que desmontar pouco a pouco. E xunto a eles, unha boa parte dos migrantes que estes anos formaron parte da súa sociedade e que agora mesmo comezan a poñer un pé en terra de ninguén. E por moito que a saída sexa, posibelmente, amortecida polo aparato burocrático do Estado, a sociedade británica acaba de mandar unha escura mensaxe a unha parte importante da súa cidadanía. Tal e como dicían na obra de Moore e Lloyd, Inglaterra, a vella Inglaterra das distopías, prevalece.

#Alan Moore #Banda Deseñada #Brexit #David Lloyd #Escocia #Gales #Inglaterra #Irlanda

14/04/2016 by marioregueira

Camiño de Frongoch

Frongoch

O norte de Gales é a día de hoxe un dos territorios máis periféricos e peor comunicados da illa de Gran Bretaña. Hai cen anos debía selo aínda máis, e sen dúbida por iso foi o lugar escollido polo goberno británico para situar un campo de prisioneiros que servise para hospedar os inimigos capturados na I Guerra Mundial. O campo de Frongoch comezou a recibir prisioneiros alemáns, pero nalgún momento o Reino Unido decidiu evacualos a outra localización. Máis ou menos nesta altura do ano 1916 comezaron a chegar prisioneiros irlandeses a Gales. A Rebelión de Pascua, ferozmente reprimida, traía un numeroso continxente de novos prisioneiros de guerra, unha guerra inesperada, pero á que o Reino Unido reaccionou como ante calquera outra, con artillería nas rúas de Dublín e execucións nos días seguintes. Por Frongoch, pouco tempo despois, pasaron centos de prisioneiros irlandeses, entre eles Michael Collins, unha das persoas que, só cinco anos despois asinaría os tratados que recoñecían o Estado Libre de Irlanda. A estadía en Frongoch non foi longa e tampouco estivo falta de elementos positivos. A concentración serviu aos irlandeses para reorganizarse e formarse mutuamente. Anos despois referiríanse ao campo como a Universidade da Revolución.

Bandeiras

Hai unhas semanas camiñamos até o lugar onde estaba situado o campo para render homenaxe aos loitadores de Irlanda. Os galeses gardan algo máis que unha memoria internacionalista do feito histórico. Na súa versión dos feitos, os irlandeses non só aprenderon tácticas de loita en Frongoch, senón que tamén entraron en contacto cunha realidade que os impresionaría fondamente. Se o norte de Gales é, aínda hoxe, unha das prazas fortes da lingua galesa, en 1916 esta debía ser a principal, se non a única lingua empregada pola poboación, especialmente nunha zona afastada e rural como a dos arredores do campo. Os irlandeses deberon mirar abraiados aquel pobo que, sen facer ningún acto de rebelión activa, exercía porén unha resistencia invisíbel en cada palabra que pronunciaba. Palabras pronunciadas, ademais, nun idioma emparentado co propio gaélico irlandés, unha lingua con moi pouco valor social e que ocupaba un lugar claramente secundario no movemento independentista da illa. Seica este contacto cunha realidade semellante pero moito máis vizosa impactou profundamente aos líderes revolucionarios, e hai quen di que foi a partir desta que comezaron a reformular o papel da lingua na loita de liberación. Hai mesmo quen relaciona isto coa inmediata cooficialidade do gaélico irlandés na Irlanda independente. A aprendizaxe da lingua galesa e o coñecemento doutro pobo consciente da súa identidade formaron tamén parte da equipaxe que os prisioneiros levaron do campo.

