Mario Regueira

14/04/2016 by marioregueira

Camiño de Frongoch

Frongoch

O norte de Gales é a día de hoxe un dos territorios máis periféricos e peor comunicados da illa de Gran Bretaña. Hai cen anos debía selo aínda máis, e sen dúbida por iso foi o lugar escollido polo goberno británico para situar un campo de prisioneiros que servise para hospedar os inimigos capturados na I Guerra Mundial. O campo de Frongoch comezou a recibir prisioneiros alemáns, pero nalgún momento o Reino Unido decidiu evacualos a outra localización. Máis ou menos nesta altura do ano 1916 comezaron a chegar prisioneiros irlandeses a Gales. A Rebelión de Pascua, ferozmente reprimida, traía un numeroso continxente de novos prisioneiros de guerra, unha guerra inesperada, pero á que o Reino Unido reaccionou como ante calquera outra, con artillería nas rúas de Dublín e execucións nos días seguintes. Por Frongoch, pouco tempo despois, pasaron centos de prisioneiros irlandeses, entre eles Michael Collins, unha das persoas que, só cinco anos despois asinaría os tratados que recoñecían o Estado Libre de Irlanda. A estadía en Frongoch non foi longa e tampouco estivo falta de elementos positivos. A concentración serviu aos irlandeses para reorganizarse e formarse mutuamente. Anos despois referiríanse ao campo como a Universidade da Revolución.

Bandeiras

Hai unhas semanas camiñamos até o lugar onde estaba situado o campo para render homenaxe aos loitadores de Irlanda. Os galeses gardan algo máis que unha memoria internacionalista do feito histórico. Na súa versión dos feitos, os irlandeses non só aprenderon tácticas de loita en Frongoch, senón que tamén entraron en contacto cunha realidade que os impresionaría fondamente. Se o norte de Gales é, aínda hoxe, unha das prazas fortes da lingua galesa, en 1916 esta debía ser a principal, se non a única lingua empregada pola poboación, especialmente nunha zona afastada e rural como a dos arredores do campo. Os irlandeses deberon mirar abraiados aquel pobo que, sen facer ningún acto de rebelión activa, exercía porén unha resistencia invisíbel en cada palabra que pronunciaba. Palabras pronunciadas, ademais, nun idioma emparentado co propio gaélico irlandés, unha lingua con moi pouco valor social e que ocupaba un lugar claramente secundario no movemento independentista da illa. Seica este contacto cunha realidade semellante pero moito máis vizosa impactou profundamente aos líderes revolucionarios, e hai quen di que foi a partir desta que comezaron a reformular o papel da lingua na loita de liberación. Hai mesmo quen relaciona isto coa inmediata cooficialidade do gaélico irlandés na Irlanda independente. A aprendizaxe da lingua galesa e o coñecemento doutro pobo consciente da súa identidade formaron tamén parte da equipaxe que os prisioneiros levaron do campo.

Frongoch-2016

Na acto de Frongoch, que antecede outro máis grande que se fará en xuño, celebrábanse tamén estas pequenas resistencias, estas comunicacións entre distintos modos de loitar e sobrevivir. As bandeiras históricas irlandesas e galesas ondeaban xuntas, e entre as persoas asistentes, sen bandeiras, tres persoas da Galiza das que polo menos unha pensaba nos cen anos que separaban tamén o seu país da creación das Irmandades da Fala. O comezo dunha reivindicación lingüística que acabou evoluíndo á loita política e que mantivo unha obsesión palpábel con Irlanda, o desexo dun paralelismo que non vivía só na suposta conexión céltica da tradición, senón tamén na vontade de camiñar os mesmos pasos. En 1921, mentres Irlanda preparaba as negociacións da súa convulsa liberdade, un dos membros das Irmandades, Ramón Cabanillas, chamaba á illa “irmanciña adourada” nas páxinas de A Nosa Terra. Se cadra a máis célebre, pero tamén a enésima evocación de Irlanda no voceiro das Irmandades, que sempre tomou o país como un referente privilexiado. As Irmandades foron así a antesala do galeguismo político, as súas primeiras prácticas, o inicio dun proceso que culminaría coa fundación do Partido Galeguista. Os campos de prisioneiros que coñecemos os galegos tardaron, porén, vinte anos desde a chegada dos irlandeses a Frongoch. Neles non houbo escola revolucionaria, nin galeses nos arredores dándonos apoio moral e confirmándonos o sentido da nosa loita nin do valor político da lingua. Tampouco antecederon ningún logro inmediato, senón a longa noite do franquismo. E porén, tamén aprendemos neles, se cadra mesmo de forma máis perdurábel, o valor da resistencia e da dignidade.

