Galiza arquivos - Mario Regueira

11/05/2021 by marioregueira

A emerxencia

Emergency! do usuario de Flickr Seabamirum Attribution 2.0 Generic (CC BY 2.0)

Unha das primeiras cousas que fai o persoal médico cando chega ao lugar dun accidente é entreter aquelas persoas desexosas por axudar. Para que os profesionais poidan atender sen interferencias ás persoas feridas é indispensábel mandar primeiro aquela señora tan preocupada á farmacia máis próxima por gasas ou ao rapaz que fixo un curso de reanimación para que comprobe que o tráfico se desvía do lugar. Atender unha emerxencia supón tamén recolocar esas boas vontades.

É unha dinámica que me lembra moitas veces ao estado da cultura galega. A nosa crise, a nosa identidade ameazada, a nosa situación precaria, é unha parte central e inherente ao noso propio relato cultural. Somos un accidente, non no sentido dun feito fortuíto, senón no dunha situación de emerxencia. Isto leva aparellada unha certa sensación constante de urxencia que abre o camiño a toda unha árbore de ansiedades posíbeis.

A literatura galega viviu sempre obsesionada por todos eses elementos que a podían habilitar como unha literatura equiparábel ás outras do seu propio contexto. Pérez-Barreiro Nolla conta nas súas memorias como Ramón Piñeiro era incapaz de entender a utilidade editorial de traducir e publicar máis obras de Shakespeare que o MacBeth. “Shakespeare xa está”, dicía, a cultura galega é un conxunto de elementos a ser riscados, a das grandes voces da literatura universal é só unha das súas listas.

Unha desas grandes ansiedades foi a do mercado. A tímida descentralización da España posfranquista e a entrada do galego no ensino permiten por primeira vez unha proxección editorial que poida aspirar a algo máis que ao resistencialismo das décadas anteriores. A literatura galega pasa a ter a obriga de construír un mercado editorial para demostrar a súa equiparación con outras, para demostrar que a nosa emerxencia non fala só dun accidente, senón tamén do acto de emerxer.

Poderíamos dicir que o tema do mercado propio saíu de forma pouco óptima, polo menos se xulgamos a persistencia da nosa obsesión co tema máis de corenta anos despois. O mercado editorial galego é unha constante, unha obsesión que se retro-alimenta e trata de xustificarse, sedimentando unha noción do que debe ser normal, sinalando furioso as súas supostas eivas e procurando responsábeis sen cesar. Non o sabemos, pero moitos deses indicios da nosa suposta “anormalidade” son enormemente frecuentes noutros contextos. Aínda hai pouco lía unha queixa sobre os críticos absurdamente benevolentes, empeñados en sinalar cada novidade editorial como unha verdadeira obra mestra sen fisuras. Escribíaa George Orwell nos anos 30 falando do contexto británico, pero poderiamos xogar a mudar nomes e lugares para que servise ao noso país. O que nunca mudaremos é a nosa sensación de que todo o estraño que nos acontece non é máis que un reflexo da eiva estrutural que nunca superaremos. Non nos enganemos, se se atopasen de fronte coa tan ansiada “normalidade”, a maioría dos actores do panorama cultural galego non serían sequera capaces de recoñecela.

PITR “Pierre Bourdieu” do usuario de Flickr Strifu Attribution-NonCommercial-ShareAlike 2.0 Generic (CC BY-NC-SA 2.0)

Onde te ves no canon? Preguntáronlle unha vez a Stephen King. “Entre os primeiros do segundo rango, onde está hoxe Somerset Maugham”. Case ninguén lembra ao que chegou a ser o autor mellor pagado do mundo, pero seguimos lendo e debatendo outros contemporáneos seus que nunca venderon tanto. É probábel que dentro de cen anos pase o mesmo con Stephen King, el polo menos así o cre, e demostra con iso ter unha visión máis lúcida das dinámicas literarias do que acostuma ser común entre os escritores de best-sellers.

Debemos priorizar un mercado literario galego guiado principalmente por valores capitalistas? A obsesión por unha normalidade sen referente recoñecíbel insiste en que si, a pesar de que moitas das persoas que o defenden saben (ou deberan saber) que o valor dunha obra literaria corre vías diferentes, e mesmo opostas, ás do beneficio capitalista. Por dicilo de forma sinxela: nin sequera os mercados literarios dos países capitalistas se rexen por este principio, como podería demostrar a perspectiva dun autor como Stephen King. Pero aí iremos nós, “normalizándonos”, coma sempre, por riba das nosas posibilidades.

Nada novo baixo o sol, non fai falta ser dos que pintan graffitis de Pierre Bourdieu nos muros para saber destas cousas, en realidade estas posturas mercado-céntricas nin son novas, nin son específicas do noso contexto. É bastante frecuente escoitalas entre persoas con poucas ou ningunha pista sobre como funcionan as dinámicas literarias. O preocupante é cando veñen de persoas cunha suposta formación e mesmo con algún papel determinante no mundo editorial galego.

E non poño en dúbida as boas intencións destas persoas nin a súa preocupación ante a nosa crónica situación de emerxencia. Só me pregunto se non será hora de encargarlles que vaian mercar gasas.

#Crítica #Galiza #George Orwell #Literatura galega #Mercado editorial #Pierre Bourdieu #Stephen King

17/12/2018 by marioregueira

As versións do galego

Imaxe de jcbrandon (CC BY 2.0)

Unha traxedia de Shakespeare. Así cualificaba Paul McCartney a historia da banda Badfinger, de como o tiveron todo para triunfar (o propio apoio dos Beatles a comezos dos anos 70) e mesmo así acabaron esnafrándose, abrindo a caixa dos desastres, discos retirados e suicidios das súas principais figuras incluídos. Resulta curioso como a historia do grupo é relativamente descoñecida, a pesar da enorme popularidade dun dos seus temas. Whithout You, canción que aínda moita xente pensa que é de Nilsson, que a interpretou en 1972, e outra xente máis nova que é de Mariah Carey, que o fixo en 1994. E non é tan estraño escoitar persoas de ambas xeracións discutindo sobre se o tema é dun ou doutra.

