Blogue - Páxina 2 de 17 - Mario Regueira

31/08/2020 by marioregueira

A verosemellanza e os pactos

Foto de Álvaro Pérez Vilariño (CC BY-SA 2.0)

Foi unha das grandes descubertas durante as aulas de teoría da literatura da miña tenra mocidade, algo que daba nome a un concepto que até daquela só intuíra e que non fora capaz de nomear. Porén, cada vez se me fai máis evidente que é algo que non callou en todo o mundo. Unha das esixencias da narrativa é a súa verosemellanza. E aí sempre alguén ri con suficiencia “claro, é unha das obrigas de toda narrativa de ficción que sexa verosímil, importantísimo”.

En realidade si, máis que importante é fundamental, aínda que tamén é interesante non malinterpretar o termo. Unha historia pode poñer ao protagonista a facer un pacto co demo, a camiñar sobre as augas para convencer a uns pescadores de que é o lexítimo fillo dun deus ou facelo desenvolver a capacidade de voar e seguir sendo perfectamente verosímil. Non será, por suposto, unha historia realista, porque o realismo é só unha parte de todas as posibilidades da ficción. Ao que se refire o termo verosemellanza non é á adecuación perfecta da historia ao que interpretamos como mundo real, senón ao seu mecanismo interno, á coherencia que as persoas lectoras precisan para que a historia siga funcionando. De feito, o mundo real acostuma ser moitas veces moi pouco verosímil, presentando situacións que moi dificilmente aceptaríamos nunha ficción.

Outro dos mantras da teoría é aquilo do “pacto ficcional”, o acordo implícito entre cada persoa lectora e quen construíu o texto que implica que vai ler/escoitar como se todo fose certo. Cando as lectoras/espectadoras protestan é que algo falla que fai naufragar o pacto. E ese algo (a non ser que teñan un trastorno obsesivo) nunca é que os personaxes desenvolvan habilidades máxicas ou que aparezan extraterrestres invadindo o seu fogar. Son máis ben cousas como que o personaxe que morreu na segunda páxina apareza vivo na penúltima sen unha explicación coherente ou que a arma que perdeu a protagonista na loita contra o malvado volva sen xustificación á súa man. E ollo, moitas das explicacións sobre estes aspectos poden ser a maxia, sempre que a maxia estea ben explicada e construída. A detective pode ter unha revelación que lle indique quen é o asasino se esa capacidade mística está construída e xustificada na novela, é dicir, sempre que non pareza que foi un recurso preguiceiro co que a autora intentou saír dun enredo para o que non atopou mellores opcións. E por suposto non falamos dunha cualidade obxectiva ou absoluta. Un ton cómico pode facer que aceptemos seguir unha historia que non continuaríamos en clave dramática. Unha persoa experta en física case sempre é moito máis esixente coa ciencia ficción que unha filóloga. O pacto ficcional é subxectivo e ás veces caprichoso.

Eu, por exemplo, teño unha baixa tolerancia ás fantasías sobre escritores ou escritoras. Refírome a esas historias onde unha novelista iniciante ten un contrato cunha grandísima editorial que inclúe ceas de luxo coas editoras, estreitas relacións con elas, vacacións pagadas para atopar a inspiración e tempo para correr aventuras, afondar no seu rico mundo interior ou vivir romances por paraxes exóticas mentres esta non chega. Imaxino que a todas nos toca un pouco nos aspectos das realidades que máis coñecemos e é nestes onde hai que tensar a tolerancia se queremos seguir xogando. Coñecín persoas expertas no período romano que eran incapaces de abordar novelas históricas sobre o tema porque consideraban que todas estaban mal adaptadas e cheas de incorreccións. Pero en fin, tamén coñecín persoas queixándose no Arde Lucus porque o púrpura o levaban única e exclusivamente as familias imperiais e alí calquera ghulai da Piringalla pode envolverse nunha toalla e tinguila de lilás. Como na política, ou como na vida, hai xente coa que non se poden estabelecer certos pactos.

[Este artigo apareceu primeiro no blogue de Tecedeiras].

#Literatura #narrativa #Obradoiros #Pacto ficcional #Tecedeiras #Teoría #Verosemellanza

26/08/2020 by marioregueira

Ese anaco de horizonte

Seguramente é un dos primeiros malentendidos que lembro da primeira infancia. De cara á paisaxe que amosaba a casa da bisavoa, miña nai trataba de me explicar o que era o horizonte. O horizonte como espazo abstracto que unha crianza imaxinativa coma min non conseguía concibir e que tomaba a forma da paisaxe real que vía no fondo da terra. Nese momento, para min, o horizonte foi para sempre un monte contra o solpor das terras do norte, un lugar onde as árbores que nacían da terra acababan unidas polas copas e onde ás veces aínda vías pasar xente levando carros. Non entendía cando miña nai explicaba que, por máis que andásemos nunca chegaríamos ao horizonte e así o configurei como un país máxico que estaba uns cantos quilómetros adiante. Quilómetros baleiros de calquera propósito, imposíbeis de percorrer, vedados a quen realmente quixese emprender a xornada.

