Cinema arquivos - Mario Regueira

23/04/2018 by marioregueira

Un xogo que non podemos gañar

A novela de Ernest Cline será lembrada algún día como un pequeno clásico da literatura popular. Máis alá da corrente de nostalxia dos 80 na que podería inserirse, Ready Player One ten, como obra literaria, algúns achados propios que merecerán ser lembrados. O máis destacado sen dúbida é a conversión dun universo procedente do mundo dos videoxogos en material narrativo cun peso relevante na trama. Que a maior parte do que nos conta Ernest Cline aconteza nun mundo paralelo construído nunha especie de realidade virtual xogábel é unha novidade que brilla porque o autor consegue que funcione dentro da narración de forma dinámica. Non é un recurso completamente inédito (profetas tivo o ciberpunk que o ensaiaron antes), pero a súa conxugación coa cultura gamer e coa historia dos videoxogos como xénero, así como a relación cos nosos tempos, están entre o mellor que a novela pode ofrecer. En primeiro lugar porque conta o proceso propio do xogo (a carreira de enigmas e retos para facerse co control do sistema), aínda que tamén porque a idea dunha grande corporación que domina o planeta e ten o monopolio de ámbitos como a educación, a banca e os mecanismos de ascenso social apunta tamén á tradición das distopías, con todo o que as distopías tiveron sempre de dimensión política.

Cando se soubo que Spielberg adaptaría ao cinema o grande éxito de Cline, fomos moitas as persoas que pensamos que era un encontro feliz, case ideal. Ready Player One ten elementos de intriga e aventura que pedían unha versión fílmica, aínda que a complexidade da novela tamén facía temer que fose un fracaso que escurecería para sempre algúns dos puntos máis destacábeis desta. Toda adaptación ten algo de xogo de suma cero: hai algo que a nova versión gaña, como un aspecto definido máis aló da imaxinación de cada lector, e tamén algo que se perde irremediabelmente. Isto é fácil de comprender. A voz en off do protagonista que domina os primeiros minutos é pesada, pero trata de crear rapidamente un contexto complexo como é o que propón a obra orixinal. Hai personaxes que introducen máis diversidade racial e de xénero da que tiña a novela (un dos seus puntos fracos). O filme altera partes da trama para conseguir máis elementos de acción do que permitía a resolución de misterios e procura de pistas do orixinal. Esta procura, reducida ao mínimo, é adaptada dunha forma bastante interesante, que permite non aborrecer ao espectador e que tamén lle dá a oportunidade asistir á vida de Halliday mediante flashbacks. Non é tan acertada a adaptación dos elementos de investigación e aventura, xa que derruba unha parte importante da carga cultural da que facía gala a primeira versión, substituíndoa por unha visión estereotipada dos videoxogos como elementos de pura acción. Isto é algo que tamén se deixa notar na estética escollida, que parece sacada doutros produtos xogábeis dos 90 e que non representa a perspectiva dun universo alternativo coa diversidade coa que se configuraba orixinalmente.

Pero se cadra a cousa non é tan grave como na perspectiva incompleta que se dá do sistema OASIS. O grande conglomerado virtual no que a humanidade estrutura a súa vida no mundo imaxinado por Cline aparece reducido a un enorme videoxogo onde un grupo de adolescentes vive unha aventura que lles dá importancia. Así, aínda que se percibe que o interese por OASIS é global (hai unha grande corporación tratando de facerse co seu control), e aparece a escravización por débedas que tamén é relevante na novela, moitos outros aspectos quedan escurecidos. Seguramente os espectadores que non teñan a referencia literaria quedarán coa sensación de que todo non é máis que un enorme xogo de dimensión transcendente onde un grupo de adolescentes se enfronta a unha grande empresa (si, como nos Goonies). E posibelmente este é o punto central, a grande diverxencia entre o produto literario e o cinematográfico. A novela de Cline era un canto cheo de complicidade e cariño a un xénero frecuentemente infravalorado, pero cun peso cultural e social moi importante. A súa nostalxia volve os ollos aos 80 porque foi nos 80 cando os videoxogos desenvolveron unha parte importante da súa cultura e estabeleceron moitos dos conceptos que aínda hoxe manexamos. Porén, non deixa de representar tamén o xogador contemporáneo e a sociedade na que vive, unha sociedade interconectada e co protagonismo de grandes sistemas con ambicións de totalidade, tan ilusionantes como ameazadores para a liberdade.