Ninguén agardaba este ano a popularidade que as versións en galego tomarían na cultura de masas do Estado español, tampouco que algunha delas espertaría vellas cuestións que, por momentos, parece que só teñen importancia na Galiza. Cuestións que aparecen conforme se van apagando os ecos e voces de alén-mundo da caverna española despois duns meses de clamar contra a incorporación da Galiza na Comunidade de Países de Lingua Portuguesa.

Placa no Castelo de Guimarães, adaptada de Béria L. Rodríguez (CC BY-SA 3.0)

Fala Galiza portugués? Fala a lusofonía galego? A transmisión das linguas é similar á das versións musicais, aínda conservando unha parte importante da información, polo menos a instrumentación e a voz que canta mudan. E porén, mesmo precisando duns segundos para decatarnos, se coñecemos a primeira, inmediatamente entenderemos que se trata da mesma música. Mellorada ou non, pero é unha simple versión. O que se fala a sur e norte do Miño deriva da mesma lingua musical na que o compostelán Johán Airas e o rei portugués Dom Dinís compuñan as súas cantigas. A xente do antigo Condado Portucalense, xa convertido en reino polos azares da Historia, levouna primeiro ao sur da fronteira de Coimbra, e despois a América, África, Asia e Oceanía. En todos eses territorios mesturouse de novo, sementou linguas crioulas e contaxiouse de voces indíxenas e de palabras estranxeiras. É a mesma lingua, na que, nunha viaxe de regreso desde o Brasil que a el mesmo fascina, fala Caetano Veloso cada vez que nos visita. E claro que hai diferenzas, e nesas diferenzas é que reside tamén unha parte da nosa identidade pero, se atendemos, podemos escoitar o mesmo sotaque da Costa da Morte nunha rúa dos Açores, un vello refrán da nosa avoa nunha praia de Rio ou algunha das interxeccións familiares nalgunha illa do Pacífico.

Nun dos meus libros o protagonista fala dun disco de versións que está gravando. Fala delas como dunha sorte de maxia, da forma na que unha canción é recoñecíbel, pero tamén é distinta e ao mesmo tempo transpórtanos ao momento no que a escoitamos por primeira vez. Gústame crer que algo diso se mantén na relación da lingua galega coas súas variantes históricas, que serve para mantermos algo daquel primeiro eco no que todo comezaba.

Por certo, unha das concursantes do certame musical Music Idol (edición búlgara) deixou pampo ao xurado e a medio mundo cando anunciou que ía cantar Ken Lee de Mariah Carey. Porén, con mellor ou peor interpretación, ou cun acento máis ou menos marcado, o tema seguía a ser claramente Without You. De Badfinger, que eran galeses e tiveron unha mala sorte digna dunha traxedia de Shakespeare. Ou dalgún vello reino do sur de Europa.

Placa en Swansea-Abertawe, imaxe adaptada de Reading Tom – (CC BY 2.0)

#Badfinger #Brasil #Gales #Galiza #Lusofonía #OT #Portugal #Reintegracionismo #Sabela

13/09/2017 by marioregueira

Adeus, Xohana

Na miña promoción de filoloxía galega acompañamos ese cadro terríbel chamado orla cuns versos de Xohana Torres. Pero eu non beberei da xerra do silenzo. Poderían ser outros, na cultura popular galega continúa presente o Eu tamén navegar da Penélope que se revolve contra o seu destino de tecedeira. Un dos poucos casos nos que podemos lembrar inmediatamente unha cita coa simple mención da súa autora e posibelmente un dos versos máis citados e retorcidos na literatura galega de todos os tempos (tamén, si, en Tanxerina).

Xohana Torres soubo estar presente en cada momento determinante da poesía galega. Foi poeta dos cincuenta cando ser poeta e muller non era cuestión doada. Participou do renacemento poético dos oitenta e fixo de precursora dos noventa, cunha obra que acompañaba a revolta literaria das xeracións máis novas, que non dubidaron en considerala como unha máis. E falou de Ferrol, corazón de navío, cando Ferrol parecía expulsado para sempre das paisaxes da poesía galega. A autora soubo medir os ritmos literarios galegos dunha forma practicamente inédita, e conseguiu ser sempre contemporánea, que é aquilo que se di habitualmente dos clásicos. E non só na poesía. O seu papel de precursora aparece tamén na literatura dramática, na inesquecíbel Adiós, María!, parte da escasa narrativa de autoría feminina do seu tempo e capaz de colocar as cidades e o seu proletariado migrante nunha literatura galega ancorada aínda no imaxinario rural.

Precisamente por esta consonancia cos tempos é que resulta doado imaxinar como foi a Xohana Torres que iniciou a súa carreira na Galiza da posguerra. Polo medio dos tomos de correspondencia e das biografías aparece de vez en cando a súa imaxe. Convidada cabaleirosamente por Otero Pedrayo tras un recital en Santiago, mencionada como amiga que sofre coitas de amor, como a alumna espelida de Carvalho Calero que agora aborda unha carreira literaria, como a muller que, polo seu predeterminado instinto maternal debe comezar a escribir literatura infantil. A moza illada no norte, envolta en misterios e silencios que non pedira e que probabelmente tampouco exerceu de forma voluntaria. Máis rapaza que muller e, polo feito de selo, coa sombra inmensa de Rosalía de Castro proxectada a miúdo tras ela.

