Letras Galegas arquivos - Mario Regueira

Adaptada de Sirkuselefanter (1962), Municipal Archives of Throndheim. –CC BY 2.0

O mes máis cru non é abril, senón maio, que é o mes das Letras Galegas. Cando acaba de pasar maio as cidades quedan igual que cando acaba de pasar o desfile dun circo con elefantes e majorettes desas que fan malabarismos co pau da bandeira. O chan está estrado de poemas de Manuel María e dos artigos e publicacións que se lle dedicaron e unha sensación de resaca invade a cidade. Polo menos non foi como o ano pasado no que unha fera perigosa escapou de mans dos domadores e creou o pánico na cidade entre os máis, aínda que se deixase acariñar por algúns. Porén, como todos os anos, e aínda que non poidamos abstraernos de todo do desfile que toma as rúas, preguntámonos se realmente vale a pena. De verdade é isto o que convén á cultura galega, á difusión da súa literatura, aos propios homenaxeados? (usamos o masculino porque son 52 homes e só tres mulleres). Non será hora de reservar as rúas da cidade para pasear, incorporar varóns entre as majorettes, mulleres entre os domadores e mandar os elefantes pastar?

O día das Letras Galegas foi unha festividade creada contra o franquismo. Non durante a guerra, senón moito máis tarde, a comezos dos anos sesenta, cando a xente de Galaxia comezaba a deixar atrás a fantasma da persecución política e ía entrando en institucións como a Real Academia Galega. A conversión da Academia de elemento folclórico franquista nunha ferramenta de difusión da cultura galega foi algo que se lles debe, aínda que non se pode negar que iso implicaba un certo diálogo co franquismo, un papel de mediación que Galaxia abrazou sen moitos traumas, chegando a enfrontarse con organizacións que exercían a oposición directa a este. As Letras Galegas nacen desa mediación, creadas en 1963 e dedicadas a Rosalía de Castro, un ano despois permitían celebrar a Castelao co permiso do réxime. Non ao Castelao político, claro, pero había algo innegabelmente político en dedicarlle unha festividade ao maior representante do Partido Galeguista, aínda que fose como humorista ou literato. Que o franquismo tolerase ese tipo de homenaxe facilitou tamén que Castelao puidese ser reeditado, aínda que cun enorme control sobre o tipo de escritos que podían ver a luz. Sen as Letras Galegas nada diso sería posíbel, aínda que tamén é certo que a actitude de sometemento ás directrices da ditadura non beneficiou moito ao galeguismo e sen dúbida facilitou a futura fagotización e manipulación de Castelao por parte da dereita españolista.

Lion.Medrano.Tamer, adaptada do usuario de Flickr felicito rustique, jr. –CC BY 2.0

Dende entón o Día das Letras tense celebrado sen interrupción e con poucas ou ningunha modificación. As regras arbitrarias seguen en pé, o protagonismo da Academia non se modificou un ápice e a transición daqueles tempos duros a estes tempos duros non foi demasiado boa. Non só polas cuestións referentes ás escollas da Academia ou ao desleixo respecto de cuestións como o xénero, inherentes á propia institución. Unha festa que nace cun valor simbólico tan marcado e asociado ao resistencialismo non volve ser a mesma fóra desas coordenadas. Aínda así, a dependencia dos ritmos culturais galegos do dezasete de maio é excesiva. O chan da cidade está cheo de poemas de Manuel María, e é probábel que nunca máis volvamos velo así. A cantidade de publicacións e a difusión do autor esqueceranse axiña, e tampouco é que haxa moita marxe para facer unha crítica obxectiva da súa obra no medio dunha celebración como esta, onda cada vez gañan máis espazo as frivolidades publicitarias encarnadas en bolsas de supermercado. Por outra parte creo que o esforzo editorial galego podería estar mellor empregado que en sacar cinco biografías e tres antoloxías do mesmo autor nun prazo de meses. Un autor ao que será difícil volver dedicarlle unha monografía nos próximos anos e que nunca gozará dun estudo como o do presente, pois nin sequera xigantes literarios como a propia Rosalía de Castro poden repetir homenaxe no Día das Letras. Nunca haberá outro Castelao, pero é que a función do 17 de maio xa non debera ser a de erguer un tótem simbólico que por un día faga crer que existimos mesmo baixo o abafo dunha ditadura.

É certo que non é a única institución estraña que hai en Europa. Cando penso que Gales e Escocia teñen un cargo chamado poeta nacional que se dá en vida alíviame pensar que nunca veremos esa traxedia na nosa cultura, onde a xente é capaz montar dramas por un posto na Academia ou por un quítame de aí esa feira do libro. En calquera caso, neste momento de maio, mentres as bolsas que homenaxean aos nosos autores comezan a ser recicladas como bolsas do lixo, a resaca dunha festa salvaxe martela na cabeza e fainos desexar que algún día os elefantes arrasen con todo en desbandada e as majorettes se fagan donas da cidade.