A nostalxia de Spielberg parece interpretada en termos exclusivamente persoais. Brincadeiras que parecen sacadas (unha vez máis) dos Goonies, non sendo que xa non estamos en 1985 e a imaxe dun cativo de once anos sendo afouto cunha moza xa non causa máis impresión que a dun truco visto mil veces. Tamén a forma de incorporar o filme de Kubrick (ausente na trama orixinal e un tanto forzado no seu universo) parece falar moito de como o director vai por libre. E se cadra o punto onde máis se nota é no que respecta aos videoxogos, un universo ao que o vello cineasta parece completamente alleo, como denotan as referencias forzadas, cunha afluencia caótica de personaxes que non fai que esquezamos as ausencias clamorosas dos clásicos e onde a historia dos primeiros programadores queda reducida a unha anécdota sobre os ovos de pascua. É imposíbel pensar que Spielberg tomou en serio algunha vez o mundo dos videoxogos ou que tratou de comprender os puntos importantes da obra orixinal (a primeira medida de control sobre OASIS que se anuncia ao final é abondo elocuente sobre iso). Se o filme funciona como entretemento é porque é un filme concibido para adolescentes, que na cabeza do director deben ser os únicos que xogan e manexan ese universo. Salvando catro freaks como o propio Cline, claro, que inexplicablemente asina un produto para entreter rapazada que porén reduce case á caricatura a súa obra orixinal.

O artigo Ready Player One: un xogo que non podemos gañar apareceu primeiro no blogue Mal de Olho.

#Ciencia-Ficción #Cinema #maldeolho #Videoxogos

17/02/2016 by marioregueira

The Danish Girl, unha historia sinxela

Non agardaba gran cousa de The Danish Girl, e finalmente confirmouse como un filme decepcionante. Con algún aspecto brillante e cunha perspectiva divulgativa que se cadra poida ser aprezada, pero cun torpe desenvolvemento da historia orixinal de Gerda Wegener e Lili Elbe. É certo que a historia da parella está o suficientemente mergullada en acasos e hipóteses que obrigan a a calquera adaptación a tomar unha serie de decisións relevantes. Se cadra xa estaban tomadas na novela de David Ebershoff na que se basea o filme, pero resulta evidente que non foron boas decisións.

En primeiro lugar, resulta absolutamente inexplicábel o ocultamento deliberado da identidade lésbica de Gerda Wegener, especialmente partindo da popularidade da súa arte erótica e tendo en conta que era un dos poucos datos obxectivos cos que se podía contar para reconstruír algo semellante a unha biografía da parella. A ausencia deste feito non é casual, que Gerda fose bisexual viña esvaecer o binarismo básico sobre o que pivota todo filme. Tamén faría entrar en escena algo que forma parte de todos eses rumores e hipóteses: a posibilidade de que non só Gerda e Einer Wegener fosen parella, senón que tamén o fosen Gerda e Lili Elbe. Unha simple hipótese, que porén explicaría por que esta protagonizou parte das súas obras eróticas. Naturalmente, introducir algo como unha orientación sexual aparentemente contraditoria cunha identidade transxénero determinada sería excesivo para un filme que procura un público de masas. A moitas persoas estouparíalles a cabeza.

lendo

Un segundo elemento hipotético que mudaría por completo a perspectiva do filme é a posibilidade de que Einar/Lili realmente non fose transexual, senón intersexual, algo que daría un significado distinto á súa operación, deixando de ser un camiño para atoparse a si mesma para converterse nun trámite para encaixar nunha determinada explicación do mundo. Esta perspectiva é outra das que son completamente eliminadas no filme.

En realidade, The Danish Girl non se move nin un ápice desa sinxela e supostamente evidente explicación do mundo. É certo que o filme presenta unha perspectiva da transexualidade valiosa polo seu carácter de divulgación e de representación, pero aparece como completamente incapaz de saír do cerco que constrúe coa súa propia recreación ficticia. O mundo é explicado de forma sinxela, nel hai homes e mulleres, nada máis, e a identidade de xénero é un elemento coherente coas inclinacións sexuais. Nada do rupturista e problemático que hai na historia de Lili e Gerda aparece nin sequera evocado e até o drama da protagonista ten unha única dirección, a medio camiño entre o triunfo e o martirio. É certo que a comunidade trans precisaba dunha historia destas características, porén, non creo que escoller esta fose unha decisión acertada. Lili e Gerda non viviron unha historia binaria nin sinxela, as súas simples identidades foron subversivas nos comezos dos anos vinte, parece que case tanto como o serían nos nosos días. E esa potencia para problematizar a realidade, para cuestionala e impugnala é o seu mellor legado, un legado ao que algún día haberá que facer xustiza cunha historia que estea á súa altura.

mulleres

#Cinema #LGBTQ

28/06/2015 by marioregueira

Xogos de imitacións

No meu libro O Silencio, no medio de todos os poemas de guerra, hai un dedicado a Alan Turing, “a persoa que gañou a II Guerra Mundial”, como me refiro a el cando teño que recitalo. A cara de incredulidade do público vaise atenuando conforme pasan os anos. Turing é un deses heroes recentes. Aínda que a parte heroica do seu traballo se remonte aos anos corenta tardamos moito en coñecelo, e tardou moito máis en chegar ao gran público. Durante décadas, Turing era a persoa que dera nome ao test de Turing, un matemático que estudara as posibilidades da intelixencia artificial e que morrera en estrañas circunstancias na década dos cincuenta. Pouca xente sabía a dimensión bélica do seu traballo nin o feito de que a mesma sociedade á que salvara da destrución condenárao á castración química polo feito de ser homosexual. A súa historia, mesmo despois de ser desclasificada, permaneceu no limbo dos círculos de afeccionados.