E porén, máis aló do paternalismo e dos condicionantes, do camiño cheo de boas intencións que non leva a ningures, Xohana Torres navegou. Se cadra sexa isto o mellor do seu legado. Que foi capaz de sobrepoñerse a un mundo de homes anquilosados en prácticas sociais que xa eran vellas cando naceron, que soubo ensinarnos que a mocidade é unha tarefa diaria, que soubo dialogar cos elementos novos que traían os tempos. E con nós, as persoas que chegamos despois.

Boa viaxe, Xohana, navegaremos por ti.

#Activismo e resistencia #Feminismo #Galiza #Literatura #Literatura de posguerra #Xohana Torres

02/05/2017 by marioregueira

Caetano, de novo na Galiza

Teresa Cristina e Carlinhos Sete Cordas representaban unha viaxe ao pasado. A historia do samba pode percorrerse case sen equipaxe, só con voz e guitarra, así, aínda que botemos en falta a intro orixinal de Preciso me encontrar, Cartola e os seus letristas aparecían resucitados nunha actuación con poucos artificios. Tan sinxela que poderían trasladala a un bar, aínda que non podemos enganarnos, seguramente a maior parte do público non respondería calidamente a un espectáculo que entendían como un simple aperitivo.
Así, se Cartola era unha parte da historia da música popular brasileira, Caetano representaba o seu punto culminante, a súa continuación natural. E sospeito que o concerto foi programado seguindo ese mesmo principio. Unha colección de grandes éxitos que se movían con fluidez entre as raíces da bossa, a renovación que supuxo o tropicalismo e algunhas (moi poucas) referencias á carreira inmediata do cantor. A última vez que vin a Caetano ao vivo foi hai case unha década no mesmo Palacio da Ópera da Coruña, nun concerto dentro da xira do Cê. Caetano fixera un disco de rock con case sesenta e cinco anos, e aparecía vestindo roupa vaqueira, saltando polo escenario e acompañado dunha banda formada por persoas novas. Conseguira facelo unha vez máis, ser capaz de encarnar simultaneamente historia e músculo impulsor da música brasileira. O Caetano do pasado domingo estaba xa máis perto de João Gilberto que de calquera cousa que tivese algo que ver co rock. Sentado coa guitarra durante a maior parte da actuación, Caetano podería ter gravado un grandes éxitos ao vivo, algo máis que suficiente para a maior parte do público da Galiza. Seguramente eramos só uns poucos os que ficamos con ganas de ter, ademais, outra cousa, aínda que fose escoitar Um comunista na véspera inmediata do primeiro de maio.

Os vellos do lugar lembran sempre dun dos primeiros concertos de Caetano na Galiza, a finais dos anos oitenta. Parece que se dirixiu ao público consciente de que estaba a tocar na terra na que nacera a lingua portuguesa, unha lingua que seguimos a falar con particularidades propias e á que demos o revolucionario nome de galego. A consciencia lingüística de Caetano non é habitual nos artistas brasileiros, que tratan de expresarse moitas veces nun portuñol que deixa sorprendido (ou irritado) a unha parte do público. Para alguén que dixo que unha das cousas máis marabillosas do Brasil era que falase a lingua portuguesa, é evidente que a marabilla continúa no feito de esta terse orixinado en boa parte dun territorio que non forma parte de Portugal. Así, unha parte do público agardaba que aparecesen de novo esas vellas complicidades. “Sempre que venho a Corunha falo português porque sei que vocês percebem. E gosto muito de que seja assim”. Desta vez non houbo alusións ao sotaque lindo da xente cando cantou con el, como en Vigo no 2003, pero foi suficiente para lembrar que Caetano segue a ser unha das poucas persoas con consciencia cultural dos lugares nos que canta. Con virtudes e defectos, seguimos a ollar para el como quen olla para as marabillas e os milagres.

#A Corunha #Ao Vivo #Caetano Veloso #Carlinhos Sete Cordas #Cartola #Concertos #Galiza #MPB #Teresa Cristina

08/11/2013 by marioregueira

Camus e nós

Do meu primeiro libro, o xa vello Rebelión no Inverno, a crítica comentara moito as influencias da primeira Nova Narrativa galega, cousa que naquel momento non deixara de sorprenderme xa que, quitando a Méndez Ferrín, na altura só coñecía a obra de autores como Xohán Casal e González Mourullo de estudar os seus nomes nos programas de literatura. Coido que só unha persoa sinalou que a influencia era máis ben das fontes que aqueles autores tiveran, algo ao que anos despois non deixo de dar a razón. Naquel momento as miñas lecturas estaban moi centradas no existencialismo e os seus autores, un movemento polo que considero que entrei na “lectura adulta”, entendendo por esta a que non viña imposta por programas académicos e á que, ademais me achegaba na tentativa de crear un proxecto literario propio. Debo dicir que, aínda que saíu no ano 2004, a maior parte de Rebelión no inverno foi producida entre os meus dezanove e os meus vinte e un. Unha obra, pois, de mocidade, como ben se nota aínda hoxe.

E precisamente, se teño que lembrar unha obra inaugural desas “lecturas adultas” é O estranxeiro de Camus, á que seguiu practicamente toda a súa narrativa e o ensaio O home rebelde, do que, como unha forma de facer xustiza, incluín unha cita no principio do libro.

Para arrepentirme tres días despois.

O Camus que eu admirei como escritor volvía aparecer no meu seguinte libro neste poema de Tanxerina, desta vez, choromicando sobre as planicies do Norte de África. Ese Alxeria na que naceu, que tinguiu para sempre os seus pés de negro e que acabaría marcando a ruptura con outros intelectuais do seu país e tamén, por que non dicilo, cunha parte importante da cultura galega, que nos anos cincuenta e sesenta vía nos procesos revolucionarios de descolonización un camiño viábel para as vellas nacións oprimidas de Europa.