Frongoch-2016

Na acto de Frongoch, que antecede outro máis grande que se fará en xuño, celebrábanse tamén estas pequenas resistencias, estas comunicacións entre distintos modos de loitar e sobrevivir. As bandeiras históricas irlandesas e galesas ondeaban xuntas, e entre as persoas asistentes, sen bandeiras, tres persoas da Galiza das que polo menos unha pensaba nos cen anos que separaban tamén o seu país da creación das Irmandades da Fala. O comezo dunha reivindicación lingüística que acabou evoluíndo á loita política e que mantivo unha obsesión palpábel con Irlanda, o desexo dun paralelismo que non vivía só na suposta conexión céltica da tradición, senón tamén na vontade de camiñar os mesmos pasos. En 1921, mentres Irlanda preparaba as negociacións da súa convulsa liberdade, un dos membros das Irmandades, Ramón Cabanillas, chamaba á illa “irmanciña adourada” nas páxinas de A Nosa Terra. Se cadra a máis célebre, pero tamén a enésima evocación de Irlanda no voceiro das Irmandades, que sempre tomou o país como un referente privilexiado. As Irmandades foron así a antesala do galeguismo político, as súas primeiras prácticas, o inicio dun proceso que culminaría coa fundación do Partido Galeguista. Os campos de prisioneiros que coñecemos os galegos tardaron, porén, vinte anos desde a chegada dos irlandeses a Frongoch. Neles non houbo escola revolucionaria, nin galeses nos arredores dándonos apoio moral e confirmándonos o sentido da nosa loita nin do valor político da lingua. Tampouco antecederon ningún logro inmediato, senón a longa noite do franquismo. E porén, tamén aprendemos neles, se cadra mesmo de forma máis perdurábel, o valor da resistencia e da dignidade.

Número da Revista Nós dedicado a Terence MacSwiney (1921)

#1916 #Frongoch #Gales #Irlanda #Irmandades da Fala #Rebelión de Pascua

29/04/2015 by marioregueira

A tumba de Leiras

Monumento en Mondoñedo

Participei o ano pasado na primeira edición de “Mondoñedo é poesía”, unha aposta por inzar de versos as rúas da vella capital de provincia, ese nordeste fértil que tantas e tantas voces ten dado á literatura galega e tantas outras ten acubillado entre as súas pedras. Pensabámolo tras pasear polo cemiterio vello: se a máxima de Castelao fose certa, e en vez de mortos fosen sementes as que metésemos na terra, Mondoñedo sería un verxel. Non é doado en ningunha cidade da Galiza ver tantos e tantos nomes nas lápidas históricas. Porén, o máis emocionante sen dúbida foi durante a parte do recital que transcorreu ao pé da tumba de Leiras (ben ataviada coas rosas vermellas que el pediu sobre ela).

Alguén da organización explicaba por que a tumba de Leiras está onde está, no que parece a porta principal do cemiterio vello, un pouco antes das escaleiras que dan acceso ao recinto en si, nun apartado que despois se reservou para as crianzas. “Isto orixinalmente era extramuros do cemiterio orixinal, Leiras foi enterrado fóra do sagrado”. Era evidente, Leiras Pulpeiro, científico, republicano federalista, masón e furibundo anticlerical non obtivo o dereito a entrar no recinto controlado pola igrexa católica.

“Contan que o día do seu enterro, un grupo de labregos saltou o muro de cemiterio e botou terra coas pas para fóra. Así, mesmo desterrado, Leiras podería xacer baixo terra consagrada”. A imaxe era tan poética que non puiden evitar representala mentalmente, un grupo de mozos desafiando o frío daquel inverno de 1912, e desafiando tamén algo máis, a mesma estrutura relixiosa que abafara o vate de Mondoñedo e que conservaba o seu poder practicamente intacto naquela altura do século XX. Moito debeu significar para o pobo unha figura como a de Leiras Pulpeiro, tanto que, nunha última homenaxe decidiron arriscarse a darlle ao defunto algo que o propio defunto, sen dúbida, non apreciaría tanto coma eles: a terra sagrada que non se lle debe negar a ninguén. Quen dixo que o pobo non recoñece os seus poetas?

Leiras e familia

Na miña formación sempre me representaron a Leiras como un paisaxista, unha denominación que aínda conservo como un tic. A escola paisaxista mindoniense, iniciada por Leiras Pulpeiro e Noriega Varela. Tardei algúns anos en saber que Leiras e Noriega eran figuras politicamente opostas, e máis aínda en saber que Leiras Pulpeiro fora un auténtico rebelde durante o Mondoñedo do século XIX, médico dos pobres, capaz de enfrontarse ao estamento eclesiástico, pero tamén de participar na creación dun dos primeiros proxectos de “Estado galego” e de ser un dos poucos (se non o único) en contestar os versos eternamente censurados de Rosalía de Castro con estes outros:

E así son sempre pra España/ os patrucios desta terra/ esquencida, que española/ nunca chamarse debera.