O acontecido con Turing é parte do acontecido con outras figuras e forma parte da ideoloxía social imperante. Non só coas persoas sospeitosas de fuxir da heterosexualidade normativa, tamén coas mulleres. As persoas de determinada idade abriamos os ollos ante a posibilidade de que a filla de Lord Byron, Ada Lovelace, fose considerada a primeira programadora de computadoras da historia ou que a actriz Hedy Lamarr fose a inventora, tamén durante a guerra, da tecnoloxía WiFi. Tamén abraiaba saber que a radio non fora inventada polo Marconi que nos dixeran no colexio, senón por un tal Nikola Tesla, un personaxe caracterizado tamén pola súa ambigüidade sexual.

Penso que é a sociedade das comunicacións dos últimos vinte anos a que propiciou que moitas desas persoas poidan ser recuperadas. Recuperadas para o grande público, naturalmente. Figuras como Nikola Tesla formaban parte da cultura popular, apareceron na literatura e no cinema de ficción científica e en xéneros considerados subalternos como a banda deseñada (entre outras cousas, como estrafalario heroe Marvel). Algo semellante aconteceu tamén con Turing, cuxa presenza como personaxe de ficción é cada vez máis frecuente e xoga un papel importante en obras como Cryptonomicon de Neal Stephenson, novamente nun xénero subalterno onde non se oculta a importancia da opción sexual do personaxe.

As cousas mudan cando é grande industria a que “redescobre” e trata de sacar tallada da popularidade crecente destas figuras ás que ignorou durante anos. O ano pasado estreábase The Imitation Game, o primeiro filme dedicado á xesta que supuxo o descifrado das máquinas Enigma. O filme resulta interesante e fai algunha xustiza a figuras que novamente poderían ser condenadas ao esquecemento, como o corpo de mulleres que participaron tamén no que foi unha xesta matemática de guerra. O máis interesante porén era ver como a industria cinematográfica dixería unha figura como a de Alan Turing e a cuestión da súa sexualidade. Sempre hai unha distorsión entre os biografados e as biografías. Lawrence de Arabia nunca foi tan guapo e Mozart nunca foi o xenio histriónico de Amadeus (tampouco Salieri tratou nunca de asasinalo). Aínda aceptando isto, non deixa de ser chocante que o Turing do filme sexa unha especie de reencarnación de Sheldon Cooper, unha figura ríxida, insegura e atada a esa especie de superioridade intelectual despótica que só manifestan os mediocres. Moitas persoas preguntaban se Turing, ao igual que o protagonista de The Big Bang Theory padecía síndrome de Asperger.

A distorsión no filme é inseparábel, á miña forma de ver, da falta de referentes para representar un personaxe homosexual que non pasen polo histrionismo ou apoucamento. O Turing real era tímido e arrastraba, dende a infancia, problemas de socialización. Pero tamén era un excelente compañeiro, con sentido do humor e unha actitude ante a vida que non representaba fisuras no modelo de masculinidade imperante naquela época. Seguramente tampouco as representaría no modelo actual, polo menos no que manexa a industria cinematográfica. Dalgunha forma había que remarcar a homosexualidade de Turing no filme, e presentar unha escena de sexo (como acontece na novela de Stephenson), non era unha opción. De feito, hai quen sostén que foi unha actitude desafiante cara ás forzas da orde a que provocou o proceso por indecencia contra el. Nada que ver co histérico que interpreta Benedict Cumberbatch. Por outra parte, tamén habería moito que dicir ao respecto da figura de Keira Knightley, e o seu papel como muller excepcional no medio dun grupo de homes, un rol que invisibiliza as moitas outras mulleres que participaron ao mesmo nivel no descifrado e que sufriron un esquecemento similar ao que sufriu Turing.

Penso seriamente que algún día se analizara The Imitation Game dentro desta clave, e que non será a última dificultade da industria á hora de representar os heroes e heroínas populares do século XXI, eses que estaban ocultos até que unha comunidade interconectada os revelou. Pola miña parte penso que seguirei preferindo o Turing abertamente gay de Stephenson, a Ada Lovelace de Cris Pavón (seducida por unha vampira lésbica), até o Nikola Tesla ahistórico interpretado por David Bowie en The Prestige. As súas eivas son outras, pero polo menos non teñen nada que ver cos tópicos e limitacións que hoxe imperan.