Porén non foi esa a única ruptura. Que onte Camus fose trending topic non só fala de que siga habendo moitas persoas que non lle deron aínda as costas á cultura. Camus é ese pacifista revolucionario que se pregunta en O home rebelde se eran necesarios os crimes contra a coroa francesa para facer a Revolución, o capitán da revolta civil incruenta, que ve un camiño de futuro nas monarquías constitucionais nórdicas e que, sen caer na trampa de equiparar o comunismo cos totalitarismos fascistas, non deixa de sinalar as atrocidades feitas no seu nome. Camus chega á utopía irrealizábel polo lado máis inesperado: o cambio sen violencia, a revolución sen mortos. Unha aposta tan fermosa como imposíbel e que lle levará a romper tamén cunha parte da intelectualidade francesa. E novamente, aínda que el nunca o soubo, cunha parte da cultura galega anti-franquista, aínda que non dunha forma tan radical como coa cuestión territorial. Tamén eu, moitos anos despois, erguín os ollos decepcionado nalgún momento.

É doado que esa postura teña un eco hoxe nos movementos cívicos que propoñen un cambio de baixa intensidade a través da non violencia e que tanto éxito tiveron nos últimos anos. Non é casual tampouco que neste artigo de loanza se fale del para sinalar como non caeu nas “trampas do nacionalismo”, (referirase a ese nacionalismo tramposo que se erguía cunha enorme dignidade contra as masacres europeas no Norte de África). Da postura de Camus podemos salvar o esforzo ético, que chega a clamar até contra os asasinatos individuais dentro dos grandes procesos colectivos, pero tamén debemos recoñecer que, na súa fermosura, non serve para nada máis e que condena os movementos sociais á inacción e á derrota. E iso non quere dicir que a opción da violencia nos conforte, pero si cremos que pode ser unha resposta xusta e digna alí onde a opresión non deixa outra alternativa. Non cabe dúbida de que así foi no proceso de independencia de Alxeria, unha batalla épica polos dereitos dos pobos que nunca deberamos esquecer e na que a equidistancia de Camus debera ser lembrada como unha vergoña. Nin a Camus nin a ninguén lle ofreceron opción para nacer, e fíxoo nas camadas da potencia colonial, pero si tivo porén un lugar privilexiado para escoller situarse do lado dos oprimidos, lugar do que acabou renegando para defender unha paz que non deixaba de ser unha prolongación moderada da opresión.

Aínda así, tendo en conta todo isto a influencia de Camus entre nós foi moita. E eu mesmo continuo a recoñecer a súa xigantesca figura literaria, moito maior que as sombras que levantan a miúdo sobre as súas opcións éticas. Camus foi lido e representado por toda unha xeración, foi rexeitado por moitas personalidades da nosa cultura e porén segue a palparse a súa presenza nas posturas radicalmente anti-violentas dunha parte da política galega, a miúdo máis baleiras e timoratas que a súa propia.

Repasaba Agustín Fernández Paz onte polo twitter a escasa presenza das súas obras: O estranxeiro (descatalogada), A caída, e Os xustos, estas últimas seguramente non moi doadas de atopar. Esquecía porén unhas das miñas obras favoritas, precisamente porque sitúa un problema enriba da mesa sen impoñer unha solución a este: Calígula, que fala xustamente do tiranicidio como posíbel saída cando a liberdade está ameazada. A obra foi editada no ano 2000 co gallo da adaptación e representación que o Centro Dramático Galego fixo dela. E unha das probas de que vivimos nun dos países máis divertidos do mundo é que estaba prologada, entre outros, por Manuel Fraga.

#Activismo e resistencia #Albert Camus #Alxeria #Galiza #Lectura #Literatura

23/06/2013 by marioregueira

O xuízo de tod@s

Por se aínda non o saben, mañá, co fume das fogueiras perfumando aínda o aire, unha parte importante da sociedade galega será xulgada en Madrid. E digo ben cando digo “unha parte importante da sociedade galega”, a causa que enfrontan @s catro independentistas non @s atinxe en solitario. O feito de que se chegue a dar por boa unha suposta trama terrorista con tentáculos no tecido asociativo galego é unha cuestión que afecta a toda a nosa sociedade civil e contribúe á criminalización inmediata dunha cuantiosa parte dos seus membros.

Non cabe dúbida a estas alturas de que o xuízo que comeza mañá é un deses procesos que nunca debera darse nunha sociedade que pretenda chamarse democrática. Os usos lexislativos e procesuais que se empregaron para combater o chamado “problema vasco” foron sempre perigosos, e bambearon na corda frouxa de mesturar o criminal co ideolóxico. Unha boa mostra foi o proceso 18/98, que afectou a multitude de asociacións baseándose na mesma feble ligazón co terrorismo á que abre a porta este novo xuízo.

Naturalmente o totalitarismo do aparato lexislativo español non parou por aí, e posibilitou un avance paranoico na extensión do concepto de terrorismo que fai que hoxe en día un cidadán poida chegar a conformar unha célula terrorista polo simple feito de vivir con outra persoa e sen sequera saber o que é unha arma de fogo. Non caso concreto do proceso que comeza mañá, existe tamén a construción dunha suposta organización terrorista que nunca puido ser demostrada. O peso dalgunha das probas presentadas contra estas persoas remiten a garrafas baleiras e intensa participación no activismo social.