Seguramente nunca chegaría a apreciar deste xeito a figura de Leiras se non fose polas compañeiras de “Mondoñedo é poesía” e por aquela xornada, rica en anécdotas e en momentos significativos, rodeados sempre das paisaxes amadas por Leiras Pulpeiro, Noriega Varela, Álvaro Cunqueiro e tantas outras figuras de primeira fila que decidiron nacer na vella Mondoñedo. E aínda que este ano non poida acompañalos, estou seguro de que o programa do vindeiro 1 de maio (durante as Festas das Quendas) volverá encher as rúas da antiga capital co mellor da nosa cultura. Porque, ao contrario do que dixo Castelao, nunca enterramos sementes xunto cos mortos queridos, pero hai xardineiros afoutos que poden facer brotar un novo verxel coas súas simples palabras. Mesmo reproducindo nun caloroso día de maio a poética valentía dun grupo de labregos no inverno de 1912.

A tumba de Leiras Pulpeiro no Cemiterio Vello

#Activismo e resistencia #Leiras Pulpeiro #Literatura #Mondoñedo

25/03/2015 by marioregueira

Un Dylan Thomas con xeo, por favor

“El aquí bebía, pero bebía unha cousa normal. O que o matou foi o alcol americano”. Algo deste tipo dicían os fregueses de Swansea-Abertawe cando lles preguntaban pola morte do seu paisano Dylan Thomas. O poeta, famoso pola súa voz profunda e os seus recitais na BBC, case tanto como pola súa intensa relación co alcol, finara en Estados Unidos, no medio dunha xira. As causas da morte, aínda hoxe cuestionadas, nunca poderán separarse das súas últimas palabras: “18 whiskys, isto debe ser unha especie de record”. Tratándose dun poeta, pouco máis se precisa para crear unha lenda descomunal sobre os seus excesos.

Dylan Thomas representa unha especie de espiña cravada na consciencia de Gales. A actitude do autor cara ao seu país de nacemento abaneou sempre entre o amor e a xenreira, escorando moi habitualmente cara a unha aguzada ironía. “Terra dos meus pais, meus pais poden quedar con ela”, unha frase dun dos seus personaxes que alude ao comezo do himno galés e que, xunto coa súa escolla exclusiva pola lingua inglesa como ferramenta de creación o colocan nun lugar difícil para a sociedade galesa. O poeta máis importante que saíu da terra dos bardos xamais escribiu unha liña na lingua dos bardos. E non só iso, a pesar de defender sempre a súa orixe e a súa identidade galesa e inzar con ela a súa obra, nunca permitiu que esta caese na autocompracencia.

O pasado 2014 o país, e particularmente a cidade de Swansea-Abertawe celebraba o primeiro centenario de Dylan Thomas. Foi interesante ver como Gales resolvía a súa relación co fillo díscolo. A poeta en lingua galesa Menna Elfyn dicía pouco antes do comezo das celebracións: “expresou o que moitos de nós sentimos: ás veces adoramos odiar Gales”. Swansea-Abertawe, a “fea, bonita, cidade”, que dixera Dylan Thomas, inzou coa súa imaxe as rúas, de forma que era moi difícil non tropezar con ela. O rapaz alcólico que a consideraba un fogar querido pero até certo punto deprimente volveu ser o protagonista. Peneiraron os seus escritos até dar con calquera referencia á cidade para escribila nos muros dos museos. E non só a súa actitude irónica, senón tamén os seus excesos humanos foron aceptados completamente.

O Swansea Museum recreou nunha das súas salas un vello pub da época da súa mocidade como elemento central da exposición que lle dedicaban, e regalaba porta-vasos coa imaxe do poeta como parte da entrada (aínda que non servían alcol). Porén, se cadra, a mellor homenaxe fíxolla a destilería galesa Penderyn, dedicándolle un dos seus whiskys da colección “Icons of Wales”. Poucos recoñecementos maiores caben a un poeta que se autodefine como bébedo que facer parte da cultura etílica do seu país até o punto de poder escoitar como piden as copas co seu nome. Os fregueses insisten en que foi o alcol americano o que o matou. No fondo, e na Galiza sabémolo ben, sempre é o alcol que non é da casa o que nos mata. Se cadra por darnos o veleno xunto co antídoto é que temos que aprender a amar e odiar coas mesmas forzas o noso propio fogar.