Mark Twain no laboratorio da Tesla, xogando a ser superheroe.

#Ada Lovelace #Alan Turing #Cinema #Literatura #Nikola Tesa

25/01/2013 by marioregueira

Django desencadeado

É algo que veño notando dende hai varios anos nos filmes de Tarantino. A primeira vez que fun completamente consciente foi na malleira que leva o psicópata de Death Proof a maos de tres mozas. A violencia desatada do Tarantino dos noventa segue presente, pero cobra un matiz inédito, por primeira vez deixa de ter esa gratuidade que, nun discurso falsamente sisudo e moi popular na época dos seus primeiros filmes, pretendía manifestar a súa presenza viva na sociedade occidental e a forma na que dirixía o devir desta. Algo mudara en Death Proof, e a tentación de facer unha interpretación feminista ou de empoderamento das mulleres non era máis que o seu mellor indicio. Tempo despois, algunhas compañeiras viñeron a dicir que algo semellante xa se podía ver na noiva ensaguentada de Kill Bill. O emprego da violencia abandona o campo da psicopatía gratuíta para encarnar o papel da xustiza politizada, deixa de ser unha paisaxe sociolóxica para ser unha ferramenta de acción necesaria. Inglorious Basterds segue polo mesmo camiño e ofrécenos o que ningún filme bélico ofrecera até entón: un final climático e antihistórico no que as vítimas reescriben os vellos relatos a forza de abandonar precisamente o papel de vítimas. Fronte aos xudeus que camiñan cara á catástrofe en silencio, o filme presenta feroces guerreiros capaces de rebentar cabezas de alemáns cun bate. Non hai violíns nin pianos tristes que acompañen o relato do horror: o final de Inglorious Basterds canta ao ritmo dunha racha de ametralladora e a súa reescritura da historia na ficción ten de revolucionario o que lle falta de coherencia.

Calculo que Tarantino está lonxe dun discurso ben tramado e non creo que teña unha idea ben definida sobre cuestións como o feminismo ou o vitimismo histórico. Penso que a súa descuberta da utilidade da violencia é instintiva e está baseada nunha idea moito máis simple: a intuición de que os opresores triunfan porque os oprimidos lles permiten triunfar. Que grande parte das traxedias da humanidade poderían evitarse se uns poucos renunciasen á covardía e fixesen unha aposta decidida pola acción. Django Unchained é un paso máis nesa tendencia: un negro rescatado da escravitude, que decide facer xustiza e liberar a súa muller de mans da estrutura escravista do Sur. Nun tendencia común a filmes anteriores, pero dun xeito se cabe aínda máis descarado, o filme sitúase a medio camiño entre o spaguetti western e a blaxplotation, dúas formas do cinema popular ás que rende tributo e que marcan o ton simple de Django Unchained como un filme de tiros e vinganzas. Vinganzas que non se afastan porén desa dinámica descuberta por Tarantino e que están protagonizadas polos parias da sociedade que descobre, entre o pasmo dos seus semellantes, que a historia aínda lles deixou unha fiestra aberta para facer xustiza.

Seica Spike Lee protestou, antes mesmo de ver o filme, polo que prevía como un tratamento frívolo do legado da negritude norteamericana. As traxedias non son para facer esas cousas, as traxedias non son un spaguetti western, son algo máis serio. Si, non cabe dúbida, pero o spaguetti western e o filme de blaxplotation ofrécennos algo que as traxedias non nos ofreceron nunca: a catarse de ver a xustiza representada, o pracer momentáneo dunha vinganza ficcional. É a mesma catarse da que Brecht renegaba cando creou o teatro épico: o espectador non pode identificarse co heroe porque perde a visión de conxunto da problemática e cínguea a un único acto conclusivo. Marcha tranquilo para casa e durme ben sen decatarse do seu propio protagonismo cotián. Porén, non cabe dúbida de que as clases populares foron sempre máis receptivas a esas catarses, e tamén creo que hai momentos da historia nos que as precisan máis que noutros. Os xéneros populares dos que se nutre Tarantino son os dos cinemas de barrio, os que botaron as televisións pobres (TVG incluída) nas tardes da fin de semana, os que as masas obreiras empregaban para evadirse tras longos días de traballo sen fin.

Nós non gañaremos nunca, seguiremos marchando día a día a traballos de miseria, onde mediaremos con patróns crueis, e o que é peor, cos tíos-tom que lles lamben o cu. Porén, ao outro lado da pantalla dun cine de barrio, dunha forma que aparecerá nos nosos soños de obreiros Django Freeman fai xustiza e pon os opresores no seu lugar. E nós durmimos con tranquilidade por esa noite, sen reparar que o papel que representamos é o dos outros traballadores da plantación. Os que miran con envexa para o heroe porque nunca viron un negro a cabalo e disparando. Os que aínda levan as cadeas.