Este é o horizonte que, no fondo, sempre entendo, o de algo que non conseguimos apreixar, que se nos escapa, aínda que amose unha imaxe que, no seu contraluz, parece moi definida. Case como un país estranxeiro no que nos negarían a entrada mediante aduanas leoninas. Como un país fantástico que só percibimos en soños ou ao chiscar os ollos no solpor dun serán concreto.

E, máis que calquera outra, foi esta metáfora persoal a que escollín para o anuario da poesía de 2018 que me encargou a xente de Chan da Pólvora. No fondo, porque a literatura é sempre unha cuestión de perspectivas. Alucinamos con tal obra que nos parece moi orixinal, e nos cinco anos seguintes alguén nos explica que en realidade é un plaxio de tal cousa que saíu nunha pequena editora galesa. Pasamos por alto un libro que nos parece anódino, e ao cabo duns meses volvemos a el famentos, porque o pouso que nos deixa é mellor que aquel primeiro impacto, callou en nós e pídenos unha outra lectura.

A literatura do presente é algo cara ao que camiñamos sabendo que é un país precario, inexistente, un código que, ao igual que facían os comerciantes en terras afastadas, improvisamos para comprendernos desde a nosa estranxeiría crónica. Porén, mesmo con estas limitacións asumidas, non podo deixar de aplaudir a intención e a constancia coa que Chan da Pólvora persiste, tratando de fixar os mapas da poesía dos nosos tempos, coa mesma ansiedade e anticipación de quen manda exploradores a atopar o país perdido do Horizonte, onde as copas das árbores se tocan, o sol sempre cae, e aínda hai paisanos levando os seus carros.

#2018 #Anuario #Chan da Pólvora #Chanzo #Crítica #Literatura #Mario Regueira #poesía #Publicacións

16/05/2020 by marioregueira

As oportunidades perdidas

O debate sobre a norma ortográfica do galego é ideolóxico, non filolóxico. Agora falta que a inmensidade dos filólogos galegos sexan conscientes diso. A necesidade de estabelecer que o galego é unha lingua independente da Europa ou que galego e portugués son variantes locais do mesmo idioma é algo que ten que ver con xeopolítica e sentimentos de identidade. Do punto de vista da historia da lingua o debate é escaso e, como sempre que se busca un argumento definitivo co que acalmar os ánimos, non o hai. A filoloxía non nos vai dicir canta porcentaxe de proximidade teñen que ter dúas variantes para ser consideradas o mesmo idioma. Hai casos de linguas moito máis próximas que as nosas que son entes radicalmente independentes para a inmensa maioría dos seus falantes, e outras que, sen ter esa cohesión, serán sempre a mesma lingua para estes. As causas son, outra vez, políticas. E na historia convulsa de Europa estamos lonxe de ser unha excepción, corso e italiano, neerlandés e flamengo ou as dúas normas escritas do noruegués son só tres das decenas de casos que inzan o mapa, todos con solucións diferentes.

Nesta perspectiva, o debate normativo parte de posicións profundamente ideolóxicas. As dúas lexítimas xa que, por máis que se acusen mutuamente do contrario, ambas cren ser a única solución de futuro para unha lingua ameazada. E seguramente tamén por iso, ambas cos seus excesos identitaristas, ambas coas súas ficcións e revisións históricas, sempre máis terríbeis e distópicas desde posturas oficiais, pero das que tamén non están libres os rebeldes. O portugués nunca será unha lingua “como calquera outra lingua peninsular” ante o galego. Como pouco, compartimos unha parte moi relevante da súa historia e o corpus literario medieval que manexamos creouse a ambos lados do Miño como expresión do mesmo idioma. Hai máis opcións para o galego que a falsa dicotomía entre ser unha lingua internacional ou ser unha lingua minoritaria e rexional, unha cuestión que está máis relacionada co status político do territorio que con conceptos de pureza lingüística.

