Segundo unha parte da sociedade do lugar no que medrei na miña familia eramos uns privilexiados, erámolo a pesar de vivir nos arrabaldes da cidade ou de ter que esforzarnos economicamente para conseguir o básico. Porén os soldos da miña casa dependían do estaleiro e iso facía que unha parte do tecido social de Ferrolterra nos mirase cunha mestura nunca definida entre a envexa e o desprezo. Desprezo por seren obreiros, vidos moitas veces das aldeas da contorna ou aínda de máis lonxe, bravos e maiormente galegofalantes. Envexa porque tiñan unha praza fixa e determinados servizos pactados coa empresa. A tensión, particularmente no centro da cidade (hoxe en decadencia, en tempos couto dos militares e dos señoritos) aínda se pode palpar para quen saiba ler os indicios. Ferrol era un pequeno Belfast sen muros e con murais menos traballados. Dun lado a clase alta, do outro, o que eu acabei chamando ironicamente na adolescencia, os príncipes do proletariado. Adoitaba repetir iso entre dentes cada vez que sentía ao meu pai marchar de madrugada cara á porta do estaleiro, e creo que tamén o repetín as veces que fun velo ao hospital despois dalgún accidente ou no enterro doutros compañeiros que non tiveron tanta “sorte”. Aínda hoxe debera repetilo cando sei dos enfermos de cancros estraños e dos que morren subitamente sen que ninguén queira investigar demasiado. Tamén cando cada cinco, catro, tres ou dous anos vou até aló para participar nas manifestacións que loitan polo convenio ou piden carga de traballo. Que loitan, en definitiva contra a extinción dunha forma de vida que converteu a comarca no que hoxe é.

“Tedes unha cidade estraña”, dicíame un amigo un día que veu visitarme, “ao entrar hai a estatua duns tipos que mataron e un pouco máis adiante a estatua do tipo que os mandou matar”. É doado ceder ás resonancias épicas: a xente sendo ametrallada pola policía franquista mentres os buques de guerra apuntan á ponte que une Ferrol e Fene, os neumáticos ardendo ás entradas da cidade, persoas coa cara tapada que se enfrontan con tirabalas caseiros ao fogo real, ou que manteñen a raia a media ducia de antidisturbios brandindo un ferro. Os príncipes defenderon sempre os seus “privilexios” a capa e espada, e os seus buzos, tan azuis como nunca foi o seu sangue, saen en masa ciclicamente pola cidade, deixando claro quen marca o seu ritmo vital. Onte, anunciando que a paciencia está a rematar, entraron en Compostela e chegaron até as portas de San Caetano, mentres o peor presidente da historia do país, coa valentía política que o caracteriza, puña terra por medio para non ter que recibilos.

No medio da peor crise da historia, a comarca que nunca saíu da crise anterior enfróntase á que pode ser a súa última batalla. E non só pon en xogo a supervivencia dos estaleiros, toda ela estará condenada co seu declive. Na sociedade dividida de Ferrolterra, os traballadores conseguiron, non por acaso, crear o seu propio espazo e dirixir o seu propio destino. Non o fixeron univocamente, nin responderon sempre á mesma bandeira, pero non doutra forma cabe interpretar a creación en Fene do máis mítico reduto da esquerda nacionalista, esa aldea gala que estamos condenados a mirar dende a saudade. Mentres, no outro lado da ponte, os gobernos de esquerdas vanse alternando até conseguir retirar a estatua do asasino fascista, nunha vitoria da sociedade civil impensábel só vinte anos atrás. O mellor que puido dar Ferrolterra á historia e ao país saíu dos barrios obreiros, algo que nunca esquecemos os que nos criamos nese berce de sangue e metal, sabedores de que temos que estar á altura das persoas que deixaron (e deixan) a pel para construír o futuro da comarca. E sabendo que, como nunha saga épica, procedemos da estirpe lendaria dos príncipes do proletariado.

Hoxe estamos practicamente sós na loita. A mediados da década pasada xa se anunciaba que probabelmente na seguinte mobilización os estaleiros de Ferrolterra librarían a última batalla en solitario. Mentres os economistas falan da puxanza de China e do Pacífico, e de como a nosa contorna atlántica pasa a ser un escenario secundario, mentres se traman guerras no Medio Oriente e os bancos nos desangran na estafa máis escandalosa dos últimos cen anos, hai unha comarca que se nega a caer baixo o peso abafante dos tempos. Hoxe, cando nos repiten a todas horas que o proletariado clásico xa non existe nos nosos tempos, hordas de traballadores de Ferrolterra irrompen nas nosas cidades como un elemento doutro tempo, con “privilexios” a defender que nos falan do realmente doído da nosa situación, con esixencias como as que deberamos ter para nós mesmos e aspiracións que non nos atrevemos a formular en voz alta. Como seres mitolóxicos dos tempos da guerra fría, como unicornios, ou como príncipes de reinos que se negan ser esquecidos ou entregados sen loita. E de certo algo hai na súa teimosía que deberamos imitar.