#Activismo e resistencia #Cinema #Feminismo

22/09/2012 by marioregueira

Zombieland, un filme sobre a nostalxia

Volver falando sobre un filme de zombis de 2009 é toda unha declaración de principios, porén resulta acaido, por unha banda por ver se a carne morta dos escravos que fomos volve á vida, por outra porque os motivos do filme evidencian de que forma a nostalxia segue a ser o ítem político que sempre foi.

Un rapaz sobrevive ao holocausto zombi que asolaga o mundo (comezando polos Estados Unidos, naturalmente). No medio da loita pola súa supervivencia atopará unha serie de compañeiros inesperados de viaxe: unha especie de cowboy urbano e dúas irmás que procuran un parque de atraccións no que estiveron de nenas e que supoñen felizmente liberado da praga zombi. A viaxe que nos propón a trama é por tanto cara a un territorio feliz da infancia, pero non será este o único elemento que atinxa aos pasados perdidos. O cowboy vai asaltando supermercados abandonados para recuperar os seus chocolates favoritos, antes de que a caducidade borre definitivamente o seu sabor da face da terra, e polo medio do camiño a estraña cuadrilla atopará a casa de Bill Murray e terá oportunidade de ver no seu cinema o clásico dos 80 Ghostbusters.

Tense falado moito de porque a temática zombi sufriu un aumento tan acusado na última década, pasando a ser un dos elementos máis frecuentes na cultura popular. Para min, a pesar da pouca experiencia que teño no xénero, resulta doado chegar á conclusión de que a súa vixencia está relacionada coa forma en como a nosa xeración contempla o mundo contemporáneo e coa súa peculiar relación coa nostalxia.

O grupo de persoas adultas novas que vive tentando prorrogar eternamente unha infancia perdida vive atado á lembranza dos oitenta, ese época que alguén definiu como feliz, pois o único que temiamos era que o ceo, na forma de inverno nuclear, se derrubase sobre as nosas cabezas. En realidade, como cumprindo a profecía punk de No Future, o ceo derrubouse sobre nós, aínda que non o fixese na forma que estaba prevista. O holocausto que chegou é a barbarie zombi, a crise económica, o triunfo do bloque capitalista na Guerra Fría. Non é xa que o futuro non fose como nos prometeran, é que nin sequera mantivo o seu ritmo de decadencia e produciu un pico de caída que nos deixa con menos horizontes, menos dereitos e menos expectativas que as que tiñan os nosos pais e nais. Teño escoitado, case como un mantra dos novos analistas políticos, que somos a primeira xeración que vivirá peor que a precedente.

Nese sentido, a nostalxia é un fenómeno inevitábel, aínda que como ferramenta política sexa perigosa, pois non nos permite analizar criticamente o pasado (os oitenta foron terríbeis a nivel social, aínda que a grande guerra nunca estalase). Porén, o seu exercicio funciona como un síntoma que nos deixa palpar o pánico por un futuro que se presente peor que o pasado ou que xa chegou e non é máis que un holocausto de persoas putrefactas que nos perseguen. Os Cazafantasmas non volverán salvar a cidade, os Goonies non atoparán o tesouro, xa non hai dous bandos equilibrados, e só nos queda unirnos a unha pequena cuadrilla rodeada, resistir seguindo as vías de territorios desaparecidos e construír, coas pezas que nos quedaron nas mans, unha nova forma de entender o mundo.

#Activismo e resistencia #Cinema

15/11/2011 by marioregueira

If not us, who?

Alemaña ten unha relación co trauma que non consegue reconducir de ningún xeito. Ben, é certo que hai algúns autores que teñen sinalado claves nese sentido, pero salvo contadas excepcións a cultura de masas naufraga cada vez que se asoma ao enorme peso da responsabilidade colectiva que implicou a primeira metade so século XX. Interesábame de If not us, who (Wer wenn nicht wir) esa mentira que lin na sinopse de que era un filme sobre os escritores que apoiaran ao nazismo e a complexa cuestión que se formulou na posguerra sobre o papel do seu legado literario.