Número da Revista Nós dedicado a Terence MacSwiney (1921)

Número da Revista Nós dedicado a Terence MacSwiney (1921)

#1916#Frongoch#Gales#Irlanda#Irmandades da Fala#Rebelión de Pascua
Comentarios desactivados en Camiño de Frongoch

30/03/2016 by marioregueira

Guerras e galaxias

Desde a súa defensa, en xaneiro de 2016, algúns medios fixéronse eco da miña tese de doutoramento A narrativa na reconstrución do campo literario de posguerra. Repertorios e imaxinario nacional no proxecto de Galaxia. Quero destacar, dentro destas achegas, as entrevistas que me fixeron Ana Romaní, para o Diario Cultural da Radio Galega e María Obelleiro para o semanario Sermos Galiza, esta última aparecida o pasado luns. Non é doado resumir case setecentas páxinas nuns minutos de conversa ou nunhas cantas preguntas, e considero o feito de que ambas conseguisen tocar algúns dos puntos de maior interese dun traballo tan longo, un mérito de ambas xornalistas.

A entrevista de Ana Romaní pode escoitarse aquí e a de María Obelleiro pode lerse nesta ligazón.

entrevista SG

#Crítica#Edición#Editorial Galaxia#Franquismo#Guerra Civil española#Literatura#Prensa
Comentarios desactivados en Guerras e galaxias

27/03/2016 by marioregueira

Acios e mazás

Los ritos de los sentidos

Soy el damasceno y si abrieran mi cuerpo / brotarían de dentro racimos y manzanas. (Son o damasceno e se abrisen o meu corpo / brotarían de dentro racimos e mazás.) Poucos versos poderían definir mellor o espírito de Los ritos de los sentidos que estes do poeta sirio Nizar Qabbani, un dos grandes nomes da poesía árabe e que non podería faltar en ningunha das súas antoloxías. O volume que nos ofrece o equipo formado por Jaouad Elouafi, Bahi Takkouche, Manuela Palacios e Arturo Casas caracterízase por non fuxir de elementos que en ocasións poderían ser tomados como lugares comúns con certo resaibo orientalista. A cultura árabe como un desbordamento da sensualidade, como unha fonte de evocación chea de olores a froita e especias e onde as paixóns corren desbocadas, é presentada en moitos dos poemas do libro sen maiores complexos. Sen dúbida a intención editorial acompaña esta perspectiva, e por iso Los ritos de los sentidos é un volume de gran tamaño, apaisado e enormemente vistoso que conta ademais coa arte caligráfica de Hachemi Mokrane como un elemento que compite en protagonismo coas propias transcricións convencionais dos versos e as súas letras de molde latinas ou árabes.

deseño2~01

E porén, como non podería ser doutra forma nun traballo que conta coa participación de persoas como Manuela Palacios e Arturo Casas, a perspectiva é moito máis ampla e os propios sentidos, coa súa sensualidade adxacente, atopan tamén motivos para o discurso diverso e as posibilidades subversivas. Así, sorprende o marco temporal amplo, no que a poesía sufí de entre os séculos VIII e XIII convive con poetas do século XX e da actualidade. Tamén o feito de que na primeira se inclúa unha muller, Rábi’a Al-Adawiya, non por acaso unha figura que serve de ponte entre a filosofía mística e os primeiros cuestionamentos sobre o rol da muller na sociedade. Se cadra Al-Adawiya sexa a primeira dunha corrente de poesía feminina continuada por outras autoras contemporáneas presentes no libro, como a saudí Fawziya Abu-Jálid, capaz de selar a paz nos seus versos entre as serpes edénicas e as mulleres. Ao lado desta perspectiva, Los ritos de los sentidos recolle tamén o seu propio inventario do exilio. Os conflitos nacionais e a dor da separación vibran na simple mención de nomes como o do palestino Mahmud Darwish, pero tamén nos versos do kurdo Buland Al-Haidari ou do iraquí Ahmad Matar. Diversidades que tamén son xeográficas e marcan o continuum cultural entre as terras máis afastadas do Oriente e o próximo Magreb.

deseño2

Un volume que responde á evocación e ao estímulo visual que moitas persoas procurarán nas súas páxinas, pero que tamén ten a grande virtude de conter tanta diversidade e miradas alternativas como para facer rebentar as súas costuras. Sen dúbida delas brotarán acios e mazás, tamén paixóns que rebelan as entrañas das amantes contra si mesmas e o constante amor á identidade que, como canta Qabbani pode resumirse na súa sinxeleza: Aquí están mis raíces, aquí mi corazón, aquí mi lengua / ¿debo hablar más claro? ¿acaso necesita el amor explicación? (Aquí están as miñas raíces, aquí o meu corazón, aquí a miña lingua / debo falar máis claro? e que necesita o amor explicación?)