Responde a lóxica perversa do propio sistema que a imposibilidade de dar unha proba obxectiva remita irremediabelmente á subxectividade de cada quen, un mecanismo no que a prensa xoga un papel fundamental á hora de espallar unha noción de criminalidade que non pode ser demostrada facticamente. No subxectivo, é dicir, no político, hai moitas persoas que identificarán loitar pola independencia da Galiza co terrorismo, da mesma forma que hai moitas que identifican como ilegal a rotulación en galego das estradas. Porén, esas e outras cuestións sentimentais non deberan ter nada que pintar nun estado de dereito.

Pero na eterna adolescencia dun Estado español que conserva estruturas e xeitos de actuar herdados do franquismo, téñeno. Mañá xulgan as nosas ideas políticas, xulgan o peso das nosas loitas incruentas por un mundo mellor e unha Galiza soberana, xulgan o amor pola nosa terra, dende a construción social á que chamamos nación até a simple noción de contorno ecolóxico que tratamos de preservar.

#Activismo e resistencia #Galiza

13/03/2013 by marioregueira

Entrevista en Criticalia

Saíron esta mañá as miñas respostas ao cuestionario que Armando Requeixo pasa a distintos creadores da literatura galega, unha forma de medir o pulso á nosa cultura que xa ten a súa historia detrás e que seguramente terá aínda moita máis por diante. Sen dúbida a lectura destes Parlamentos das Letras será aínda máis interesante en perspectiva, na comparativa, ou dentro duns anos, que é cando a min me ten graza ler as entrevistas. De momento esta é a miña visión, o pulso acelerado do tempo que vivimos, e por aí andan as lecturas que me seguen acompañando, a perspectiva sobre a miña propia obra e, como non podía ser doutro xeito, tamén o meu punto de vista sobre a cultura galega e o que están facendo e desfacendo con ela.

Parlamento das Letras: Mario Regueira

Mario Regueira agocha no seu fardelo os ventos viradoiros de Ferrolterra, así que sabe ben da agulla de marear e de onde parten as augas da escrita. Por iso caen na súa rede tanto as poéticas tanxerinas coma os blues da crecente e non desapide tampouco nin dos affiches rouges nin das rebelións hibernais e non tampouco dos outonos lonxincuos.

Hai unha outra habelencia que moito é de estimar neste soñador do paradiso de Maniños: a capacidade valorativa que desprega para xulgar con criterio o mellor e máis graúdo da escrita actual de noso, pois non en van exerce o oficio crítico ao tempo que cultiva as landas da ficción.

Andar as súas páxinas é deixarse acompañar de ritmos mil, cancións en fervenza que o asolagan todo dende o título mesmo, e ir vendo como tremelocen, intermitentes, as luces dos faros da disidencia xenérica, do conflito dos territorios francófonos, os amores e vidas que se cruzan dende a Bretaña ata Nova Orleáns, con obrigada parada no sempre recendente Tánxer ou no evocador Flandres.

Unha luz de Goré, palabra de peirao escravo, baixa como unha escada nas liñas que seguen. É a loita que pula polo futuro, mensaxe que non convén desoír.

—¿Cando, onde e da man de quen publicaches os teus primeiros textos?

O meu primeiro libro, Rebelión no inverno, apareceu na colección Abismos de Xerais, unha aposta que sempre agradecerei á editora, e que, aínda tratándose dunha colección para primeiras obras, me permitiu ter unha certa visibilidade xa dende os primeiros pasos. Antes diso tiñan saído algúns poemas en diversas publicacións, entre elas gardo unha lembranza cariñosa para A Caramuxa, unha revista guiada polo Colectivo Sacou que acolleu moitas voces novas do momento, sobre todo do contorno de Noia e Compostela. É posíbel, aínda que non me atreva a aseguralo, que fose aí onde apareceu a primeira publicación de poesía.

—¿Cal das túas obras cres que foi mellor tratada e cal pasou máis desapercibida para o público e/ou a crítica? ¿Por que cres que recibiron ese trato desigual?

Seguramente a mellor tratada foi L’affiche rouge, que como ben sabes estivo a piques de recibir o Premio da Crítica e tivo unha boa acollida por parte do público. Creo que sendo a miña primeira novela e cos fallos que sen dúbida poida ter, formulaba unha aposta innovadora e unha lectura do momento xeracional e político que callou moi ben en determinados eidos. Tamén Outono aquí tivo moi boas críticas, dende o xurado que a premiou no Lueiro Rey até algunhas outras de colegas que lle dedicaron recensións privadas. Aínda así, é cedo para superar o bo sabor de boca que me deixou a miña primeira incursión na novela.

Da outra banda, diría que Lois Pereiro, unha persecución foi practicamente ignorado pola crítica. O momento tardío no que saíu, na segunda metade do loisista 2011, e a saturación doutras obras sobre o autor con máis medios e promoción sen dúbida tiveron moito que ver. Ao mesmo tempo, Unha persecución é un libro difícil, que foxe intencionalmente dos polos biográficos e académicos nos que se centran habitualmente as obras sobre os autores do Día das Letras. A súa proposta vai máis fixada na recreación literaria e na opinión persoal, ao tempo que trata de cubrir nun só golpe todos os libros posíbeis sobre Lois, algo que non deixaba de ter unha intención irónica e crítica. Aínda así, a recepción por parte do público deixoume algúns bos momentos e sei que hai persoas concretas que o consideran o meu mellor libro. A súa produción e o camiño que percorreu até ser editado tamén deixou un ronsel de experiencias persoais e colaboracións que lembro con moito cariño e nas que teñen un papel importante o traballo de fanzine e bd xunto a Xosé Carlos Hidalgo e o entusiasmo da xente de 2.0 editora.

—¿Tes algún hábito singular ou manía á hora de escribir?