#Alcol #Dylan Thomas #Gales #Literatura

18/03/2015 by marioregueira

As vacacións da familia Liddell

Llandudno (pronúnciase algo semellante a “Clandicno”) é un dos puntos turísticos máis relevantes do norte de Gales. A curva da súa praia concentra, mesmo no inverno máis cru, rebumbio de cativos e de bañistas temerarios, dispostos a deixarse ilusionar por unha raiola de sol. Os inmensos complexos hoteleiros, algúns vellos, outros simplemente en ruínas, miran para o mar con lembranzas palpábeis de tempos mellores, e tanto o seu paseo marítimo como o seu peirao están cheos de atraccións de feira e salóns recreativos.

Hai algo de irreal en Llandudno, se cadra porque o doado é chegar en tren, por un camiño de ferro que por momentos parece atravesar as augas, ou se cadra porque o seu ambiente de turismo improbábel, poboado de familias e anciáns xubilados vagando entre atraccións antigas, resulta incomprensíbel para quen chega de fóra. No fondo, o que máis destaca da pequena cidade é unha estraña sensación de viva decadencia. Algo que non alude só ao transcorrer dos anos, senón que parece formar parte da súa natureza dende hai moito tempo.

É probábel que a mediados do século XIX, cando o matrimonio formado por Henry e Lorina Liddell decidiu mercar unha casa de campo para pasar as súas vacacións de verán alí, Llandudno tivese xa algo dese ambiente. Moi probabelmente procedese da súa recente conversión de vila galesa en destino de vacacións, algo que aínda hoxe pode rastrearse ben na súa contorna. Henry e Lorina ían acompañados da súa recua de fillos e fillas, e moi pouco imaxinaron que o lugar exacto que escolleron para veranear sería lembrado máis dun século despois, e moito menos que unha das súas fillas pequenas acabaría tendo estatuas pola cidade. Tampouco que se debatería durante moito tempo se, nalgún deses luminosos veráns da década dos sesenta recibiron (ou non) a visita dun vello amigo de Oxford, o reverendo Dodgson.

Llandudno non foi outra cousa que o patio de verán de Alice Liddell, a nena para a que Lewis Carroll escribiría os dous libros de Alicia (Alicia no País das Marabillas e A través do espello). Descoñécese se Carroll visitou os seus amigos nalgunha ocasión, aínda que si se atopan referencias ao lugar nas súas cartas e parece ser que a morsa e o carpinteiro do segundo libro aluden a dous penedos con eses nomes populares na costa da cidade. Se temos en conta que os dous personaxes pasean por unha praia, non é estraño pensar que algunhas das areas da costa de Llandudno acabasen pasando ao outro lado do espello.

Penmorfa, a casa dos Liddell

Fose como fose, Llandudno acolleu o seu protagonismo na creación dunha das obras referenciais da literatura universal dunha forma ambivalente. É certo que a cidade está repleta de estatuas cos personaxes de Carroll, que propoñen ao viaxeiro a súa propia persecución do coello branco pola xeografía. Do outro lado, porén, a vella casa dos Liddell foi demolida sen moitas contemplacións no 2008 para crear unha zona residencial, e no mesmo ano foi pechado o pequeno museo dedicado ao universo de Alicia. A presenza do personaxe na cidade parece camiñar no estreito fío das relacións literarias apócrifas, demasiado leve e demasiado aberta a debate, se cadra só apreciábel para persoas que sexan alícicas impenitentes. Do outro é probábel que tamén exista o temor sensato de acabar construíndo un macrocomplexo turístico que acabe por abanear o precario equilibrio da zona.

En calquera caso, non teño ningunha dúbida de que, máis alá das referencias evidentes, existe unha relación innegábel entre a cidade e os mundos irreais de Lewis Carroll. POde ser que proceda dunha vella inspiración literaria ou que sexa produto dunha contaminación posterior padecida pola propia cidade, pero o estrañamento que sorprende ao viaxeiro polas súas rúas e paseos é unha desas experiencias que van máis alá do simple turismo.