#Crítica#Literatura#Poesía árabe
Comentarios desactivados en Acios e mazás

20/03/2016 by marioregueira

O blues, o jazz e a bossa nova

17/03/2016 by marioregueira

Beti izango dugu Bilbao

bilbo

Hai cidades que coñeces antes de poñer o pé nelas. Pénsoo agora desde Bilbao, na miña terceira visita á cidade. Todas nos últimos anos, todas con esa sensación estraña de estar a pisar territorio coñecido, como se os meus soños da última década acontecesen á beira do Nervión ou como se unha vida pasada ecoase aínda na miña memoria. Non, non hai nada místico na sorpresa coa que redescubro estas rúas, estes locais, os amigos que aparecen como se levasen toda unha vida agardando por min.

Desde finais do século pasado a cultura vasca infiltrouse nunha parte da mocidade galega. Comezabamos no liceo cantando “Mierda de ciudad” e facendo circular vellas cintas do rock radikal. Aínda que ningunha desas traxectorias nos deixaría tan abraiados como a de Fermin Muguruza. Aínda lembro a sensación de poñer por primeira vez o cumio de Negu Gorriak. Os dous dobermans negros que abrían o disco Borreroak Baditu Milaka Aurpegi e que nos deixaron un sorriso conxelado e a sensación de que o chan acababa de tremer baixo os nosos pés. Admirei sempre a traxectoria de Fermin Muguruza pola mesma razón pola que admirei os Clash, porque a clase obreira afloraba máis alá da retórica. Non se pasa dos primeiros discos de Kortatu a un proxecto como o de Negu Gorriak ou ao Muguruza en solitario con xenialidade nin con medios. Hai evolucións que só se explican metendo na ecuación traballo e consciencia, dous valores que na fronteira de Caranza en Ferrol ou na de San Francisco en Bilbao aínda significan algo para a mocidade que as atravesou entre os oitenta e os noventa.

sf

A gran eclosión da carreira de Muguruza en solitario colleume, porén, en Compostela. Unha época na que o Avante pinchaba cada noite o Big Beñat facendo tremer o chan de madeira do piso de arriba e na que nos afixemos a atopar a voz de Muguruza en unha de cada dúas cancións, entre os directos de Banda Bassotti, o Tijuana No! dunha improbábel Julieta Venegas ou sendo a única voz que berrou Galiza Ceive, Poder Popular en toda a historia da música galega, xusto no medio do acordeón dos Diplomáticos. E entre todo aquilo, como un impasse necesario, o In-Komunikazioa, algo distinto, tamén un dos mellores discos daqueles anos e a posibilidade inesperada de poder poñer algo de Muguruza nunha tarde entre amigos ou como fondo ás noites frías de Compostela. Letras que aprendes de memoria sen saber se as estás pronunciando ben. Cancións que acaban entrando na túa vida inesperadamente. Érgueste ao lado de alguén e reparas no azar que o radio-cd do chan deu en tocar. Beti izango dugu Bilbao. E sorrides tristemente. Ningún dos dous estivo nunca en Bilbao e porén é a mellor canción para unha despedida definitiva. Sempre nos quedará Bilbao, dis mentres vos brillan os ollos e arriscades unha última aperta. Sempre nos quedarán as cidades nunca vistas, as cancións que Sam ou Muguruza poden tocar de novo unha e outra vez para lembrarnos que nunca subimos a aquel avión.

Non debeu ser casualidade que falase dos bereberes e de Casablanca en Tanxerina, que o reggae dos brancos europeos sexa un dos temas de L’affiche rouge e que unha das protagonistas diga aquilo de que o verdugo é o home das mil caras. Hai uns meses sorprendíame o título do último disco de Fermín: Nola. A vella Nova Orleans pola que pasearon os meus personaxes hai anos. A xeografía na que nos movemos é a mesma, e só a casualidade fixo que non coincidísemos nalgún bar de Perdido Street. Por iso podo pasar ao lado do Antzokia lembrando as cancións de concertos nos que nunca estiven. Atravesar a Zubizuri consciente do paso que marcou entre dúas beiras e dúas épocas da cidade. Saudar cun sorriso as imaxes do Che Guevara e Abd el-Krim que agardan nas paredes do Bere-bar de San Francisco, non moi lonxe da Anti, a libraría na que presentei un dos meus libros hai un par de anos. E lembrar que sempre nos quedará Bilbao. Esa cidade que evocamos unha vez, hai moito tempo, nunha habitación en Compostela e que, sen vela nunca, formaba parte de nós. Dous ex-amantes nunha cidade afastada, dous membros da resistencia con feridas que aínda doen ao camiñar sobre estas lousas.

amaz

#Bilbao#Cotidiano#Euskal Herria#Fermin Muguruza#Música
Comentarios desactivados en Beti izango dugu Bilbao

06/03/2016 by marioregueira

Mociños a xogar (na Rúa Álvaro Cunqueiro)

Mociños con pistolas de xoguete - Adaptada da orixinal de Sascha Kohlmann - CC BY-SA 2.0

