Nalgún momento chegamos a pensar que Isaac Díaz Pardo era inmortal. De ser outro século seguramente pasaría á mitoloxía popular como unha desas figuras eternas que vagan polo seu país coa única finalidade de presenciar o final dos tempos, coa mesma tranquilidade coa que os nosos devanceiros contemplaban o sol afundirse mainamente nas augas da Fisterra. En case ningún país é unha noticia impactante que fine unha persoa de noventa e un anos, se a nosa cultura esperta hoxe incrédula e atordoada é precisamente porque pensamos inconscientemente que Isaac non estaba chamado a marchar nunca.

E tamén porque non marcha só, leva con el un dos últimos testemuños vivos que nos lembraban un tempo no que non tiñamos medo a aspirar a máis, un tempo no que se traballou nunha clandestinidade abafante perante a que a situación feixista actual resulta unha simple brincadeira, uns anos amargos que non estamos superando porque non nos atrevemos a loitar coa dedicación e a tenacidade coa que xente coma el loitou. E particularmente é unha mágoa que non lle ficase unha maior esperanza no porvir da terra á que dedicou a vida ou na calidade humana das persoas que quedaban a cargo dos proxectos polos que se esforzou.

Na máis popular homenaxe que se lle tributou en vida, os Aduaneiros comparábano co mestre Yoda. Máis aló da brincadeira vemos como hoxe o seu símil acaba de completarse. Defensor da Antiga República, agochado durante anos nun planeta perdido, Isaac conservou o segredo da Forza para transmitirllo ás xeracións vindeiras. Hoxe acaba de facerse un con ela, non verá o final do Imperio, pero xa nos deu todo o que precisamos para restaurar os nosos soños. E de nós depende que o seu fantasma sorría o día da vitoria ao lado do de tantos outros que se empeñaron en que esta cultura sobreviva. Que a forza te acompañe, mestre. Dille quen es á terra para que te trate co agarimo que os seus fillos non souberon darche.

Os noventa foron duros, especialmente aquel ano do penalty de Djukic, que foi o mesmo ano do penalty de Alejo, porén ficábanos o orgullo dos tres equipos na división de honra, os proxectos sólidos, a seguridade de que, antes ou despois, algún deles rompería a tríada que dominara o fútbol do estado durante décadas. As ligas deixarían de ser cousa de madrileños, cataláns e bascos, algo se movía no noroeste e xa non era inxenuo soñar con títulos. Co nacionalismo galego pasaba algo semellante.

Cada goberno de Fraga era un golpe na nosa moral, pero o impacto atenuábase ante a evidencia dun BNG máis fortalecido a cada ano. O bo dos votantes do PP é que unha grande parte non chegarán ás vindeiras eleccións, dicían moitos daquela. O PSdeG pola súa banda, atravesaba unha crise de credibilidade que parecía eterna, en parte herdada do nefasto felipismo (que sospeito algo moveu tamén a debacle deste ano). A vitoria do galeguismo era unha cuestión biolóxica, un día para o que se requiría da nosa paciencia e do noso traballo, pero ninguén dubidaba que moito máis cedo que tarde o noso país gozaría dun goberno ao que poder chamar propio, seguindo o camiño de cataláns e bascos, pero pola esquerda.

Seguramente non creríamos a ninguén que nos aventurase que case vinte anos despois, no 2011, non quedaría ningún equipo galego na primeira división, que a S.D. Compostela chegaría a disolverse e volver á Rexional Preferente e que Celta e Depor xogarían os seus derbys en segunda. Tamén non creríamos que aquel BNG cumpriría unha década de descenso electoral imparábel, nin que o vello Beiras viría de dar o segundo aviso de que marcha. E a sensación xeral é a dun tremendo capital botado a perder, de malas xestións e de camiños errados nos que se persistiu por unha mestura de ignorancia e teimosía. Hoxe, máis que hai vinte anos, o noso país está atado á longa noite de pedra na dereita españolista. Máis porque, ao contrario que hai vinte anos, o futuro revélase incerto para o galeguismo.