#Gales #Lewis Carroll #Literatura

14/03/2014 by marioregueira

I’r Gad

Que significa algo así como “Ás armas” ou “Ao combate” e que ten a sinxeleza dos gritos de guerra. Tamén dá título a un dos libros que trouxen de aló e que fai un repaso fotográfico dos cincuenta anos do movemento pola lingua galesa e doutros eventos políticos importantes. O Bin croeso (“non es benvido”) que acompañou a manifestación contra a investidura de Carlos de Inglaterra, por exemplo, (entre vivas a Llywelyn, o último soberano galés do territorio), e que sorprende polo seu carácter multitudinario, evidentemente silenciado polas historias oficiais. Porén, a pesar de que eses procesos políticos teñan a súa representación, non cabe dúbida que a loita polos dereitos lingüísticos foi a grande vertebradora doutro tipo de reclamacións e fixo posíbel abrir o camiño a un poder territorial absolutamente ausente nas relacións con Inglaterra. Se pensamos que Gales non tivo Parlamento propio até o ano 1999, e que tradicionalmente foi unha rexión sometida ao centralismo londiniense, farémonos unha idea do cero case absoluto que representou o punto de partida.

E non é o único que sorprende, para as persoas que tiñamos Gales como un territorio tranquilo e submiso chama a atención a fereza que, dende o primeiro minuto, tiveron as loitas polo galés. Polas fermosas fotografías de I’r Gad aparecen grandes concentracións pacíficas de xente, pero tamén xente nova opoñendo os seus corpos ao paso de vehículos, arrincando e rompendo indicadores de estrada en inglés e sendo arrastrados polas forzas da orde. O movemento, que naquela altura mesturaba, xunto coas reclamacións lingüísticas máis básicas, conceptos relacionados cun estilo de vida que sentía ameazado, nutriuse ideoloxicamente das reivindicacións polos dereitos civís que comezaban a exercer as minorías en contextos como o estadounidense. E ese sentimento de rotunda lexitimidade xogou, sen dúbida, un importante papel e axudou a convertelo nun movemento de masas.

Aínda que lonxe das aspiracións maximalistas que ten toda reclamación, a loita pola lingua galesa pode considerarse triunfante, polo menos en relación aos puntos de partida que mobilizaron á poboación a comezos dos anos sesenta. Ningunha institución pública ou privada parece disputar hoxe o dereito do galés a aparecer representada no seu propio territorio, dende os indicadores de estrada até as baldas dos supermercados teñen as súas correspondentes formas na lingua propia, e até os símbolos nacionais gozan dunha presenza que teño visto en moi poucos lugares (si, tamén nos supermercados é frecuente ver a bandeira). Aínda así, na segunda década do século XXI, o emprego do galés continua decrecendo e segue a ser bastante doado desenvolver unha vida unicamente en inglés en calquera lugar de Gales, sen máis obriga de aprendelo que a simpatía ou a consciencia da que falabamos no post anterior. Como me comentou algunha persoa estes días: “necesitamos un compromiso coa lingua que non se limite a facernos baixar o rato”, en referencia aos frecuentes correos bilingües que precisan só de ir un pouco máis abaixo para atopar a versión en inglés.

Unha vez máis comprobamos que o horizonte dun perfecto equilibrio bilingüe (bífido ou restitutivo) resulta insuficiente para contextos con dúas linguas en convivencia tan desigual. O milagre da supervivencia do galés podería ter os días contados, e aínda que eu volvo cos ollos cheos da actitude Caernarfon, non podemos perder de vista que, ademais de na simpatía e do apelo á consciencia, as linguas sobreviven tamén apoiadas en elementos como a esixencia e os marcos legais. E tamén, e nisto é posíbel que reparase moi poucas veces, na existencia de contidos exclusivos que animen as persoas a achegarse a eles. Eu, de momento, teño longos textos no medio de fotografías de multitudes afoutas tirándome das ansias.