Mociños con pistolas de xoguete – Adaptada da orixinal de Sascha Kohlmann – CC BY-SA 2.0

Non quero darlle un bombo que seguramente non procura nin merece, así que non sei se chamalo Pazos ou Pazolo. Ou se cadra sexa mellor Mociño que, segundo escoitei hai anos, é a forma patrimonial que o galego tiña para “paxe”. Mociño abriu un blogue hai anos. Fíxoo nunha plataforma francesa, seguramente por diferenciarse, porque lle gustaba ou porque é en francés que se inventou unha palabra tan versátil como boutade. Recoñezo que, se a proposta literaria de Mociño me interesou entre pouco e nada, o blogue inclinouse perigosamente cara ao nada xa nos tempos gloriosos do blogomillo, esa cidade fantasma de hoxe.

Hai que recoñecerlle ao blogue de Mociño, porén, unha axilidade no estilo tan xornalística como aborrecida e tamén unha persistencia encomiábel. O seu blogue leva anos fosilizado no meu lector de feeds porque sempre me deu preguiza cancelar subscricións. Hai días, mesmo semanas, que representa a única entrada da súa categoría. Ha de ser ese o motivo que aínda o lea de vez en cando. Hoxe, cousa rara nel, Mociño abría un deses confusos artigos con cincuenta referencias inconexas en negrita. E citábame. É dicir, que eu era a primeira referencia dun camiñar que, como habitualmente acontece cos seus artigos, avanzaba cara á nada e cara a conclusións irrelevantes mentres a súa prosa braceaba dando puñadas inconexas ao aire.

el rei

O rei da maxia – Adaptada da orixinal de Saúl Rivas – CC BY-NC-SA 2.0

Non quero darlle máis importancia da que ten, a fin de contas, non é a primeira vez que Mociño se preocupa por min nun ton similar e nunca me molestei en contestarlle por aquilo de non alimentar ao troll e tal. Porén, é certo que as súas referencias, por máis superficiais, si que tocan unha parte do pequeno debate que, en redes sociais e nos bares de Compostela, tiven con varias persoas achegadas sobre Álvaro Cunqueiro. Dúas delas, non por acaso, mindonienses e queridos amigos, aínda que non só. O debate de Cunqueiro saíu en moitas conversas e creo que é un bo sinal. Polo menos para min é un bo sinal ver como unha das preguntas que se formulou hai un mes e medio na defensa da miña tese volvía aparecer en contextos moitos máis distendidos. Era Cunqueiro franquista? Foino toda a súa vida?

Non fixen unha tese específica sobre o autor do Merlín e familia, pero no contexto da literatura de posguerra é evidente que tivo un peso fundamental no meu traballo. As cousas que citei na entrada de hai quince días non eran anécdotas de bar, nin suposicións, senón declaracións recollidas de entrevistas e artigos do autor. Podería referendalas con bibliografía se non quedase farto de mallar bibliografía este ano e se non crese que poñer bibliografía nun artigo para un blogue é unha verdadeira pedantería. Tampouco teñen un valor individual, parte do meu traballo aborda o feito de que as súas nocións filosóficas, a comprensión do oficio de escritor, así como o sentido dalgunhas obras, encaixan cunha certa coherencia con esa perspectiva reaccionaria, especialmente no tratamento de certos elementos étnico-identitarios. Evidentemente, pódese tamén aludir ao contexto do Cunqueiro ilusionista, que inventa e esaxera mentres fala e ao que non se pode tomar moi en serio. O vello debate sobre o humor. Creo que podes facer piadas sen importancia sobre antipáticos comunistas, mesmo podes facelas despois de colaborar coa maquinaria que protagonizou a súa persecución e asasinato. Pero tes que entender que a moita xente non lle fagan maldita gracia. Ha de ser o tipo de humor que os bufóns fan ecoar dentro dos pazos, un humor ao que nunca lle acabei de coller o punto e que penso que define máis que calquera ideoloxía. Por moito menos das gracias que algúns mociños lle rin a Cunqueiro, os fillos da Gran Bretaña defenestraron no seu día ao poeta Philip Larkin.

Casa de Rimbaud en Harar - Adaptada da orixinal da usuaria de Flickr Beth - CC BY-NC 2.0

Casa de Rimbaud en Harar – Adaptada da orixinal da usuaria de Flickr Beth – CC BY-NC 2.0

Naturalmente habería moito que matizar e resulta moi interesante a potencia de interpretación da obra de Cunqueiro. Non vou entrar polo miúdo porque aspiro a publicar unha versión da tese e porque o conto é moi longo. Porén, non podo deixar de destacar até que punto reaccións como as de Mociño veñen darme, indirectamente, a razón nalgúns dos meus postulados. O problema non é que Cunqueiro fose reaccionario, senón a imposibilidade xeral de aceptar que houbo galeguistas reaccionarios e que o foron antes, durante e despois do franquismo. Cunqueiro foi un escritor fundamental para a nosa literatura. E un fascista. Ningún dos dous feitos anula necesariamente o outro. O resto é seguir interpretando a historia como compartimentos estancos ou como unha cuestión simplemente tribal. Cuestións de autonomía, que diría o bearnés. Eu para ser escritor galego non preciso defender a Cunqueiro no indefendíbel nin atacalo no literario. Non preciso facer de mociño en ningunha corte.