Os meus procesos de escrita son moi particulares. Dalgunha forma as obras van cocendo na miña cabeza durante meses ou mesmo anos, períodos nos que sobre todo procuro documentación e lecturas. Despois, os libros en si materialízanse nun período relativamente curto de traballo intenso. Nese sentido, dependo das cousas das que dependen todas as persoas que fan un traballo intelectual intenso, principalmente estimulantes como o café e o chocolate. Tamén dependo moito da música, que me illa do mundo e axuda a regular os ritmos que preciso para traballar. Non estou seguro de que iso sexa unha manía, se te refires a se teño unha “camiseta de escribir” ou unha pluma concreta sen a que non podo iniciar unha nova obra, direi que a maior parte desas cousas parécenme lendas baratas das que habitualmente se rodea o feito literario. Se alguén é incapaz de escribir sen ter posta unha camiseta concreta debera consultalo co médico. Non sen antes tomar unha boa ducha.

—Nunha antoloxía da nosa literatura recente, ¿ao pé de que autores/as preferirías figurar?

Unha cousa común a moitas persoas que, ademais da escrita, fixemos estudos de Teoría da Literatura é que perdemos a inocencia respecto de demasiados elementos relacionados co feito literario. É moi complicado abstraer do fenómeno das antoloxías a súa carga de poder simbólico e a forma na que este é exercido ou xestionado, particularmente nunha literatura como a nosa, na que as súas raíces son tan particularmente visíbeis e a influencia dos elementos sociolóxicos e relacionais segue a ser tan evidente. Por tanto, son moi escéptico ao respecto de atoparme cómodo nunha desas gaiolas (de feito non o estou, por motivos diversos, en ningunha das poucas que me acolleron até hoxe). A maior parte das veces as escollas falan máis polo que exclúen que polo que se esforzan en promocionar, así que se tivese que escoller compañeir@s de viaxe case preferiría buscalas entre as persoas que nunca figurarán en determinadas antoloxías e que comparten esa incomodidade estrutural e unha vontade crítica real.

—Se tiveses que historiografar a túa propia traxectoria literaria, ¿que trazos salientarías?

Salientaría a persistencia de determinados elementos que tamén me formulan cuestións a min mesmo: a preferencia por escenarios nos que a lingua francesa participa ou participou dun conflito lingüístico (Tánxer, Bretaña, Nova Orleans, Flandres…), a presenza constante de identidades subalternas e sexualidades disidentes, ou a forma na que as referencias musicais aparecen, implícita ou explicitamente, en todos os meus libros.

Ao mesmo tempo penso que na miña narrativa existe un protagonismo palpábel das clases populares e das súas problemáticas, entre as que vibra sempre a necesidade de encaixar a felicidade individual dentro dunha redención colectiva. Este é un aspecto que a miúdo pasa desapercibido nunha cultura afeita a discursos máis evidentes e que porén creo que dirixe todo o meu proxecto narrativo e que co tempo se acabará revelando como un elemento fundamental á hora de interpretalo.

Tamén creo que se podería facer unha lectura interesante en termos de nación, a relación das tramas coa historia do país e coas expectativas e decepcións dunha parte da súa sociedade, sinaladamente a xente nova e a que estamos deixando de selo, esa xeración perdida que algún día terá que tomar grandes decisións que porén non deixa de adiar.

—¿Que lecturas te acompañan decote ou a que escritores/as regresas con frecuencia?

Supoño que hai autores que nunca deixarei de ler, en parte pola densidade da súa obra, e tamén polas claves que gardan e que precisan de toda unha vida para ser desveladas. Méndez Ferrín e Thomas Bernhard, por exemplo. Tamén hai algo diso en Chus Pato e Derek Walcott. Nun extremo completamente contrario, adoro cando Irvine Welsh saca un novo libro e tamén son un perseguidor en librarías de vello das obras narrativas de Monique Wittig, todas descatalogadas e que urxiría traducir á nosa lingua.

Ademais diso, hai poetas aos que volvo polo puro pracer de reencontrar a cadencia dos versos: Xohana Torres, Lorca, Kavafis, Al Berto, Lois Pereiro… Tamén hai autores dos que lembro un poema ou un par deles que están, dalgunha forma, incorporados á miña vida e que volven ciclicamente á miña cabeza como se alguén os recitase.

En canto a lecturas académicas, por esixencias de traballo e por convencemento persoal volvo constantemente a Xoán González-Millán e a Pierre Bourdieu, preferentemente polas pontes que tendeu Antón Figueroa. Tamén me ten deixado unha grande pegada a obra de Terry Eagleton e o Arturo Casas crítico, ao que ademais teño que recoñecer a influencia que como mestre tivo e ten en min.

—¿Que cres que lle falta aínda ás nosas letras e que lle sobra definitivamente?

É evidente que o primeiro que lles falta ás nosas letras é un poder político que mire por elas con verdadeiro interese e implicación. A maior parte dos seus problemas derivan diso, e non hai máis que recorrer á comparación con outras linguas con menos falantes e un Estado ou poder local comprometido con elas para que resulte evidente. A literatura galega podería ter un papel moito máis destacado no contexto europeo, polo menos equivalente ao doutras pequenas nacións. En cambio, vivimos desperdiciando talento coa mesma alegría coa que acabamos cos bosques autóctonos ou enchoupamos os mares de fuel. A nivel cultural vivimos un Prestige anual que non se nota porque segue a haber un voluntarismo que cobre unha parte importante dos seus efectos. Sempre hai xente disposta a limpar as praias, cousa que é boa, pero que tamén marca dinámicas que cada vez resultarán máis complicadas de romper.