Non é certo. If not us who non trata sobre iso, é máis ben un mal retrato, caricaturesco e maniqueo da Fracción do Exército Vermello (tamén chamado grupo Baader-Meinhoff), presentado ademais sen ningún tipo de risco ou debate moral por parte dos seus autores. Un grupo de intelectuais, atormentados, iso si, polos crimes cometidos pola xeración dos seus pais, perden o contacto coa realidade e caen nunha espiral de violencia e destrución, atentando contra a democracia, cuspindo nas mans que o Estado lles tende para rehabilitarse e acabando dun xeito tráxico coas súas vidas. O propio Andreas Baader non é máis que un snob maltratador que aplica tácticas de captación sectaria sobre os seus compañeiros. Moi poucas alusións á realidade dunha Alemaña dividida, ocupada militarmente por potencias estranxeiras e marcada como primeira liña de combate na guerra que estaba por vir. Nin unha soa liña para o debate sobre os suicidios dos membros da banda na prisión de Stammenheim, sempre postos en dúbida e aínda hoxe non aclarados.

A conclusión final é que a traxedia dos Baader-Meinhoff é a última peza que cae dun dominó que se comezou a tombar nos anos trinta. Mozos brillantes que se rebelaban contra o pasado estoupándoo contra un presente que non era culpábel de nada ou que só era culpábel de provir dun pasado atroz. Esa lexitimación da posguerra e da Guerra Fría como unha viaxe movida pero feliz cara ao noso (non menos feliz) destino actual é probabelmente o peor do discurso do filme.

En realidade, agora que as últimas organizacións armadas da convulsa Europa van deixando as armas, asistiremos por desgraza a moitas representacións deste tipo. A derrota final é a derrota do discurso, ese “que non conten a súa versión da historia” que xa ecoa nas terras do Norte e que tanto debate vai causar no escenario por vir. En determinado sentido, é lóxico que isto aconteza. As organizacións políticas de esquerdas que abeiraron e lexitimaron as guerrillas urbanas tratan desesperadamente de desvincularse dese legado, aquelas que as combateron obviamente non as van defender, e os seus antigos membros fican reducidos a cidadáns individuais, en ocasións demasiado queimados pola historia como para dar a súa versión desta. Por outra banda, Gillo Pontecorvo xa morreu, e hoxe non atoparía financiamento para ningún daqueles filmes que apostaban pola acción directa e encadilaban á intelectualidade europea.

Non pretendo dicir con isto que sexa necesaria unha perspectiva que glorifique á Facción do Exército Vermello nin a ningún dos moitos grupos que na Europa occidental combateron coas armas ao capitalismo. A súa historia formula precisamente o que os filmes que os escollen como escenario non formulará nunca: un conflito social atroz, que deixaba regueiros de vítimas por parte dos dous bandos e que formulaba unha cuestión moral crucial mesmo nos nosos días. A cuestión de como se loita contra a opresión abafante, como se combate a violencia estrutural, cales son os límites da resposta política, ou por que miles de persoas en toda Europa deixaban unha vida doada para unirse a algún destes grupos armados. Cousas que non poden responderse a través de caricaturas maniqueas ou contos morais. Sería moito máis doado crer que todas esas persoas estaban tolas e que buscaron a propia ruína, que tiñan traumas xerados polas súas familias, que eran malos, en definitiva.

Polo medio desta visión simplificadora perdemos as complexas leccións da historia sobre a guerra sucia, as redes de infiltración e insidia interna, as teupas radicalizadoras, os poderes estranxeiros dirimindo a política interna das nacións ou o excesivo poder dos Estados sobre as persoas. O reconto final fainos pasar por alto tamén aqueles casos nos que os grupos insurxentes foron unha ferramenta manipulada para servir aos seus propios inimigos, e exime aos Estados e ás súas estruturas económicas de toda culpa, para maior gloria do presente, sobre os conflitos pasados. Todas valiosas leccións que, sospeito, habemos precisar no futuro.

#Activismo e resistencia #Cinema

18/07/2011 by marioregueira

Doentes

Se algunha vez (nunca o fixeron) me preguntasen pola obra galega que destacaría no pasado século non podería, a pesar dalgunhas sólidas candidaturas, mencionar novelas nin poesía. Tería que falar dun deses libros que ninguén le, e que pouca xente terá na súa biblioteca porque mesmo son difíciles de atopar, a pesar de que moitas veces están publicados por institucións e organismos públicos, ou precisamente por iso. Falaría dun libro deses que se len como unha semente doutra cousa, un proxecto por vir, unha representación, un filme que está por rodar. E ao falar del atravesarían pola miña mente sombras que vin desfilar hai uns anos nas rúas de Compostela cando ese libro, rompendo unha vella tradición que impón aos libros ficar nos andeis das librarías, saíu a pasear pola súa cidade, tomou vida sobre as súas pedras e arrastrou tras de si unha longa marcha de fieis.