#Activismo e resistencia #Gales #Lingua #Viaxes

11/03/2014 by marioregueira

Actitude Caernarfon

A cidade, se así se pode chamar a unha localidade que non chega aos dez mil habitantes, estivo a piques de ser a capital do país, pero foi desprazada a mediados dos cincuenta pola puxanza dun Caerdydd (Cardiff) que xa era naquel momento unha cidade moito maior e un núcleo poderosamente referencial. Aínda así, e como diciamos no post anterior, se o sur é onde están as grandes cidades, o norte de Gales é onde está o seu patrimonio histórico e lingüístico e, sen ningún status oficial que o confirme, Caernarfon segue a ser algo así como a capital histórica do país. Nela, concretamente no seu castelo, ten lugar a investidura do Príncipe de Gales, un acto tan importante no simbólico como polémico e que na súa última ocasión (1969) mobilizou o pouco independentismo armado galés que existía daquela para boicotealo.

A cidade é, ademais, a xoia da coroa da lingua galesa, se o norte é o lugar onde máis viva permanece, Caernarfon é o núcleo de poboación con maior porcentaxe de falantes, algo que, polo menos na miña experiencia, puiden percibir moi axiña e sen dúbida ten que ver cunha actitude consciente, particularmente nas persoas que están de cara ao público. Non era algo buscado, pero sen dúbida non foi casual acabar tendo conversas sobre a lingua galesa coa maior parte da xente coa que interactuamos. As persoas non perderon a oportunidade de alentarnos sobra a facilidade de acceder ao galés dende unha lingua ibérica, ou de comunicarnos a existencia dunha longa comunidade bilingüe hispano-galesa na Patagonia, un dos poucos casos nos que a lingua dunha nación sen Estado floreceu no alén mar da emigración. Finalmente, e tras revelar que viñamos da Galiza, algún tamén preguntou sobre se tiñamos lingua propia e se eramos independentistas. Supoño que a pregunta que moitas das persoas que partimos de culturas minorizadas agardamos escoitar nas viaxes ao estranxeiro e que só se reproduce nun contexto coa mesma noción de estar a resistir que podemos ter nós. Se me guío unicamente pola experiencia dun día, diría que cada persoa de Caernarfon traballaba como embaixadora da súa lingua e da súa cultura, dándolle unha visibilidade que doutra forma non tería. E non só iso, senón que o facía por propia vontade e convencemento, sen estar a traballar dende estruturas organizativas de normalización lingüística.

Serve de algo a Actitude Caernarfon? Ben, podo dicir que a idea de chegar a aprender galés ocupaba un lugar moi remoto nas miñas expectativas, porén si que me fixo pensar na posibilidade de iniciar aínda que fose un coñecemento rudimentario e tamén desmontou algúns dos prexuízos que levaba sobre a lingua, relativizando a idea sobre a súa enorme dificultade que outra xente me transmitira. É bastante probábel que esa dificultade exista, pero a xente de Caernarfon fíxome pensar que é mellor descubrilo a través dunha experiencia directa. Dalgunha forma, convencéronme para darlle unha oportunidade á aprendizaxe dunha lingua na que só estaba interesado de forma moi superficial e desde unha perspectiva puramente sociolingüística. Hai campañas institucionais que non conseguiron tanto.

Resulta frecuente escoitar en contextos similares argumentos éticos sobre o deber de aprender unha lingua minorizada. Non podo dicir que non os comparta e penso que a sensibilidade sobre a riqueza lingüística e o respecto ás comunidades ameazadas é unha das moitas materias pendentes que teñen as sociedades europeas. Para min, di moito dunha persoa que decida aprender a lingua minorizada do país no que está vivindo, con independencia da verdadeira pericia que chegue a desenvolver nela. Porén, ás veces esquecemos que a sensibilidade lingüística é algo que se traballa e que, sen renunciar ao horizonte legal ao que temos dereito, podemos facer moito máis pola nosa lingua cunha actitude de convencemento que con esas ferramentas. Se cada galegofalante fose un embaixador ou embaixadora da lingua con cada persoa estranxeira que pasa polo noso país, a imaxe e a lexitimidade da nosa loita tamén mellorarían, e se cadra conseguiriamos até aumentar o número de neofalantes entre nós. Naturalmente, para iso faría falta, antes que nada, ter unha autoconsciencia da imaxe da nosa lingua entre as persoas galegofalantes que posibelmente esteamos lonxe de ter e que podería ser o primeiro grande problema. Da mesma forma, outras limitacións pexan tamén a cuestión do galés, un tema co que, nos próximos días, remataremos esta serie de entradas.