Finalmente, quero dicir que é necesaria unha moi limitadiña capacidade de comprensión lectora para afirmar que eu defendo no meu artigo que lle retiren ningunha rúa a Cunqueiro. É algo que nin me vai nin me vén, aínda que si considero que o feito de que metade da xente da cultura saia defendendo ao mindoniense como se fose súa nai parte da mesma dinámica maniquea e simplista da que falaba antes. O caso de Cunqueiro é como o de Borges no Chile de Pinochet ou o de Rimbaud en Harar traficando con escravos. Como o anti-semitismo de Richard Wagner que, porén, loitou nas revolucións de extrema esquerda do seu tempo e foi perseguido por iso. Contradicións que os mociños de hoxe non dan aceptado porque necesitan unha historia mastigada e sinxela coa que encher os seus artigos de prosa áxil e camiñar incerto. Como xa leron as persoas que saben ler, para min formula un debate para o que non teño unha resposta clara, aínda que non me escandalizaría se lle quitan unha honra cidadá a quen nunca se arrepentiu de ser tan mal cidadán. Se cadra haxa que definir claramente que tipo de honra é que che dean unha rúa nunha cidade como Madrid. Ou que tipo de honra é que te defendan con certos argumentos.

#Álvaro Cunqueiro#Fascismo#Literatura
Comentarios desactivados en Mociños a xogar (na Rúa Álvaro Cunqueiro)

02/03/2016 by marioregueira

A luz nos ollos

Adaptada da orixinal de Carl Jones – CC BY-NC 2.0

Tal e como eu o lembro, non abrín o meu primeiro blogue o día do meu aniversario, aínda que non podo negar que sempre empreguei este día para reflexionar e para facer as contas. Cando as listas da wikipedia eran unha novidade, lembro empregalas para recopilar todas as cousas que aconteceran un dous de marzo. O día que naceu Lou Reed e o día que marchou Philip K. Dick, do que lin nalgunha parte (que non atopo e que igual nin é certa) que estivera obsesionado coa data desde anos atrás. Miña nai sempre conta que escollín nacer tarde, media hora antes da media noite, algo que na familia sempre se relacionou cos meus impulsos festeiros e noctámbulos. Tamén pode ser que o 3 de marzo, día de nacemento de Eladio Fernández e Marino Dónega, entre outros, e día de pasamento de Pachelbel o do canon, non me dixese nada do punto de vista cultural. Quen pode competir con Lou Reed ou Philip K. Dick? Ben, David Bowie. E con ambos, pero xaneiro xa pasara e ficaba lonxe de máis.

En calquera caso hoxe cúmprense demasiados anos do meu nacemento e un ano do traslado deste blogue á súa nova casa. Non nego que foi un ano difícil. Un día estaba preparando un risotto para unhas rapazas e escribindo cousas indignadísimas sobre Filgueira Valverde e ao día seguinte, e durante moitos meses, estaba participando en asembleas e entrando na tensión dos traballos hercúleos, con xornadas de tantas horas que farían estremecer o vello Engels. Neste ano defendín a miña tese sobre o campo literario galego da posguerra, ou sobre Galaxia, dependendo das fontes. Neste ano… non podo dicir moito máis. Atopei vellos amigos, escribín algunhas cousas, resolvín outras, tiven saudades “por poderes” de Barcelona e doutro tempo máis doado, botei de menos a moita xente e tiven algúns dos días máis estraños da miña vida (unha tendencia que, sospeito, continuará). En certo sentido, despedino o domingo pasado, lembrando poetas punks na Coruña, que é sempre é unha forma excelente de pechar os ciclos. Penso que todo foi para ben, pero recibo esta idade cunha certa sensación de tempo perdido, seguramente porque foi moito o que esixiron as tarefas de min este ano. Cumpro os anos que tiña meu pai a primeira vez que eu lle preguntei os anos que tiña. E nunca esquecerei a sensación de que eran moitos, moitísimos, demasiados.

Para outro día quedan as reflexións debidas sobre este blogue, sobre esa cidade fantasma na que se converteu (ou na que convertemos) o blogomillo, sobre o discurso da raíña, ou sobre a literatura destes días e o seu hipotético futuro. Hoxe só quero lembrar, como fixen hai moitos anos, nun dominio que non levaba o meu nome, a lembranza desta sorpresa, desta luz da vida que insiste, tanto tempo despois, en seguir golpeando os ollos.