E non escollería Doentes por calquera cousa, senón porque creo que para seleccionar un único libro de entre todo un século hai que esixirlle algo máis que estar ben escrito, hai que pedirlle que o represente e que o seu relato funcione tamén como un símbolo, como un xeito de entender o transcorrer vital da comunidade que o xerou. Doentes é unha fuxida, un intento de espertar dun pesadelo que comezou tal día coma hoxe de hai 75 anos e que se ramificou até a náusea pola vida do país, aínda máis aló do final do século XX. Dous vellos derrotados que buscan unha pistola no medio da noite compostelá, enfrontándose aos fascistas, pero tamén á desconfianza, a desunión e os intereses estratéxicos da resistencia antifranquista. Coa inxenuidade que só recuperan aqueles que xa non teñen nada que perder, “nunha Compostela posuída pola loucura e pola brétema”, Don Valeriano e Cañete soñan con asasinar o ditador, vingar os mortos das noites de pedra e devolver a alegría do perdido e do arrebatado. E por suposto, a historia, como a historia do país neses 75 anos que cumpren hoxe o seu triste aniversario, é a historia dunha derrota anunciada. Unha historia na que porén non sobran actos de dignidade e momentos de liberdade ilusoria cos que poder seguir adiante.

Porén, hai algo máis que o contido á hora de destacar unha obra. A forma na que esta, ou o seu autor, foron recibidos pola sociedade e os factores políticos que a rodearon tamén resulta reveladora á hora de enxuizala. E nese sentido, tristemente, as vicisitudes que a obra de Roberto Vidal Bolaño tivo que afrontar deixan ben ás claras a importancia que os gobernos e unha parte da sociedade deste país lle deron á cultura galega e particularmente ao teatro. Roberto Vidal Bolaño representa un dos xenios da literatura galega, en calquera outro país sería un autor recoñecido e cunha ampla popularidade. Se nacese preto dun Broadway ou dun Hollywood, probabelmente sería unha estrela internacional e millóns de persoas coñecerían o seu traballo. Resulta moi triste pensar que, até que un Día das Letras o remedie, seguirá a ser aínda un autor pouco coñecido entre a propia sociedade galega, e que unha obra da magnitude simbólica de Doentes siga mal editada, pouco publicitada e mal coñecida polo público. Isto é así até o punto que unha adaptación fílmica desa grande historia do século XX galego siga escorregando esquiva por contados cines do país, sen que ninguén máis que os rusos lle recoñeza os méritos.

#Cinema #Galiza #Literatura #Teatro

14/07/2011 by marioregueira

A liberdade ilusoria

Durante a rodaxe nas aforas de Madrid do filme de David Lean Doutor Zhivago en 1964, unha multitude de figurantes españois tivo que cantar a “Internacional” nunha escena na que aparecía unha manifestación masiva. O equipo de rodaxe ficou abraiado ao descubrir que todos coñecían a canción e que a cantaban con tanto entusiasmo que a policía franquista interveu pensando que se atopaba ante unha manifestación política real. Aínda máis, cando xa anoitecera (a escena tiña que desenvolverse na escuridade), a xente que vivía nas casas dos arredores escoitou os ecos da canción, comezou a abrir botellas e a bailar na rúa, supoñendo erroneamente que Franco morrera e os socialistas viñan de tomar o poder.

Este libro está adicado a eses momentos máxicos de liberdade ilusoria (que, de algún xeito, non eran só ilusorios) e ás esperanzas frustradas polo retorno á realidade “normal”.

Slavoj Žižek no prólogo a Organs without Bodies: On Deleuze and Consequences (Órganos sen corpo: Sobre Deleuze e consecuencias).

#Activismo e resistencia #Cinema #Epigramas

21/10/2010 by marioregueira

Manifesto para o debate

A configuración dos dereitos de autor nun mundo no que a difusión da cultura se facilitou inmensamente podería ser un dos grandes debates do século. E como todo debate no que algunha parte se xoga algo, este tamén non estará libre de mentiras e terxiversacións. A clarificar parte delas contribúe Rip! A Remix Manifesto, un filme documental que toma como centro ao músico Girl Talk (nome artístico do DJ Gregg Gillis) para emprender unha viaxe sobre a historia nunca contada da lexislación sobre os dereitos autoriais, o seu endurecemento recente, e algunhas das súas primeiras vítimas.

A obra emprende tamén o complicado traballo de facer transcender o tema máis aló do eido audiovisual que emprega de partida. Porque si, Gregg Gillis é un tipo que emprega anacos de cancións de outros para xerar unha proposta musical nova, pero tamén, e isto non carece da súa importancia, foi alguén que traballou como enxeñeiro biomédico realizando labores de investigación. A reivindicación dunha reformulación dos dereitos de autor e da fin dos coutos á transmisión cultural é frecuentemente banalizada como un capricho occidental que só afecta a determinadas clases sociais ávidas de consumo audiovisual. Esta perspectiva axuda a encubrir unha parte do problema que de ser máis publicitado colocaría a unha parte do debate contra as cordas. As patentes farmacéuticas, ou o lastre que supón para a investigación biomédica a simple posibilidade de patentar descubrimentos relacionados coa saúde. E tamén o xeito no que isto afecta aos países en desenvolvemento ou a revolta silenciada que algúns deles están levando a nivel internacional contra esta situación.