Afrontar a festa das Letras con Carvalho Calero no punto de mira é unha proba de tensión, unha proba para a que a cultura galega demostra, unha vez máis, que non está preparada. Carvalho Calero foi, a maior parte da súa vida, “Carballo” Calero, aínda que nos seus últimos anos decidiu ser coherente coa súa perspectiva lingüística e adaptar a grafía do seu primeiro apelido (o único dos dous de orixe galego-portuguesa). Máis aló de compartir ou non ese punto de vista, tomar en consideración outra cousa que non sexa a vontade do autor en asinar como quixer é un indicativo dunha sociedade embebida até a medula en rabechas infantís. Camilo Gonsar é Camilo Gonsar, non o Camilo González Suárez-Llanos co que asinou as súas primeiras obras. Sería unha atrocidade poñer Rosalía Castro de Murguía debaixo de calquera das obras que a nosa autora máis referencial escolleu asinar cun nome diferente ao que os usos legais e sociais da época lle obrigaban a empregar na vida civil. A inmensa maioría dos nosos autores tiveron nomes forzosamente castelanizados baixo o franquismo que porén subverteron na súa práctica literaria e polos que hoxe os lembramos. Curiosamente, a Carvalho non se lle recoñece esa liberdade. É sorprendente e triste ver figuras de moita máis idade que a que tiña o Carvalho que decide mudar a grafía do seu nome argumentando que debemos seguir a escribilo con b, pois foi todo produto dunha confusión ao que o someteron os seus discípulos aproveitándose da súa vellez.

Trátase dun debate que non é novo, esta colección de esquelas, que tomo emprestada do libro de Rafael Fernández Lorenzo, é exemplificativa de como, na Galiza, a Compaña dos nosos mortos segue loitando as mesmas guerras que en vida, ás veces mudando involuntariamente de bando (ou militando simultaneamente nos dous). A Real Academia a algunhas editoras parecen vivir hoxe nesa mesma esquizofrenia na que, ironicamente, é máis respectábel quen escribe hoxe sobre Carvalho que a decisión que o propio Carvalho tomou en vida. É fácil falar no nome dos mortos, o 17 de maio tennos ben acostumados a este tipo de cuestións.

É innegábel que Carvalho Calero é unha figura poliédrica, polémica, contraditoria, tan carismática como anti-carismática e, por tanto, profundamente viva. Unha cousa que non acostumamos escoitar é como o ferrolán está no xermolo do actual debate normativo. Se a postura reintegracionista é herdeira do Carvalho Calero último, a norma oficial procede do primeiro intento de estandarización do galego escrito. A Gramática elemental del gallego común (1966), está asinada por “Carballo” Calero, dentro da intensa colaboración que o autor tiña coa Galaxia de Ramón Piñeiro. Tamén está escrita en español, como moitos dos ensaios que a editora publicaba naquela época. Carvalho mudou de idea, se cadra esta sexa a mellor demostración de que a cuestión non debera ser entendida como unha fe sectaria, senón como unha postura que admite evolucións, debates e posicionamentos diversos.

Carvalho Calero podía ser unha oportunidade, unha celebración de como temos un país tan rico que admite distintas perspectivas sobre a lingua (unha situación fascinante desde o punto de vista filolóxico) e como dá para transitar por elas ao longo dunha vida. Unha forma de lembrar que, dentro da Academia e mesmo dentro de Galaxia, conviviron e debateron persoas que tiñan visións diferentes sobre a lingua que defendían. Unha escusa para falar das potencias e diversidades que nos deixa a historia, e tamén para escoitar aos outros e as súas razóns. Por desgraza, non é esta a forma de superación do conflito que teñen unha parte dos contendentes, especialmente dende o oficialismo. Como en moitos outros debates identitarios, a destrución completa e incondicional do rival, acompañada da manipulación da súa historia, segue a ser o único modelo.

#carvalho calero #Día das Letras Galegas #galego-português

02/03/2020 by marioregueira

As chamadas

A noite pasada soñei con ela. Hai moitas historias onde os protagonistas viven cercados polo peso normativo das súas familias. Pero creo que son moitas as familias galegas nas que ese peso non ten unha forma explícita, iso non quere dicir que non exista, máis ben que é algo do que non se fala. Se algo me deixa a lembranza dos meus avós son as intrincadas formas que esa comunicación podía chegar a tomar. Unha vez, sentado no salón co meu avó, pouco antes de xantar un día de patrón, comezou a contarme historias do seu traballo, das viaxes que tivera que facer. Eu acababa de regresar dunha das miñas longas ausencias do país e puxemos en común o noso mapa, as nosas impresións sobre os mesmos lugares, con máis de cincuenta anos de distancia. Nun momento parou e cravou os ollos en min. “Sabes? Eu non lle teño medo á morte. Pero teño moito medo de sofrer”. Aínda hoxe non sei que mecanismo se lle moveu dentro. Sei que pouco despois comezou a perder os recordos e non tardaría en mirarme con desconcerto. “Como vai ser Mario este home de barbas. Mario é un neno loiro que levo a correr polo campo”. E sempre penso naquel día como se fose unha última chamada de auxilio. Porque neste país as cousas non se contan, a non ser que esteamos a piques de perdelas para sempre.