Non oculto a miña análise electoral, que é semellante á doutras perdas anteriores. Se a principal forza nacionalista quere seguir sendo algo neste país ten que recuperar, na medida que a súa credibilidade actual llo permita, o camiño da esquerda, o mesmo que, segundo analistas mellor informados, evitou que a caída destas eleccións fose aínda maior. Xa dende os últimos anos do propio Beiras existiu unha teima pola moderación e a imaxe (política) que realmente só provocou un afastamento paulatino da realidade social do país e dos núcleos de votantes que cumpría, por riba de todo, fidelizar antes de meterse en aventuras de márketing e xogos de presindenciábeis.

Porén, existe un factor máis importante. Ademais da necesidade urxente dunha avaliación autocrítica que vaia máis aló da do vello líder, sería boa hora de que o BNG erguese a vista e as forzas das súas propias guerras familiares para deitalas sobre o contexto dun país que procura desesperadamente unha alternativa de esquerda real e que aínda non está disposto a renunciar á súa lingua nin á súa identidade. Un país que gañaría moito máis con alternativas de unidade, aínda no mínimo posíbel, que con actitudes triunfalistas baleiras e estériles.

Naturalmente tamén está a opción de seguir a pendente abaixo, seguir xogando os derbys en segunda e apedrando os buses entre nós, naturalmente. Por se acaso, aí lles queda o himno dos vindeiros anos, que xa con toda xustiza debemos chamar violentos anos dez.

Unha das sorpresas das redes sociais destes días era o feito extravagante de que Manuel Fraga sobrevivira á banda armada. O dato podería pasar en máis á historia das casualidades, pero ninguén afondou na fixación do vello dinosauro que sempre seguía alí coa acción directa nas súas máis variadas manifestacións. E non falamos só da súa natural predisposición a coller o fusil para tomar Cataluña de novo, ou a impecábel dirección daqueles sucesos de Gasteiz. Iso son feitos que foron froito das circunstancias e do disimulo e que só enganan aos inxenuos que viven afastados do debate político. Agora que a política do Estado entra nunha nova fase é un bo momento para sacar á luz un deses rumores clamorosos que ninguén se atrevía a dicir máis aló dos besbellos no fondo de determinados locais. Fraga foi, de toda a vida, un quintacolumnista da esquerda independentista, un mártir que, cargando cunha pesada máscara, sempre coidou da liberdade do seu pobo. E iso a pesar da súa mala puntería e dos sacrificios que a infiltración na dereita cavernícola lle obrigou a realizar.

De ningunha outra forma cabe interpretar sucesos como o famoso disparo na cacería do caudillo, desviado polo azar do seu verdadeiro obxectivo cara ás brandas nalgas de Carmencita Franco, e evitando un procurado magnicidio que mudaría para sempre a historia do país. A propia afección do prócer de Vilalba pola actividade cinexética non fai máis que ocultar o seu verdadeiro pasado, a súa formación nos montes de Lugo combatendo a ditadura. As mesmas malas linguas que o situaban nunha cacería en Estremadura durante o accidente do Prestige deberan preguntar polo alborozo co que foron recibidos os seus disparos libertadores no cercado Val de Xálima, ao borde da rendición ante as tropas do españolismo.

O propio mártir foise encargando de deixar un rastro o suficientemente visíbel para que o pobo puidese interpretar o seu papel: as entrevistas con Fidel e con Beiras, aquel estraño prólogo ao Calígula de Camus editado polo IGAEM (obra referencial sobre a lexitimidade do tiranicidio)… Pero moi especialmente debemos recoñecerlle o traballo de desgaste e sabotaxe interna que realizou dentro das filas populares, impoñendo o galego disfrazado de bilingüismo harmónico, filtrando mapas da Galiza completa e preparando o camiño para a disolución definitiva do partido e o colapso e desmembramento do Estado español (ás probas me remito):

Nalgún lugar, o vello capitán chairego soporta con paciencia os que intúe anos finais dunha labor de décadas no beneficio do pobo galego. Todos nós deberamos estremecernos e saúdar a súa figura queimada polos anos nas filas inimigas, que teña, polo menos, a nosa última homenaxe, que saiba que por fin nos decatamos e que a vitoria está próxima.