Fotos (excepto a primeira) tiradas da páxina da CIG

Non morreu, botámolo nós. O berro ecoaba na noite compostelá pouco despois de saberse que os votos da emigración non facían máis que confirmar o final da segunda noite de pedra e que os quince anos eternos do mandato de Fraga estaban a piques de rematar.  A idea da morte do vello dinosauro no poder tivera un papel relevante nas fantasías da resistencia de esquerdas daqueles anos. Aínda hoxe sei que máis de un sairá beber unhas copas que ten prometidas consigo mesmo dende hai máis dunha década e que en certos locais de todo o país a xente bailará e brindará como fan os pobos que loitan cando morre un herdeiro do fascismo.

Eu non o farei, e non porque cos anos chegase a valorar as supostas virtudes dun dos pais da Constitución, defensor de última hora da democracia, senón porque creo que hoxe é, malia todo, unha data triste. Non cabe outro cualificativo para unha morte máis nun cómodo leito de hospital dun membro da ditadura que marcha, non só impune, senón indiscutido nas súas responsabilidades pasadas. E maior vergoña que o faga en datas tan próximas dunha reclamación de responsabilidade que, unha vez máis, non vén do Estado español, senón do estranxeiro. Non é dende logo, unha data para alegrarse, e non deberamos formar parte deses pobos que celebran feitos biolóxicos inevitábeis que os libran da súa propia responsabilidade á hora de esixir xustiza.

En canto á traxectoria do finado respecto do goberno deste país, podemos dicir que acadou unha boa parte do que debían ser os seus obxectivos e que domeou cun éxito indiscutíbel un dos problemas nacionais latentes do Estado español. Converteu unha sociedade cunha grande diversidade política nun xogo de tres partidos, neutralizou o galeguismo de centro integrándoo até hoxe dentro dun dos partidos máis centralistas do mundo, e acadou o record de conseguir o maior deterioro de saúde da lingua galega. Para a historia quedará o rexurdir e asentamento do caciquismo, a manipulación dos medios de comunicación, a carretaxe de votos, as xornadas gastronómicas de captación e o exercicio dun poder despótico, especialmente contra aqueles que ousaron criticalo nalgún momento. O único de todo isto polo que pagou (nas urnas, nunca xudicialmente) foi a nefasta xestión do accidente Prestige, o único momento no que o pobo galego pareceu espertar do seu sono pesadelesco nos últimos vinte anos.

É seguro que o transcorrer dos anos irá recortando o espazo que as enciclopedias lle dediquen, e por tanto a importancia do seu paso pola historia do noso país. Hoxe por hoxe, porén, o peso da súa actuación segue tirando de nós, e particularmente debera axitar as conciencias que permitiron, non só que gobernase durante o tempo que o fixo, senón que nos deixase encadeados ao curso da súa propia mediocridade, contribuíndo a converter política galega no xogo sectario, inmoral e autoritario  que é aínda hoxe. E con vocación de durar.

Manuel Fraga marcha sen pagar, seguramente coa tranquilidade de que con Feyjóo lle queda todo “atado y bien atado”. E a nós dános vontade de reescribir por terceira vez o vello conto de Monterroso: Espertou e o dinosauro ficara impune.

Nalgún momento chegamos a pensar que Isaac Díaz Pardo era inmortal. De ser outro século seguramente pasaría á mitoloxía popular como unha desas figuras eternas que vagan polo seu país coa única finalidade de presenciar o final dos tempos, coa mesma tranquilidade coa que os nosos devanceiros contemplaban o sol afundirse mainamente nas augas da Fisterra. En case ningún país é unha noticia impactante que fine unha persoa de noventa e un anos, se a nosa cultura esperta hoxe incrédula e atordoada é precisamente porque pensamos inconscientemente que Isaac non estaba chamado a marchar nunca.

E tamén porque non marcha só, leva con el un dos últimos testemuños vivos que nos lembraban un tempo no que non tiñamos medo a aspirar a máis, un tempo no que se traballou nunha clandestinidade abafante perante a que a situación feixista actual resulta unha simple brincadeira, uns anos amargos que non estamos superando porque non nos atrevemos a loitar coa dedicación e a tenacidade coa que xente coma el loitou. E particularmente é unha mágoa que non lle ficase unha maior esperanza no porvir da terra á que dedicou a vida ou na calidade humana das persoas que quedaban a cargo dos proxectos polos que se esforzou.

