Salvaterra é o final do verán

Hai xa moitos anos que o Festival de Poesía do Condado marca esa fronteira dos cursos académicos e políticos, o convite á penúltima viaxe do verán ou a primeira viaxe do outono (segundo queira o tempo), unha cita necesaria para reflexionar, coller forzas, tomar cañas cos amigos, practicar a arte do reencontro e coñecer xente nova. Se cadra esa naturalidade coa que o convite anual do Festival de Poesía se asentou no calendario cultural galego nos distraia a miúdo dunha parte importante do seu carácter como evento de resistencia. O Festival resiste aos malos gobernos que nos asedian, pero tamén resiste, dende hai moito máis tempo, á tentación da comodidade política, un rival moito máis duro que o pasaxeiro paso polo poder autonómico da dereita. E non só a iso, a resistencia ten moitas outras frontes de combate, e non aparece só co rostro dos rivais políticos, este ano o grande esforzo do festival foi sobrevivir ás súas propias traxedias e tamén á inoportuna aparición da choiva, que non quixo perder as mellores actuacións da noite.

A pesar disto, nunca chove a gusto de todos, e nos últimos anos teño escoitado e lido certas críticas cara a organización do festival. Unha parte delas ían en función dos criterios de escolla, outras, máis dependentes das edicións en concreto ás que se referían, referíanse ao fallo dos poetas como espectáculo para unha noite de festa, e ás moitas táboas de distancia que separan a poesía galega da doutros contextos culturais. Respecto das primeiras, é ben certo que nunca chove a gusto de todos, e que armar un evento desas características implica tomar decisións que non poden contentar a todo o mundo, porén unha cousa que caracteriza ao festival na súa historia é á de estar feito en horizontal, dende as bases e con principios igualitarios. Non haberá poetas máis importantes que outros sobre o escenario de Salvaterra, e factores como a cantidade de obras publicadas, a norma ortográfica escollida, os premios recibidos, ou o valor simbólico acadado nos foros da crítica ou o mercado son abolidos en función da celebración da poesía como expresión e como un dos sólidos alicerces que constitúen a nosa identidade cultural. Como todo na vida, a capacidade de acollida de autores e autoras no festival é limitada, porén, poucos eventos no mundos se poderán gabar de acoller tanta diversidade interxeracional como fixo o do Condado en todos os seus anos de historia.

Seguramente debera dedicar outra entrada ao segundo tipo de críticas, porén abreviando, eu respondería que a poesía non ten ningunha obriga de ser un espectáculo, e de selo, non está obrigada a ser un espectáculo agradábel, capaz de entreter á xente. Os obxectivos da arte deben ser outros, e aínda que é certo que para acadalos considero lexítimo calquera medio ao seu alcance, incluída a súa conversión performática (que tan bos resultados ten dado), non creo que os medios deban converterse nunca nun fin. As poetas que declaman no recinto das murallas fano ao seu xeito persoal: divertidas, tensas, titubeantes ou coa afouteza dunha arenga política, vestidas e espidas, en solitario ou en grupo, con longas introducións ou coa brevidade dun suspiro. Do mesmo xeito, entre o público, vemos quen busca a primeira fila das cadeiras para poñer toda a súa atención na palabra, quen só se achega cando sae alguén que coñece, e quen prefire refuxiarse na barra a tomar algo e ignorar en boa parte o recital. Parte da nosa vivencia da poesía ten ese aquel intransmisíbel que se respecta escrupulosamente no festival. Obrigar ás persoas que recitan a que nos entreteñan sería un xeito de prostituír aquilo que fan e sometelo a ritmos que son máis propios dunha sociedade sedenta de espectáculo que dunha que valora a diversidade da súa produción artística.

Agardemos que o bo camiño do Festival de Poesía do Condado continúe sen torcerse, e que a súa organización siga a ensinarnos esa forma tan tranquila e tan teimuda de resistir, polo menos mil primaveras máis, acubillados nos versos do pobo e nas cadencias da lingua, na lembranza das persoas que loitan e das que se van pero non marcharán nunca. O ano que vén, cando estean cansos da praia e sintan as primeiras punzadas de pánico ante o retorno laboral, non esquezan que teñen unha cita ao pé do rumor do Miño. En Salvaterra, onde remata sempre o verán.