Comentarios desactivados en A luz nos ollos

23/02/2016 by marioregueira

Rúa Álvaro Cunqueiro

Estatua de Cunqueiro na Coruña – Adaptación da imaxe de J.L. Cernadas Iglesias – CC BY 2.0

Sorprendeume nos últimos meses a campaña na defensa da rúa que Álvaro Cunqueiro ten en Madrid, especialmente polos tópicos que resucita ao falar do mindoniense. Os argumentos resaltan o seu traballo a favor do Estatuto da Galiza (1936) e a súa militancia no Partido Galeguista, e desculpan o seu achegamento á extrema dereita aludindo a un momento de debilidade que quedou purgado de sobras co seu posterior traballo literario.

Pode ser certo que a figura do ditador non lle dixese gran cousa ao fabulador de Mondoñedo. Porén, iso é un simple detalle que non se move dun certo referente persoal. Que Cunqueiro abxure de Franco no final do franquismo é un detalle puntual, a súa ideoloxía, desde os primeiros días do Partido Galeguista até os anos oitenta, móvese nunha liña claramente reaccionaria que só moi relativamente discrepa coa do falanxismo (hai que lembrar que o falanxismo da revolución social tamén cae en desgraza baixo a ditadura). A diverxencia de Cunqueiro é territorial e fala do papel da Galiza, á que considera a súa identidade étnica e da que reivindica, até moi tarde, o seu papel privilexiado na constitución dunha supra-identidade española e dunha Europa cristiá á que chega a aludir fugazmente como a súa verdadeira nación. Aínda que esta vocación pro-galega nos tocou dunha forma moi importante, resulta absurdo desvinculala de todos os seus matices ideolóxicos, moi semellantes aos que outros falanxistas históricos fixeron valer en relación á diversidade do Estado español. Da mesma forma resulta moi inocente pensar que, nun Partido Galeguista no que acontece unha escisión dereitista no ano 36, esa corrente de pensamento non tiña os seus propios simpatizantes, e que moitos deles non tiveron maior problema en sumarse ao levantamento fascista.

Placa na casa natal de Mondonhedo - Adaptada da orixinal do usuario de Flickr madeira_de_uz - CC BY-NC-SA 2.0

Placa na casa natal de Mondoñedo – Adaptada da orixinal do usuario de Flickr madeira_de_uz – CC BY-NC-SA 2.0

Cunqueiro sae do Madrid no que hoxe ten unha rúa no ano 1947. Deixa de ser un xornalista afín ao réxime e ben situado na capital para volver ao seu Mondoñedo natal. Hai quen marca xa nese ano a súa caída do cabalo e o seu afastamento do franquismo como ideoloxía. O certo é que non está moi claro que é o que leva ao mindoniense a volver á casa, pero a hipótese da discrepancia ideolóxica é a última que se baralla. Un desfalco realizado a un xornal ou unha estafa a un diplomático son as primeiras pistas. Cunqueiro é expulsado da Falange e ten que marchar da capital, pero a súa falta de entendemento co franquismo está lonxe de ser unha ruptura ideolóxica. En todo caso, non deixa de ser unha versión persoal e rápida doutros afastamentos progresivos dunha parte da extrema dereita española, que comeza a ver no réxime de Franco unha ditadura burocrática que traizoa os horizontes da revolución social e nacional que agardaban. Non pode negarse, porén, que o regreso a Galiza é tamén un regreso á lingua galega e que, nese sentido, o seu papel na recuperación posíbel dun contexto arrasado literalmente polo fascismo foi fulcral. Cunqueiro dá algunhas das mil primaveras que pon como obxectivo para a nosa literatura.

A pesar diso, o mindoniense non deixou de manifestar o seu clasismo e o seu racismo ao longo de toda a súa traxectoria. Que nalgún momento fale da falta de conexión co franquismo é un simple detalle. Nos anos sesenta maniféstase en contra da independencia das colonias africanas e de que o voto na ONU desas novas nacións chegue a valer o mesmo que o dun país europeo. Nos anos setenta ao ser preguntado pola súa participación nunha antoloxía bélica en homenaxe a José Antonio Primo de Rivera, apunta que o poema é malo, pero que non pode avergoñarse por cantar as glorias dun mozo que morre polas súas ideas. Entre os rumores non comprobábeis está tamén a historia na que pide que desparasiten a caseta da Feira do Libro na que ten que asinar, pois antes ca el asinou Marcelino Camacho, deputado comunista naquela altura. Non cabe dúbida de que, se o autor xa non se consideraba franquista, non era porque o seu pensamento reaccionario minguase un ápice.