Sobrar sobran moitas cousas, se cadra destacaría as actitudes endogámicas que priman o relacional sobre outros criterios, e que sen ser, por sorte, unha tónica xeral, aínda deixan ver os seus efectos en eidos como a edición ou a crítica e tamén en determinados comportamentos das institucións. A literatura galega, como moitos outros ámbitos da nosa realidade, non está libre dos seus propios caciquismos, que ao contrario que os outros apenas son contestados e cando o son adoitan recibir respostas esaxeradas non exentas de represalias. Unha cousa similar pode dicirse de sectarismos concretos como o que atinxe a inacabábel guerra normativa, abono de actitudes empobrecedoras que son patrimonio de ambos bandos, pero menos desculpábeis (como en todas as guerras) naquel que hoxe ten maiores cotas de poder.

—Se soubeses que o teu tempo se esgota, ¿que non te perdoarías non deixar escrito?

Sempre teño, polo menos, os meus seguintes tres libros na cabeza. Mentres están nese estadio son idealmente perfectos e son as miñas mellores obras. É só cando pasan a papel e tras varias lecturas que comezo a ser consciente dos seus erros e das cousas que se lles poden mellorar. Nese sentido, nunca me perdoaría deixar sen escribir as miñas seguintes obras, sexan as que sexan, porque non perdín a esperanza de poder ler algunha delas sen arrepentimentos nin remorsos. Algunha delas será a obra definitiva, que é sempre a seguinte. Hoxe, por exemplo, estou completamente convencido de que a miña seguinte novela e o meu seguinte poemario van ser os mellores da miña traxectoria e téñenme completamente ilusionado. O día que deixe de pensar así seguramente sexa hora de ir aparcando a escrita para mellores tempos.

—¿Cal é a túa valoración do noso presente literario?

É desconcertante o viva e fluída que se mantén a nosa cultura tras anos de abandono institucional, falta de visibilidade e hostilidade declarada dunha parte da sociedade. Vivimos nunha especie de oasis rodeado do máis atroz dos desertos, pero o certo é que nese pequeno espazo, e sen caer en idealismos, construímos algo semellante aos anos dourados da nosa tradición literaria. A vida que desprenden as voces novas da poesía, as sorpresas de calidade e vangarda que nos deixa anualmente a narrativa, ou o simple e puro feito de que haxa xente que aínda escribe ensaio e teatro, son feitos que debemos valorar como unha especie de milagre que evidencia a vontade do pobo galego de seguir contando cunha cultura propia contra vento e maré. Na mesma liña poderiamos falar da cantidade de proxectos editoriais e culturais que traballan cunha dedicación e unha perspectiva crítica admirábeis, moito máis se temos en conta que moitas veces o fan dende a precariedade ou a autoxestión.

A pregunta que deberamos facernos é canto tempo pode durar esta situación e tamén até que punto non é un premio de consolación ter unha literatura convencional tan viva cando o panorama internacional acolle xa outro tipo de narrativas ás que, por cuestións estruturais e económicas, non podemos practicamente acceder como creadores. En calquera caso, a enxurrada de creatividade que flúe pola nosa realidade cultural é unha cousa marabillosa da que é un orgullo poder participar.

—Se desexas facer algunha outra consideración, túa é a palabra.

Nada máis que agradecer o traballo de visibilización das nosas letras que fas con esta sección e con outras faces do teu traballo cultural.

#Creación #Crítica #Edición #Entrevistas #Galiza #Literatura

31/01/2013 by marioregueira

O principiño

Cando lin a nova de que Galaxia chegara ás vinte edicións do Principiño, botei contas e memoria. Eu tiven un exemplar dunha desas edicións. Non só o tiven, senón que gardo unha lembranza concreta do día que arrinquei o papel de agasallo que o cubría e o examinei entre abraiado e estrañado. Foi nunha casa da zona do Inferniño de Ferrol e, se me guío pola dedicatoria que aínda figura na primeira páxina, foi o dous de marzo de 1986, o día do meu sétimo aniversario. Na época tiña xa algúns contos en galego, pero sospeito que O Principiño debeu ser o meu primeiro libro na nosa lingua. Falo de libro en relación á lonxitude e tamén o tipo de edición, aquela era a quinta e viña, sospeito que como todas “con dibuxos do autor.” Sorpréndeme lembrar de mans de que persoa da miña familia veu, particularmente porque nunca máis, nin sequera nas épocas nas que máis me interesei pola literatura en galego, me agasallou nada que non estivese na lingua do Imperio. As miñas teorías de que a actitude da nosa sociedade cara á lingua tivo un pico de atención e empatía nos primeiros anos do Estatuto baséanse tamén neste tipo de cousas. Ese pico de preocupación, que se desinchou ou caeu no foxo da desilusión nos anos que seguiron, deixoume polo menos un libro que ler e reler durante unha boa parte da miña infancia.

Non podo dicir que gostase do Principiño naquel momento. Máis ben me pareceu un libro desacougante e estraño, algo que tiña moitos puntos en común con algúns programas míticos da época (Planeta Imaginario), que seguramente trataban de esporear imaxinacións pola vía dun surrealismo adaptado á mocidade. É algo que tamén teño asociado ás lecturas en galego daquela época, que por azar, polo momento ou por unha mala escolla previa, dirixíanse sempre a ese lugar que espertaba máis preguntas que respostas, onde os discursos non eran compracentes e existía unha certa tendencia á incomodidade e o desacougo. Era algo que saltaba dende as páxinas das Cousas de Castelao e dos Biosbardos de Blanco Amor, lecturas que, dentro da pequena biblioteca que había na casa, alguén considerara axeitadas para un rapaz novo e que posibelmente non o fosen. E foi algo que, salvando as evidentes distancias, tamén atopei no Princiño, ese best seller do que tanta xente se recoñece levemente traumatizada.

Mesmo así, alegroume moito ter o libro de Saint-Exupéry no meu acervo de lecturas dende tan cedo e conservo como un tesouro ese primeiro libro que puiden chamar meu. Dalgunha forma foron esas características que saltaban na literatura en galego que me chegaba as que me fixeron ficar por ela. Unha vez que cansei dos discursos brandos e fáciles, foi doado volver a aquela falta de compracencia que lembraba de ler na miña lingua e pescudar na súa escuridade.