A miña avoa chamábame unha vez ao ano. Podía morrer alguén da familia que nunca recibiría outra chamada que non fose esa dende ese número. Día 2 de marzo, xeralmente contra o mediodía. Recoñezo que de pequeno, e aínda de adolescente, recibía o son do teléfono cunha mestura de fastío e cansazo. Que me vai contar xente coa que só falo de parvadas os días de patrón? Porén, acabei colléndolle o gusto a falar con ela, era algo que ía parello á recuperación paulatina da miña propia lingua. Tamén me acabei decatando de que, se eu non sabía falar por teléfono, ela tampouco, así que todo se convertía nun xogo. Preguntáballe polo avó, por se a fixera rabear, pola comida que ía facer ese día ou se aínda duraba a desas perolas que preparaba para rexementos invasores que nunca chegaban. A miña avoa foi unha descuberta tardía, pero gozosa. Víaa mirándome cun orgullo silencioso cando entraba pola porta falando galego. Ría coas súas brincadeiras picantes, unha mostra de inconformismo que daquela non podería entender como hoxe fago. Estremecíame cando contaba como marchara da escola (ela e meu avó desertaron moi cedo) despois de pelexar cunha das “señoritas” que falaban “castellano”. Lembro que un día me decatei de que tiña os ollos verdes, dun verde escuro e rebelde, como o dun lameiro ou o dunha pedra que nunca chegaría a ser preciosa. Un verde extinguido xeneticamente, pero que aínda hoxe non podo deixar de relacionar cos ollos claros dos humildes, os que nunca chegaremos a estrelas de cinema.

Hai anos que non recibo chamadas dese número. Igual debería chamar, como di René, e contar que quero volver, que é verdade que as patacas de “Santiágho” non son como as de aló e que quero marchar outra vez co carro cangado de caixas e caixas. Hoxe tampouco falei con ela, pero na véspera, como se soubese, apareceu nos meus soños para dicir co seu galego con gheada que feliz aniversario, que tiña que dicilo este día, neste país onde non se falan as cousas.

#Cotidiano #Memoria

07/12/2019 by marioregueira

Volver ás librarías

Marco Livorno

Había máis de sete anos que non presentaba un libro dentro das fronteiras do meu país e iso marca moito, é tempo abondo como para que pareza que o estás facendo (de novo) por primeira vez, case co mesmo entusiasmo e unha expectación que non encaixa co feito de que algo que escribiches esperte tanta atención, aínda que sexa na cotidianeidade socio-cultural dunha pequena cidade.

Estes sete anos non aconteceron nalgún místico país budista: o seu tempo pode dividirse en noites de hospital e outras (ás veces as mesmas) de lecturas e escrita académica compulsiva. Entre un cancro familiar e unha tese terminal. E todo isto no bosque da precariedade no que as fillas da Galiza aprendemos a sobrevivir a base de landras amargas e o apoio das camaradas.

Marco Livorno é un libro importante por iso, porque supón un regreso que nunca pensei que tivese que formalizarse. Porque o seu personaxe central soubo collerme da man para deixarme de volta nas barricadas e no campo literario no que, se o mundo fose perfecto, eu non debera saír nunca. E con Marco Livorno da man entramos tamén de volta nas librarías.

Para quen publicou os seus primeiros libros dentro do ambiente universitario de Compostela era frecuente notar esas bolboretas no estómago. Eu volvía das noites de esmorga e desviaba a ruta para pasar diante da Libraría Couceiro (daquela con dúas sucursais no Ensanche) para ver se o meu primeiro libro de narrativa seguía entre as novidades destacadas da súa vitrina. Algo semellante faciamos ao pasar por diante de Follas Novas e as fins de semana dabamos un pequeno rodeo camiño da estación de autobuses, na outra parte da cidade, para fitar os cristais da sempre ben abastecida Pedreira. Non foron as únicas, aínda que a memoria fai por gardarlles gratitude porque son das poucas que seguen abertas quince anos despois.

Volvo, con Marco Livorno, a entrar nesas librarías, a atopar unha das miñas portadas (pode que a mellor da miña traxectoria, grazas a Sole Rei) cun sorriso pampo e unha sorpresa que sempre é a mesma. Tamén en Chan da Pólvora, que daquela non existía e hoxe é un dos proxectos máis populares do estado nese mundo adverso que é o mercado do libro de comezos do século XXI. Unha fenda angosta entre as paredes pétreas de Compostela que se aferra a poesía como forma de impugnar o tempo atroz no que vivimos.