Detalle da estatua de Cunqueiro en Mondoñedo - Orixinal de Saúl Rivas - CC BY-NC-SA 2.0

Detalle da estatua de Cunqueiro en Mondoñedo – Orixinal de Saúl Rivas – CC BY-NC-SA 2.0

Son méritos suficientes para que figure na lista de franquistas que deben desaparecer do mapa das rúas de Madrid? O certo é que se Cunqueiro non fose galego a súa defensa sería moi difícil de sustentar por moitas das persoas que se aventuraron nela. Por outra parte, a maior parte das voces que saen na súa defensa empregan o argumento do medo e do “falanxismo conxuntural” con demasiada lixeireza. Non podemos pedirlle a ninguén que non cometa erros, tampouco que se autoinmole no medio dunha guerra, pero a cultura galega está demasiado afeita a desculpar alegremente os que, dunha forma ou doutra, acabaron integrados, máis aló da conxuntura, na grande maquinaria franquista, aproveitándose económica e socialmente dela. Que Cunqueiro tivese que saír precipitadamente desa maquinaria tras dez anos de colaboración é un acaso que non pode converterse nun acto heroico. Poñer esa escaramuza á altura de moitos autores que naquel momento estaban na prisión ou resignados a un exilio sen fin é algo aínda peor e contribúe a falta de perspectiva histórica que a nosa cultura segue a exercitar cada vez con máis intensidade.

Non cabe dúbida de que a rúa de Cunqueiro é defendida por galegos de esquerdas que tratan de aferrar algo que vai máis alá da propia figura do mindoniense. Unha representación cultural da Galiza na capital de España, un recoñecemento da nosa cultura esquecida polo centralismo. Ou a maxia e a gastronomía como cénit identitario galego, algo do que tamén habería moito que falar e que, non por acaso, mobiliza tamén o goberno de dereitas que hoxe ocupa a Xunta de Galicia. O desencontro é evidente e non deixa de ser, de novo, unha tensión territorial. Cunqueiro en Madrid é un escritor franquista de provincias que gañou un premio Nadal. Cunqueiro na Galiza é o rexenerador de toda unha literatura esganada por un levantamento militar no que, ironicamente, colaborou cun idealismo reaccionario que o sobordaba. Por desgraza, só no segundo caso cabe preguntarse se a obra do mindoniense redime parte dos seus erros persistentes. E moitas persoas nin sequera estaríamos seguras da resposta a esa pregunta.

#Activismo e resistencia#Álvaro Cunqueiro#Literatura galega#memoria histórica
Comentarios desactivados en Rúa Álvaro Cunqueiro

17/02/2016 by marioregueira

The Danish Girl, unha historia sinxela

pé

Non agardaba gran cousa de The Danish Girl, e finalmente confirmouse como un filme decepcionante. Con algún aspecto brillante e cunha perspectiva divulgativa que se cadra poida ser aprezada, pero cun torpe desenvolvemento da historia orixinal de Gerda Wegener e Lili Elbe. É certo que a historia da parella está o suficientemente mergullada en acasos e hipóteses que obrigan a a calquera adaptación a tomar unha serie de decisións relevantes. Se cadra xa estaban tomadas na novela de David Ebershoff na que se basea o filme, pero resulta evidente que non foron boas decisións.

En primeiro lugar, resulta absolutamente inexplicábel o ocultamento deliberado da identidade lésbica de Gerda Wegener, especialmente partindo da popularidade da súa arte erótica e tendo en conta que era un dos poucos datos obxectivos cos que se podía contar para reconstruír algo semellante a unha biografía da parella. A ausencia deste feito non é casual, que Gerda fose bisexual viña esvaecer o binarismo básico sobre o que pivota todo filme. Tamén faría entrar en escena algo que forma parte de todos eses rumores e hipóteses: a posibilidade de que non só Gerda e Einer Wegener fosen parella, senón que tamén o fosen Gerda e Lili Elbe. Unha simple hipótese, que porén explicaría por que esta protagonizou parte das súas obras eróticas. Naturalmente, introducir algo como unha orientación sexual aparentemente contraditoria cunha identidade transxénero determinada sería excesivo para un filme que procura un público de masas. A moitas persoas estouparíalles a cabeza.

lendo

Un segundo elemento hipotético que mudaría por completo a perspectiva do filme é a posibilidade de que Einar/Lili realmente non fose transexual, senón intersexual, algo que daría un significado distinto á súa operación, deixando de ser un camiño para atoparse a si mesma para converterse nun trámite para encaixar nunha determinada explicación do mundo. Esta perspectiva é outra das que son completamente eliminadas no filme.