Rip! A Remix Manifesto é un filme sobre como non se pode deter a roda inmemorial da fluencia cultural e da investigación científica só para que grandes compañías que hai moito perderon o seu compoñente humano sigan construíndo imperios comerciais. Un manifesto que colocar nalgún lugar dese debate no que nos xogamos é a liberdade creativa, a difusión da cultura e tamén, aínda que non nolo queiran contar, moitas outras cousas.

Hai un tempo que vin o filme e levaba unhas semanas querendo falar del no blogue. Hoxe facendo a rolda dos blogues levei a grata sorpresa de que o Cineclube de Compostela o vai proxectar esta tarde, seguido dunha mesa redonda sobre o tema, así que non perdades oportunidade de velo en tan boa compañía. Para quen non poida ir pode descargar o filme subtitulado en español. A Frente de Liberación do Rato está preparándose para baixar das montañas e tomar as cidades.

#Activismo e resistencia #Cinema #Cultura libre #Música

21/04/2010 by marioregueira

Alicia

Alice

Non son ningún experto na obra de Lewis Carroll, o meu achegamento a ela é puramente sentimental, dalgún xeito forma parte dese fondo simbólico e intelectual que comparto con certas persoas, dun xeito similar a moitas outras obras de creación. Porén ese feito marca, aínda que sexa accidentalmente, unha diferenza. A miña noción de Alicia vén directamente dos libros de Carroll, e non das múltiples interpretacións ou deturpacións que a cultura popular fixo sobre elas. Non digo que estas interpretacións estean mal, son inevitábeis cando unha obra é popular e o diálogo cos clásicos é lexítimo e mesmo moi beneficioso. Naturalmente ese diálogo pode ser, como todo, máis ou menos intelixente.

E nese sentido creo que o último filme de Tim Burton dista moito da intelixencia e da comprensión correcta do que os libros de Alicia significan. A adaptación cinematográfica non debería ter, en principio nada de malo, a min mesmo gorentoume moito pensar nas posibilidades das novas técnicas na reconstrución do país das marabillas, e mesmo o punto de partida, cunha Alicia adulta que regresa de novo ao lugar onde a súa razón se atopou tantas veces na encrucillada, pareceume que podería dar moito xogo. É unha mágoa que aí, na formulación inicial e na exhibición visual, rematen os méritos desta incursión de Tim Burton.

Para min o mérito dos libros de Alicia, a razón pola que se converteron en clásicos, é que formulan un traxecto irracional. Confesarei que ese traxecto sempre me pareceu que representaba o camiño da infancia cara á idade adulta, un traxecto que inclúe transformacións monstruosas no propio corpo, leis arbitrarias e absurdas, novas palabras ou novos matices nas vellas, e encontros desconcertantes en novos planos de relación. Tamén creo que é iso o que fai que Alicia sexa un personaxe para as crianzas, e é iso mesmo o que fixo que algúns dixesen que non eran libros para nenos. É difícil asumir que o mundo adulto poida semellar, para unha crianza, un conxunto absurdo e arbitrario de regras, pero para moit@s de nós, sen dúbida foi exactamente iso.

Este punto de partida revolucionou determinados conceptos literarios anquilosados, pero non tivo tanta fortuna nas súas adaptacións e absolutamente ningunha no filme de Tim Burton. É moi complicado converter esa historia nunha historia épica. Moi complicado formular unha loita de exércitos e unha conquista do poder con faccións políticas dentro da vella Wonderland. Moi complicado que o Sombrereiro Tolo poida ser un heroe, tanto como pretender que o sexa a Lebre de Marzo. A única heroína, Alicia, non o é no sentido clásico da óptica masculina. Non precisa armaduras nen espadas para selo, o seu constante pasmo e o valor para avanzar dentro del son a súa única arma e a súa única defensa ante o mundo. E se a iso sumamos que se reproduza a clásica confusión entre a Raíña Vermella e a cruel Raíña de Corazóns, a cousa dispárase ao bodrio absoluto, e o diálogo co clásico pasa a ser un balbuceo monologante. O meu admirado Burton apúntase outro tanto na lista dos fallos, e xa son moitos nos últimos anos. Se cadra debeu pensar que estaba adaptando Narnia, onde si hai un paralelismo épico/moral (cristián, para máis señas), ou debera probar sorte mercando os dereitos das sagas da Dragonlance. Porque isto, quitando o fume que deixa Cheshire no ar e que marabilla os ollos do espectador, dista moito de ser nada semellante ao vello Carroll.

#Cinema #Literatura