Marco Livorno

Nunca fun un defensor acérrimo do libro convencional polo feito de selo, esa causa cruzada na que moita xente está disposta a alistarse para loitar guerras nas que ninguén está combatendo. Os libros seguirán séndoo feitos de tinta, de luz ou píxels, porque sempre foron moito máis que un obxecto físico. E, en canto existamos como cultura, e a pesar dos tempos duros que atravesan, estou seguro de que tamén seguirán existindo as librarías, porque moitas delas foron sempre moito máis que un negocio no que vender unha mercadoría determinada. Foron lugares de resistencia e apoio, de complicidades e encontros.

Xunto coas que foron as miñas casas, algunhas poucas barras de bar e outras poucas calellas, debo ás librarías unha larga porcentaxe da miña felicidade nesta cidade. Por iso deixo, a modo de arquivo, a presentación escrita que fixo Quico de Chan da Pólvora do meu libro e o cartel do evento desta semana no que me acompañaron Pablo Rodríguez, Lorena Souto, Carlos Lixó e Elvira Riveiro.

Marco Livorno é Lucarelli. Marco Livorno é a quilla da equipa e o puño esquerdo en alto. A alba do domingo e a escuridade dos baños públicos. Marco Livorno a opereta das vellas ferrolás que tenden a roupa traspasadas polo azul. Amante e camarada. O exilio infindo. Marco Livorno é cabalo i é tigre. Unha historia apócrifa. As cometas que pairan no ceo de Caranza. O seme.

Mario Regueira sorprende coa historia do futbolista que revoluciona as rúas do metal ferrolán. Ven de Italia xoga ao “deporte rei” entoando Bandiera Rossa e dilata os lindes da sexualidade heteronormativa. XII Premio de Poesía Erótica Illas Sisargas, “Marco Livorno” (Editorial Caldeirón, 2019) non deixará indiferente a quen se interne nas súas páxinas.

“E así, detrás das portas dos baños públicos,
escribo o teu nome
como se foses a liberdade.”
de “Marco Livorno”, Mario Regueira

Marco Livorno Chan da Pólvora

18/10/2019 by marioregueira

Matar o recadeiro, III Premio de Xornalismo Manuel Lueiro Rey

Alterada de Paolo Lottini (CC BY-NC-SA 2.0)

Sería fermoso poder dicir que apareceron como unha bandada de paxaros amarelos. Pero non hai imaxe que os acolla con facilidade. Tampouco teñen un nome claro: algúns chámanlles riders, aínda que sempre lembro con ironía que a primeira que atopei na miña cidade non cabalgaba moto nin bicicleta nin cabalo. Subía pesadamente unha costa empinada cunha enorme mochila ás costas. Nela, estampado, o nome dun servizo de delivery, outro estranxeirismo que evidencia como a aparición desta nova forma de traballo colleunos, aparentemente, co pé cambiado, que nin nomes propios temos. Seguramente un acaido sexa recadeiros. No fondo, o que fan estes novos servizos é iso mesmo, facer recados que non teñen que limitarse, nin polo contido nin polo medio, a levar comida.

Os recadeiros están para calquera cousa, prestan un servizo que hai anos pensaríamos que é prohibitivo pero que agora mesmo parece ao alcance de calquera. Teño visto con moita sorpresa como, mesmo nunha pequena cidade galega, é cada vez máis frecuente cruzarse con eles e os seus logotipos. Ter unha hamburguesa do teu restaurante favorito, cervexa fría se chegan visitas, xeo para un combinado… é tan doado como chamar ou empregar a app e unha desas persoas con grandes mochilas aparecerá na nosa porta. E poderíamos pensar, como se repite moitas veces, que é a tecnoloxía a que permite isto, que antes de estar interconectados e ter aplicacións no móbil para todo isto non sería posíbel. Teño visto algún destes recadeiros sentado na rúa, tomando algo de comida rápida mentres mira ansiosamente o teléfono por se entra unha nova encomenda. Ser recadeiro implica tamén estar atento á demanda, sexa a hora que sexa e aínda que a túa propia hamburguesa quede a medio comer.

Hai anos unha amiga economista falábame dos indicios indirectos da situación económica. Seica en épocas de bonanza a xente é máis indulxente á hora de mercar doces e a moral admite prendas máis curtas que durante as crises. Os vellos economistas crían poder percibir a marcha das cousas cunha simple ollada superficial aos carros da compra ou ás saias das rapazas. Pregúntome que papel ten a irrupción dos recadeiros nas nosas vidas, que indicio económico espertan, e se son, como moita xente di, unha bandada de paxaros, un signo de bonanza económica.