En realidade, The Danish Girl non se move nin un ápice desa sinxela e supostamente evidente explicación do mundo. É certo que o filme presenta unha perspectiva da transexualidade valiosa polo seu carácter de divulgación e de representación, pero aparece como completamente incapaz de saír do cerco que constrúe coa súa propia recreación ficticia. O mundo é explicado de forma sinxela, nel hai homes e mulleres, nada máis, e a identidade de xénero é un elemento coherente coas inclinacións sexuais. Nada do rupturista e problemático que hai na historia de Lili e Gerda aparece nin sequera evocado e até o drama da protagonista ten unha única dirección, a medio camiño entre o triunfo e o martirio. É certo que a comunidade trans precisaba dunha historia destas características, porén, non creo que escoller esta fose unha decisión acertada. Lili e Gerda non viviron unha historia binaria nin sinxela, as súas simples identidades foron subversivas nos comezos dos anos vinte, parece que case tanto como o serían nos nosos días. E esa potencia para problematizar a realidade, para cuestionala e impugnala é o seu mellor legado, un legado ao que algún día haberá que facer xustiza cunha historia que estea á súa altura.

mulleres

Comentarios desactivados en The Danish Girl, unha historia sinxela

14/01/2016 by marioregueira

Os mellores libros (galegos) de 2015

As listas de “mellores” libros son o que son: persoais, incompletas, e forzosamente subxectivas. A pesar diso, a miña decisión de participar nelas vén dada porque creo que algunha utilidade seguen a ter, aínda que sexa para axudar a outras persoas a escoller un libro ou a non escollelo en absoluto. O primeiro que deberamos aclarar é que, por sorte, é imposíbel ler toda a produción anual en lingua galega. E eu non o fixen, pero si que é certo que, mesmo nun ano con tan pouco tempo para a lectura recreativa como foi este 2015, dei conta dunha parte importante dela. E dos libros que lin eu destacaría tres. Se cadra os mellores. Se cadra non. Se tedes que ler só tres libros editados en 2015, eu recomendaría que lerades estes. E se tiverades que levar tres libros a unha illa deserta… Eu recomendaríavos que non levedes libros a unha illa deserta. Levade unha cana de pescar. Ou unha zodiac para poder volver.

Detalle da portada de Cabalos e lobos

Cabalos e lobos, de Fran P. Lorenzo (Edicións Xerais).

Non só a que considero a mellor novela deste ano, senón tamén unha das máis destacadas do último lustro da literatura galega. Cunha ambientación viguesa que supera a vigo-exploitation que comeza a campar nas nosas letras e rescata as verdadeiras entrañas da cidade, a súa memoria obreira e combatente, a súas historias privadas, ás veces tan importantes como esa historia colectiva, ou polo menos así consegue o autor que as vexamos. Unha obra cun inicio espectacular e un ritmo absolutamente envexábel que consegue mergullarnos nunha historia na que o paso das guerras e da represión franquista enmascara un pasado familiar que iremos descubrindo pouco a pouco.

Seique, de Susana Sánchez Arins (Através)

Confeso que cada vez me custa máis entusiasmarme coa poesía. E pode que o mellor exemplo sexa que de todos os libros do xénero escolla Seique, que non é poesía, aínda que tampouco é exactamente narrativa breve e definitivamente non é narrativa longa. Finxamos que é poesía por estar escrito por unha poeta ou porque as cousas que non sabemos cualificar nesa fluencia dos xéneros literarios son case sempre poesía. Seique aborda as cuestións da memoria e do legado da guerra civil española dunha forma completamente innovadora para a literatura galega. Tomando como punto de partida a participación dun dos seus familiares na represión franquista, a autora consegue evocar esa complexa posición e falar da dificultade de construír narrativas sobre o trauma e da relación entre a violencia intra-familiar e a violencia política, se cadra dúas caras da mesma moeda.

Marxes e centros

Marxes e centros. Para unha socioloxía do campo cultural, de Antón Figueroa (Laiovento).

Un amigo dicíame hai pouco que, se eu era bourdieano, era por ser previamente, e de forma moito máis intensa, figueroano. Ten parte de razón e nunca neguei que Antón Figueroa foi un dos mestres máis excepcionais que tiven a fortuna de atopar na miña traxectoria académica. Este libro recompila unha parte importante dos seus artigos dos últimos anos, a maior parte deles referidos coherentemente a unha perspectiva sociolóxica sobre o desenvolvemento das culturas, e especificamente de culturas periféricas ou subalternas como a galega. Porén, o volume tamén é interesante por contar cunha entrevista final realizada polos editores ao autor e que, polas poucas veces que Figueroa ten falado de si mesmo nestes anos, resulta unha alfaia que axuda tamén a coñecer mellor unha das mentes máis preclaras que teñen dado os estudos literarios galegos.

#2015#Antón Figueroa#Através#ensaio#Fran P. Lorenzo#Laiovento#Libros#Literatura#narrativa#poesía#Susana Sánchez Arins#Xerais
Comentarios desactivados en Os mellores libros (galegos) de 2015
1 2 3