#Activismo e resistenca #Caernarfon #Gales #Lingua #Viaxes

07/03/2014 by marioregueira

Croeso

Non atopei a choiva nin a néboa da que falan os tópicos. Días de ceos abertos e sol de inverno acompañaron a miña entrada no País de Gales, como se quixesen demostrarme que tiña que mirar máis aló dos mitos. Dalgunha forma é por iso polo que viaxamos, para derrubar as cousas que nos contaron sobre os países e enfrontarnos á súa realidade palpitante, os raios de sol dando a miña benvida á rexión de Gwynnedd eran unha boa proba diso. Resulta evidente dende o principio que ese histórico norte que acolleu a fundación do país está lonxe en moitos aspectos da idea xeral que temos sobre Gales. Ningún equipo xogando na premier inglesa, ningunha cidade medianamente grande, só pequenas vilas rodeadas de castelos, a quilómetros do eixo Cardiff-Swansea, un sur separado tamén pola configuración colonial das comunicacións, que obrigan a pasar por Inglaterra para viaxar entre as distintas caras do país.

A identidade subalterna non se le só nos pequenos núcleos urbanos, a súa configuración como tesouro natural e destino de xubilación moveu máis dunha vez as forzas independentistas, que actuaron contra a invasión tranquila dunha sociedade completamente reticente a integrarse no país. Non por nada o norte é tamén o lugar onde a lingua se mantén viva e vizosa, un reduto que, sospeito, sobreviviu refuxiado nesa mesma tranquilidade que defenderon con uñas e dentes en varias ocasións. Descoñezo porén se o movemento nacionalista reaccionou algunha vez contra o discurso da apoloxía paisaxista, aínda que fose nunha novela periférica ou nun ensaio académico. Se algunha vez berraron que ser galés é unha merda.

Ben, iso pode ser que o pensaramos algunha vez. Nun contexto no que non protagonizaron a grande insurxencia armada nin o camiño tranquilo pero firme cara a un referendumn pola independencia, Gales semellou algunha vez unha figura pasiva que lembra moito á do noso país no xogo nacional ibérico. E porén, a grande cuestión é, como me dixo alguén, que a pesar de ser o país que o tiña todo en contra e que podía ser asimilado moi facilmente, ningunha das nacións veciñas conservou a súa lingua e a súa cultura tan vivas, nin sequera aquelas que conseguiron a independencia. Si, iso é algo que tamén lembra a este país e por máis que, como neste país, estean en caída libre e teñan tanto a mellorar, conservan o orgullo e a memoria da loita lingüística máis viva do que imaxinamos. Da lingua, porén, falaremos nos próximos días, chega dicir de momento que si a escoitei, e que mesmo a escoitei moito. E non falo só da noite do Saint David, a celebración do día nacional galés onde alguén nos pediu entoar tamén o himno galego na parte final da noite, senón tamén nas rúas, nos pubs e entre a mocidade, alén da súa omnipresenza en indicadores e carteis bilingües.

Non é a última visita, aínda que non o pareza, quedan castelos e torres circulares por ver, palabras e historias galesas que recitar e unha comunidade galega inesperada da que seguir aprendendo. Entrei en Gales cun libro de Dylan Thomas e saín cun album de fotografías da loita pola lingua e unha camiseta dun equipo da liga galesa. Non podemos evitar abrazar as periferias, se cadra por iso estiven falándolles aos alumnos de galego de Bangor de Lois Pereiro e dos Sex Pistols, de como era ser galegofalante en Ferrol, do valor que teñen as fronteiras e os espazos intermedios nos meus libros. E sospeito que, como periferias temos aínda moito que contarnos, moito que aprender e moitos mitos que ir derrubando.

#Activismo e resistencia #Cotidiano #Gales #Lingua #Viaxes