A comezos da primavera deste ano, un deses riders (este si que levaba moto) morreu nun accidente de tráfico na cidade de Barcelona. Este feito trouxo á primeira plana varias cousas que sospeitabamos. Os recadeiros non son empregados de ningunha empresa, nin sequera a dese logotipo enorme que cargan ás costas, e que, en certo sentido, tamén os despersonaliza. A maior parte traballan baixo a figura de falso autónomo e a súa relación laboral coas plataformas de delivery segue a discutirse nos tribunais, con sentencias contraditorias. De ser recoñecida, aínda habería que repasar en que condicións desenvolven o seu traballo e se vulnera, por razón de salario ou horario, outros aspectos da lexislación laboral.

Pero non podemos enganarnos, non é a tecnoloxía e o mundo interconectado o que produce esa bandada polas rúas das nosas cidades. O que sostén o negocio dos recadeiros é a falta de regulación e a tolerancia a formas de negocio que hai anos entenderíamos que rozan o escravismo. Que algo sexa posíbel non quere dicir que sexa xusto, como non é xusto que a comodidade duns poucos e as miraxes de bonanza dos outros se baseen en matar o recadeiro.

#delivery #Lueiro Rey #Opinión #riders #Xornalismo

12/04/2019 by marioregueira

Se isto é un home

Primo Levi (1960)

Era o inverno de 1943 cando o grupo de Primo Levi (Torino, 1919), que trataba de unirse á Resistenza partigiana, foi capturado polas forzas fascistas. Ante a perspectiva dunha execución sumaria, Primo confesa ser xudeu, algo que lle serviría para ser trasladado a un campo de concentración en Fossoli desde onde, algunhas semanas despois, será embarcado nos infames vagóns de gando, e xunto con centos de persoas máis, en dirección ao complexo de campos de Auschwitz. Continuar lendo no Sermos Galiza.

#Activismo e resistencia #Crítica #Holocausto #II Guerra Mundial #Literatura #Memoria #Primo Levi #Tradución

30/12/2018 by marioregueira

A orde do día

Como unha ferida que examinamos unha e outra vez e por iso mesmo non acaba nunca de pechar. A memoria do nazismo segue dando voltas por Europa arrastrando a súa vida intelectual polas máis diversas calellas, moitas delas sen saída. O certo é que hai unha fixación á hora de explicar o mal que aconteceu entre os anos trinta e corenta do pasado século que só pode entenderse en clave de superioridade moral. O que arrepía nos círculos intelectuais dos nosos días é que fosen europeos dunha das sociedades máis desenvolvidas da época matando sistematicamente os seus propios cidadáns. Estas condicións nunca volveron repetirse integramente, e parecería que o mundo ve aínda como feitos moito menos graves os xenocidios organizados que aconteceron en Asia ou África. E cunha complicidade arrepiante que os seus propios gobernos participasen nos últimos anos bombardeando lugares distantes como Libia ou Iraq. Para a memoria do nazismo creáronse explicacións que a día de hoxe aínda se esgrimen no debate intelectual: entre os máis divertidos os que responsabilizan elementos como a propia cultura ou o desenvolvemento técnico, aínda que non queda atrás o recurso á banalidade do mal, que dalgunha forma implica que calquera funcionario gris pode transmutarse da noite para a mañá nun xenocida, pasando por alto o proceso político e social que produce esa mesma oportunidade.

A orde do día de Éric Vuillard, lanzada hai uns meses por Kalandraka en tradución de Antía Veres, é unha obra que sorprende por conseguir ofrecer un enfoque que resulta innovador, aínda que non deixe de volver por algúns dos vellos camiños trillados. O punto de partida do libro, o mesmo que se destaca na presentación editorial fala de como “As persoas pasan, pero os grandes capitais perduran”. O encontro da alta xerarquía nazi con representantes empresariais alemáns de marcas aínda presentes hoxe no noso día a día como Opel, Siemens, Bayer ou Allianz dá inicio a unha novela atípica, composta por estampas históricas de corte realista e cunha trama principalmente expositiva que podería emparentala co xénero do documental histórico. E a pesar disto, é unha mágoa que Vuillard non responda completamente a ese punto de partida inicial de perseguir os fíos dos grandes capitais desde o seu apoio ao Partido Nazi até os nosos días e pase a ocuparse doutros episodios históricos que reducen este marco a pouco máis que unha vistosa anécdota. A anexión de Austria, a política expansionista e intimidatoria de Hitler, ou os trucos que na política internacional lle permitiron mover os marcos dunha Europa incapaz de reaccionar, centran os principais temas da novela.

Un percorrido que parece a enésima referencia a eses homes de ben que non fan nada e permiten que o mal triunfe, pasando por alto a grande responsabilidade dos gobernos europeos que permitiron medrar o nazismo como estratexia de contención ante a ameaza soviética. Non é a pasividade do chanceler austríaco Kurt Schuschnigg diante de Hitler o que condena a Europa, máis que nada porque Schuschnigg non era outra cousa que o líder dunha ditadura nacional-católica que só se viu ameazada por Hitler por ter as fronteiras perto de máis de Alemaña. Un erro de perspectiva que pexa unha novela que mesmo así consegue deixarnos reflexións relevantes e moi poucas veces lembradas. Como ese colofón final no que se nos di que nunca tropezamos dúas veces no mesmo abismo, pero que volveremos caer nun novo e será da mesma forma: cunha mestura de ridículo e pavor.