Seminoles, do usuario de Flickr Prayitno –CC BY 2.0

#Letras Galegas #Literatura

A Noite é necesaria
pra que ti poidas ver
sobre o medo e o mal
as estrelas arder.

Onte comezaba, co centenario do poeta, o ano Díaz Castro. Facíao por ese estraño calendario das nosas letras que rexe os seus propios ritmos. O autor a quen a beleza ferira para sempre, poeta dun único libro, e segundo as malas linguas (mal informadas, sobre todo), dun único poema, cumpría cen anos o mesmo 2014 no que as Letras Galegas decidiran, nun dos momentos máis convulsos da Academia, honrar a súa memoria.

Houbo medios de comunicación que se alegraron da escolla interpretando que o autor de Guitiriz fechaba unha época na Academia, unha época na que autores díscolos como Uxío Novoneyra, Lois Pereiro ou Roberto Vidal Bolaño politizaran en exceso unha festa que debera ser, ou así a entenden os bos galegos, neutral. Até o empresario Valentín Paz Andrade acabou por revelarse como unha figura incómoda, con ideas molestas e unha obra poética e ensaística moi pouco presentábel en canto a neutralidade. Sen dúbida Díaz Castro, poeta vencellado ao Seminario de Mondoñedo, que nunca se meteu en política e dunha relixiosidade que sobresae en cada poema, era o homenaxeado que os apolíticos preferiran, unha volta ao rego que impedía mover demasiado unha festa que nunca debeu pasar de ser un evento cultural.

Como xa falamos algunha vez a conto das manipulacións sobre Rosalía, a propia interpretación interesada de certos autores polos sectores máis reaccionarios é unha confirmación do seu enorme poder social e político, mesmo máis aló dos anos. Tamén ratifica que a literatura galega, polo seu propio contexto e a súa propia historia, é unha literatura que xogou a carta política mesmo cando os seus autores trataron de evitala. O mero feito de escribir na nosa lingua foi moi a miúdo equivalente a facelo dende un campo de prisioneiros ou dende unha reserva india. Ás veces non é necesario explicitar un discurso para que este se faga evidente, o propio Manuel Antonio entendeu algunha vez que, por moito que quixese despolitizar a súa obra, o simple feito de estar a construíla nunha lingua de minorías sociais convertíaa nunha peza profundamente imbricada nesa realidade.

A tentativa de presentar un Díaz Castro descafeinado e neutral fala máis de quen a promociona que dos que vamos celebralo coa mesma intensidade que os queridos autores que o precederon. Díaz Castro foi un poeta que se mantivo lonxe de toda militancia, mais tamén foi un escritor que non puido evitar reflectir a abafante realidade que vivía a súa terra, mesmo estando afastado dela. Todo Nimbos é un canto profundo de amor á Galiza, mais tamén non pode lerse sen ter en conta o momento socio-político no que está composto. A queixa e a preocupación polo país que non move a tea dos seus soños, pola Galiza detida no tempo que moitos quererían así para sempre, están tan presentes na súa obra que admira que haxa quen pretenda pasalos por alto. E unha vez máis, a escolla da lingua é relevante, moito máis se temos en conta que o autor coñecía moitas outras coas que gañaba a vida e que pasou a maior parte da súa existencia en Madrid onde lle sería doado, como lle foi a tantos outros, esquecer as súas orixes.

Como ben dixo o poeta neses versos que poderían disputar espazo nas carpetas dos adolescentes á vella máxima de Tagore, a Noite é necesaria. Sen a Noite non veriamos os versos luminosos do Poeta Díaz Castro resplandecendo a súa dignidade por riba dos corenta anos de infamia que pretenderon facer desaparecer a nosa cultura ou coutala até o simple folclorismo. Sen esta Noite que agora ataca a nosa lingua tampouco poderiamos repetir os versos de Nimbos sorrintes e co ton orgulloso que podemos atoparlles, caendo como o orballo fresco na madrugada e temperando os nosos ánimos nos tempos sempre atroces. Obrigados pola Noite que fai resplandecer como lóstregos as expresións máis inocentes da nosa cultura. Obrigados por esa escuridade na que, até os homes tranquilos e temerosos do deus cristián, se remexen inquedos pola fortuna da súa terra e da súa lingua.

#2014 #Activismo e resistencia #antifranquismo #cristianismo #Díaz Castro #Letras Galegas #Lingua #Literatura #Resistencia

A resaca de maio

A Noite é necesaria