#Cotidiano #Galiza #Lectura #Literatura

28/01/2013 by marioregueira

Falemos galego

Xa o dicían os míticos da Roda en época tan temperá como o 1979: falemos galego na rúa e na escola. O que ninguén sospeitaba é que, máis de trinta anos despois, os lemas inxenuos do principio da chamada transición política volverían coa súa candidez, obrigados por circunstancias atroces. Non sei se fun o único que se decatou do punto surrealista que tiña a mobilización de onte, comezando polo lema. Queremos galego na escola é unha proclama do final da ditadura, non de 2013. E seguramente sexa ese un detalle que, no fragor das batallas, está pasando desapercibido: a forma na que estamos obrigados a rebaixar o horizonte de expectativas da nosa lingua. Se hai anos alguén me preguntase en que manifestacións relacionadas co galego me vería no 2013, seguramente respondería que en ningunha, ou en todo caso, nas que atinxían a problemáticas concretas: o galego na universidade, o galego na ciencia, o galego como lingua internacional… En ningún caso agardaría ter que seguir loitando por algo polo que xa loitaran as xeracións precedentes. O camiño que quedaba por andar era lento e frustrante, pero de ningunha forma parecía que puidese incluír un retroceso tan brutal como o que sofreu o estatus da nosa lingua nestes anos.

A pesar de que a escalada lexislativa castelanizadora non é só contra a lingua galega, e responde ás mesmas concepcións caducas e imperialistas do Estado español que o levarán cara á súa última debacle, é certo que o caso da nosa terra segue a ser particular. Nunha realidade enrocada na esencialidade do poder político, a forma de medir a importancia da nosa cultura pasou e pasa polo cálculo de deputados galeguistas nas distintas esferas de poder. E non cabe dúbida que é unha cuestión importante, pero moi habitualmente esquecemos que cada unha das nacións históricas do Estado español ten a súa propia circunstancia e que, de todas elas, a máis disímil é precisamente a nosa. Nin vascos nin cataláns mantiveron as súas linguas coa mesma saúde que a nosa, que aínda hoxe pode dicir de si mesma que é a lingua cooficial con máis falantes porcentuais no seu territorio e a única que supera nese aspecto ao castelán. Os nosos veciños tamén non desenvolveron as súas ideoloxías políticas dándolle ás respectivas linguas a centralidade que a galega ten no pensamento galeguista. Aquel “se aínda somos galegos é por obra e gracia do idioma” de Castelao tiña moito de fundacional e aínda hoxe funciona como único baremo da galeguidade para moitas capas da poboación. En parte, esa saúde, cimentada sen dúbida en causas conxunturais como o afastamento e abandono por parte do poder central, que favoreceu unha ruralización persistente da nosa terra, serviu ironicamente como un freo a determinadas posicións políticas. É moi difícil convencer unha sociedade de que a lingua que fala o 90% dos seus membros está en perigo de morte. A diferenza entre bilingüismo e diglosia, problema ao que xa se enfrontaran os primeiros galeguistas, ten, queiramos ou non, unha dimensión sutil da que aínda hoxe é allea a maior parte da poboación. A súa simplificación e a negación do conflito lingüístico segue a ser algo tristemente presente nos discursos antigalegos, da mesma forma que o foi durante a longa noite do fraguismo.

Porén, se o galego vai ser a lingua máis difícil de marxinalizar na uniformización que pretende a dereita española, si que é certo que a súa posición de avantaxe obxectiva foi algo que non soubemos xestionar nestes últimos trinta anos. A caída libre na que se atopa fai aínda máis doloroso ter que volver a proclamas dos anos setenta, as mesmas que saían nas portadas dos discos da Roda. Porén, tamén é agora, nunha situación crítica, cando máis precisa a nosa lingua do noso compromiso. Un compromiso individual, diario, que non renuncie a ningunha das batallas cotiás. E tamén un compromiso colectivo, aínda que só sexa para que dentro de trinta anos, alguén lea nas crónicas xornalísticas que unha enorme representación da sociedade galega se rebelou nos violentos anos dez contra a perda da súa identidade.

#Activismo e resistencia #Galiza #Lingua

31/10/2012 by marioregueira

Feliz Samaín

O debate é vello e non paga a pena aventalo, sobre todo porque xa o fixen hai dous anos e creo que na fase anterior do blogue unhas cantas veces máis. Hoxe o meu corazón está coa xente das vilas e barrios da Artabria, que tallará cabazas e nabos para prenderlles unha luz que afaste os malos espíritos, mentres se arman de castañas e beberaxes quentes para comezar a parte máis fría do curso estacional. Se na etimoloxía irlandesa o Samain viña a significar “a fin do verán”, unha vez máis a data vén a atoparnos, coa súa simboloxía doente, no principio de tempos duros. E porén, se como sabemos esta noite se abren as portas entre os dous mundos, tamén nos chega por ese contacto a forza do alén, a das nosas devanceiras, as persoas esforzadas e loitadoras que fixeron que esta cultura sobrevivise os máis duros invernos.
A cabaza deste ano (roubada de aquí, e á súa vez destas instrucións), esta feita cun vello libro, e non é por nada, xa que no inverno que vén teremos que coidar, entre outras moitas cousas, da nosa lingua e da industria cultural que a mantén viva. Que o seu lume siga alumeando, espantando os malos presaxios e devolvéndonos as forzas para encarar os novos retos e o frío dun inverno que, coma todos, acabará por pasar, impotente á hora de dobregarnos como pobo.

#Cotidiano #Galiza #Samaín