#Activismo e resistencia #Antía Veres #Éric Vuillard #Historia #II Guerra Mundial #Kalandraka #Novela

17/12/2018 by marioregueira

As versións do galego

Imaxe de jcbrandon (CC BY 2.0)

Unha traxedia de Shakespeare. Así cualificaba Paul McCartney a historia da banda Badfinger, de como o tiveron todo para triunfar (o propio apoio dos Beatles a comezos dos anos 70) e mesmo así acabaron esnafrándose, abrindo a caixa dos desastres, discos retirados e suicidios das súas principais figuras incluídos. Resulta curioso como a historia do grupo é relativamente descoñecida, a pesar da enorme popularidade dun dos seus temas. Whithout You, canción que aínda moita xente pensa que é de Nilsson, que a interpretou en 1972, e outra xente máis nova que é de Mariah Carey, que o fixo en 1994. E non é tan estraño escoitar persoas de ambas xeracións discutindo sobre se o tema é dun ou doutra.

Ninguén agardaba este ano a popularidade que as versións en galego tomarían na cultura de masas do Estado español, tampouco que algunha delas espertaría vellas cuestións que, por momentos, parece que só teñen importancia na Galiza. Cuestións que aparecen conforme se van apagando os ecos e voces de alén-mundo da caverna española despois duns meses de clamar contra a incorporación da Galiza na Comunidade de Países de Lingua Portuguesa.

Placa no Castelo de Guimarães, adaptada de Béria L. Rodríguez (CC BY-SA 3.0)

Fala Galiza portugués? Fala a lusofonía galego? A transmisión das linguas é similar á das versións musicais, aínda conservando unha parte importante da información, polo menos a instrumentación e a voz que canta mudan. E porén, mesmo precisando duns segundos para decatarnos, se coñecemos a primeira, inmediatamente entenderemos que se trata da mesma música. Mellorada ou non, pero é unha simple versión. O que se fala a sur e norte do Miño deriva da mesma lingua musical na que o compostelán Johán Airas e o rei portugués Dom Dinís compuñan as súas cantigas. A xente do antigo Condado Portucalense, xa convertido en reino polos azares da Historia, levouna primeiro ao sur da fronteira de Coimbra, e despois a América, África, Asia e Oceanía. En todos eses territorios mesturouse de novo, sementou linguas crioulas e contaxiouse de voces indíxenas e de palabras estranxeiras. É a mesma lingua, na que, nunha viaxe de regreso desde o Brasil que a el mesmo fascina, fala Caetano Veloso cada vez que nos visita. E claro que hai diferenzas, e nesas diferenzas é que reside tamén unha parte da nosa identidade pero, se atendemos, podemos escoitar o mesmo sotaque da Costa da Morte nunha rúa dos Açores, un vello refrán da nosa avoa nunha praia de Rio ou algunha das interxeccións familiares nalgunha illa do Pacífico.

Nun dos meus libros o protagonista fala dun disco de versións que está gravando. Fala delas como dunha sorte de maxia, da forma na que unha canción é recoñecíbel, pero tamén é distinta e ao mesmo tempo transpórtanos ao momento no que a escoitamos por primeira vez. Gústame crer que algo diso se mantén na relación da lingua galega coas súas variantes históricas, que serve para mantermos algo daquel primeiro eco no que todo comezaba.

Por certo, unha das concursantes do certame musical Music Idol (edición búlgara) deixou pampo ao xurado e a medio mundo cando anunciou que ía cantar Ken Lee de Mariah Carey. Porén, con mellor ou peor interpretación, ou cun acento máis ou menos marcado, o tema seguía a ser claramente Without You. De Badfinger, que eran galeses e tiveron unha mala sorte digna dunha traxedia de Shakespeare. Ou dalgún vello reino do sur de Europa.