Supoño que non é necesario explicar que o texto precedente é unha fábula. Nestes tempos nos que unha parte importante do electorado galego creu que o tipo de aí arriba estaba apagando un incendio, non podemos deixar de alertar sobre as dobradizas da realidade e o perigoso das súas interpretacións. O relato construído sobre a pornografía da imaxe de Feijoo non ten nada que envexar á delirante novela que veño de trazar cun Fraga vestido de cazador ao fondo. O vascogalego disparou accidentalmente sobre un filla de Franco, o seu sucesor pasou accidentalmente por alí, aínda que soubo vender moito mellor a banalidade da súa presenza. As probas, nas fragas requeimadas do Sul, onde o noso presidente non tivo a ben de poñer o pé (nin medios anti-incendios) nunca máis se cadra para que non digan que, como Atila, vai pelando o monte que pisa. É dicir, para que non digan a verdade.

Non me impresionou, ou polo menos non tanto como parecía impresionar a todo o mundo. Estaba claro que se ía armar unha grande, pero os que eramos fillos da Guerra Fría non escoitabamos trompetas de apocalipse. A grande conflagración non acontecería por aquilo, por máis que as imaxes fosen tan espectaculares como un filme hollywoodiense de acción. A cambio diso tiñamos un mundo desequilibrado no que o único imperio restante asaltaría impunemente a calquera que puidese considerar responsábel de aquilo. E así foi, a escusa serviu para invadir Afganistán e aínda puido estirarse nunha cruzada contra o terrorismo islámico que apuntaba a un obxectivo tan extravagante como a ditadura laica iraquí. As vítimas inocentes do World Trade Center multiplicáronse por dez ou por cen, aínda que agora sexan anónimas, morran en guerras civís ou afoguen en países esnaquizados pola guerra. Hai quen di que o mundo se volveu máis sombrío dende o 11 de setembro de hai dez anos, eu creo que sinxelamente definiu unha tendencia que xa existía antes, confirmou que todos deberamos poder votar e presentarnos ás eleccións estadounidenses e que un pobo culto e informado é un pobo libre. Confirmou que escasos pobos libres quedan no planeta, e que ningún deles deixa de ter esa liberdade constantemente ameazada.

Durante a enxurrada informativa daquel día non deixaban de repetir que lembraramos que estabamos a facer no momento da caída das torres, porque nolo preguntarían moitas veces ao longo das nosas vidas. Inconscientemente apunteino, aínda que nunca ninguén mo preguntou, supoño que a maioría da xente (con excepcións) non estaba facendo nada demasiado interesante. O 11 de setembro de 2001 preparaba o que sería o meu derradeiro exame na Facultade de Dereito da Coruña, o último trámite dunha mudanza radical na miña vida. Cambiaba o que todo o mundo interpretaba como unha carreira proveitosa por unha adicación decidida cara a literatura. Un camiño aberto, moito máis precario, pero polo que sempre sentira unha paixón insobornábel. Naquel tempo a traxedia americana encaixaba á perfección na miña vida persoal: despois de todo non podía sorprenderme que algo se rompera nalgún lugar do mundo, que os medios anunciasen catástrofes apocalípticas e que exércitos de varios países se preparasen para entrar en combate nas zonas máis inhóspitas do planeta. E creo que aos meus pais tamén todo aquilo lles encaixaba demasiado ben co que estaba pasando.

O resto da situación política, ademais, non acompañou e non deixamos de loitar, cos medios ao noso alcance contra ela. O primeiro, a longa revolta anti-L.O.U., que fraguou moitas das amizades que me acompañarían até hoxe, e despois o Nunca Máis, o Non máis guerras por petróleo, as mentiras do 11-M e a claudicación do país ante a novísima dereita, os ataques á lingua e o golpe de estado constitucional das últimas semanas. Nestes dez anos o meu mundo cambiou enormemente, practicamente recolocouse de arriba a abaixo: aprendín a decepcionarme por máis cousas e a ilusionarme con tantas outras, forxei pactos que seguirán en pé o resto da miña vida, acabei unha diplomatura e unha carreira, publiquei cinco libros e outros dous que están en camiño, gañei uns cantos premios, o último onte, como se fose un froito tardío pero puntual dunha semente plantada hai unha década.

Aínda así teño a sensación, por veces, de estar a brindar nun edificio que se derruba, que queda moito máis traballo por diante que o que deixamos atrás e que dun momento a outro camiñaremos entre o po das catástrofes, dispostos a manternos en pé e, ao contrario que fixeron os estadounidenses, preparados para identificar aos culpábeis antes de dez anos e sobre todo, dispostos a levantar a casa común de novo entre todos.