Na máis popular homenaxe que se lle tributou en vida, os Aduaneiros comparábano co mestre Yoda. Máis aló da brincadeira vemos como hoxe o seu símil acaba de completarse. Defensor da Antiga República, agochado durante anos nun planeta perdido, Isaac conservou o segredo da Forza para transmitirllo ás xeracións vindeiras. Hoxe acaba de facerse un con ela, non verá o final do Imperio, pero xa nos deu todo o que precisamos para restaurar os nosos soños. E de nós depende que o seu fantasma sorría o día da vitoria ao lado do de tantos outros que se empeñaron en que esta cultura sobreviva. Que a forza te acompañe, mestre. Dille quen es á terra para que te trate co agarimo que os seus fillos non souberon darche.

Os noventa foron duros, especialmente aquel ano do penalty de Djukic, que foi o mesmo ano do penalty de Alejo, porén ficábanos o orgullo dos tres equipos na división de honra, os proxectos sólidos, a seguridade de que, antes ou despois, algún deles rompería a tríada que dominara o fútbol do estado durante décadas. As ligas deixarían de ser cousa de madrileños, cataláns e bascos, algo se movía no noroeste e xa non era inxenuo soñar con títulos. Co nacionalismo galego pasaba algo semellante.

Cada goberno de Fraga era un golpe na nosa moral, pero o impacto atenuábase ante a evidencia dun BNG máis fortalecido a cada ano. O bo dos votantes do PP é que unha grande parte non chegarán ás vindeiras eleccións, dicían moitos daquela. O PSdeG pola súa banda, atravesaba unha crise de credibilidade que parecía eterna, en parte herdada do nefasto felipismo (que sospeito algo moveu tamén a debacle deste ano). A vitoria do galeguismo era unha cuestión biolóxica, un día para o que se requiría da nosa paciencia e do noso traballo, pero ninguén dubidaba que moito máis cedo que tarde o noso país gozaría dun goberno ao que poder chamar propio, seguindo o camiño de cataláns e bascos, pero pola esquerda.

Seguramente non creríamos a ninguén que nos aventurase que case vinte anos despois, no 2011, non quedaría ningún equipo galego na primeira división, que a S.D. Compostela chegaría a disolverse e volver á Rexional Preferente e que Celta e Depor xogarían os seus derbys en segunda. Tamén non creríamos que aquel BNG cumpriría unha década de descenso electoral imparábel, nin que o vello Beiras viría de dar o segundo aviso de que marcha. E a sensación xeral é a dun tremendo capital botado a perder, de malas xestións e de camiños errados nos que se persistiu por unha mestura de ignorancia e teimosía. Hoxe, máis que hai vinte anos, o noso país está atado á longa noite de pedra na dereita españolista. Máis porque, ao contrario que hai vinte anos, o futuro revélase incerto para o galeguismo.

Non oculto a miña análise electoral, que é semellante á doutras perdas anteriores. Se a principal forza nacionalista quere seguir sendo algo neste país ten que recuperar, na medida que a súa credibilidade actual llo permita, o camiño da esquerda, o mesmo que, segundo analistas mellor informados, evitou que a caída destas eleccións fose aínda maior. Xa dende os últimos anos do propio Beiras existiu unha teima pola moderación e a imaxe (política) que realmente só provocou un afastamento paulatino da realidade social do país e dos núcleos de votantes que cumpría, por riba de todo, fidelizar antes de meterse en aventuras de márketing e xogos de presindenciábeis.

Porén, existe un factor máis importante. Ademais da necesidade urxente dunha avaliación autocrítica que vaia máis aló da do vello líder, sería boa hora de que o BNG erguese a vista e as forzas das súas propias guerras familiares para deitalas sobre o contexto dun país que procura desesperadamente unha alternativa de esquerda real e que aínda non está disposto a renunciar á súa lingua nin á súa identidade. Un país que gañaría moito máis con alternativas de unidade, aínda no mínimo posíbel, que con actitudes triunfalistas baleiras e estériles.

Naturalmente tamén está a opción de seguir a pendente abaixo, seguir xogando os derbys en segunda e apedrando os buses entre nós, naturalmente. Por se acaso, aí lles queda o himno dos vindeiros anos, que xa con toda xustiza debemos chamar violentos anos dez.