Placa en Swansea-Abertawe, imaxe adaptada de Reading Tom – (CC BY 2.0)

#Badfinger #Brasil #Gales #Galiza #Lusofonía #OT #Portugal #Reintegracionismo #Sabela

28/04/2018 by marioregueira

Roald Dahl e as vacinas

Como todos os anos, a OMS declarou a última semana de abril como Semana Mundial da Inmunización, este 2018 co lema “Protexidos colectivamente. As vacinas funcionan”. Nun ano marcado polo comportamento irresponsábel de certos representantes políticos, é boa idea lembrar algúns dos principios polos que as vacinas seguen a ser a mellor opción coñecida.
Para isto, decidín recuperar e traducir a carta aberta de Roald Dahl de 1988 sobre o tema. A pesar da súa antigüidade, por desgraza, moitas das cousas que di o escritor galés continúan sendo aplicábeis hoxe e, de feito, ten gozado dunha renovada popularidade a través da rede nos últimos anos. Tamén nos devolve unha perspectiva que temos esquecida, e que moita xente relaciona coas actitudes retrógradas que se opoñen á vacinación: temos tan normalizado un mundo sen o efecto de certas enfermidades que podemos pensar que sempre foi así. Pero non o foi, houbo un tempo no que morrer ou quedar con graves secuelas polo sarampelo, a polio, a varíola ou outras enfermidades era o máis normal do mundo. Así o conta Roald Dahl:

Sarampelo: unha enfermidade perigosa

Olivia, a miña filla máis vella, colleu o sarampelo cando tiña sete anos. Mentres a enfermidade desenvolvía o seu curso normal, lémbrome léndolle a miúdo na cama, sen sentirme especialmente alarmado por ela. Entón, unha mañá, cando estaba camiño da recuperación, eu estaba sentado na súa cama amosándolle como facer animaliños de fíos de cores, entón chegou a súa vez de facer un e notei como os seus dedos e a súa mente non estaban a traballar conxuntamente e non podía facer nada.

“Sénteste ben?” Pregunteille.

“Estou con sono”, dixo.

Nunha hora, estaba inconsciente. En doce horas estaba morta.

O sarampelo convertérase nunha cousa terríbel chamada encefalite por sarampelo e non había nada que os médicos puidesen facer para salvala. Foi hai vinte e seis anos, en 1962, pero mesmo agora, se unha crianza con sarampelo desenvolve a mesma reacción mortal da enfermidade que Olivia desenvolveu, segue sen haber nada que a medicina poida facer para axudala.

Por outra banda, hoxe hai algo que os pais poden facer para asegurarse de que este tipo de traxedia non aconteza a un dos seus nenos. Poden teimar en que as súas crianzas estean vacinadas contra o sarampelo. É algo que eu non puiden facer por Olivia en 1962 porque naqueles días aínda non fora descuberta unha vacina fiábel contra o sarampelo. Hoxe, todas as familias teñen ao seu dispor unha vacina segura e confiábel e o único que tes que facer é falar co médico para que a administre.

Aínda non é algo maiormente aceptado que o sarampelo poida ser unha enfermidade perigosa. Creme, si que o é. E na miña opinión os pais que rexeitan vacinar os seus fillos, están poñendo as súas vidas en risco. En América, onde a vacinación contra o sarampelo é obrigatoria, esta enfermidade, así como a varíola, foi virtualmente erradicada.

Aquí en Gran Bretaña temos aínda centos de casos de sarampelo todos os anos, xa que moitos pais e nais rexeitan, ben sexa por obstinación, ignorancia ou medo, que os seus fillos sexan vacinados. Ademais disto, máis de 10.000 sufrirán efectos secundarios dun xeito ou doutro. Polo menos 10.000 desenvolverán infeccións de oído ou de peito. Uns 20 deles morrerán.

ENTENDAMOS ISTO.

Cada ano máis ou menos 20 crianzas morrerán en Gran Bretaña de sarampelo.

Así que, cales son os riscos que afrontan os teus fillos por ser vacinados?

Son case inexistentes. Escoita isto. Nun distrito de máis ou menos 300.000 persoas, hai só un neno cada 250 anos que desenvolverá efectos secundarios serios pola vacina do sarampelo. Isto vén sendo unha posibilidade de unha contra un millón. Penso que hai máis posibilidades de que a túa crianza poida morrer atragoada por un chocolate que de poñerse seriamente enferma pola vacina do sarampelo.

Entón que demos é o que che preocupa? É practicamente un crime deixar que o teu fillo continúe sen vacinar.

O tempo ideal para facelo é aos 13 meses, pero nunca é tarde de máis. Todas as crianzas en idade escolar que aínda non recibisen unha vacina contra o sarampelo, deberían pedirlles aos seus pais que lla procuren o antes posíbel.

Por certo, dediquei dous dos meus libros a Olivia. O primeiro foi “Iago e o pexego xigante”. Iso foi cando aínda estaba viva. O segundo foi “O Bon Xigante Amigo”, adicado á súa memoria despois de que morrese de sarampelo. Verás o seu nome ao comezo de cada un destes libros. E sei o feliz que sería se puidese saber que a súa morte axudou a aforrar un bo número de mortes e enfermidades entre outros nenos.

#Ciencia e tecnoloxía #Escepticismo #Literatura #Roald Dahl #Vacinas