Literatura arquivos - Mario Regueira

26/05/2023 by marioregueira

O deserto dos leões

Falaba hai pouco nun artigo da lenda de Curros Enríquez e a súa “Cantiga”. O poeta escoita cantar polas rúas un poema seu levemente modificado de había moitos anos. Humildemente, vivín a miña propia lenda hai anos unha noite de San Xoán á beira dun río, cando o fío musical da celebración deu en facer soar “Trens cara ao sul”, un poema do meu libro Blues da Crecente que formaba parte dos lanzamentos previos deste O deserto dos leões que Malvares de Moscoso e J. CNNR presentaban onte nas redes.

Hai moitos anos e moitos acontecementos que me separan desa diloxía que foron os libros Tanxerina e Blues da Crecente. Ambos propuñan viaxes por territorios de excluídos e sometidos, repasaban as súas loitas e camiñaban polos seus mitos, trazando unha lectura colectiva que tamén apelaba á miña propia cultura. E sinto que este traballo continúa por ese percorrido, que alarga estas referencias implicando a máis persoas e que tamén as continúa da man dun estilo musical que bebe de todas as raíces da cultura das comunidades oprimidas. Non podo evitar unha enxurrada de recordos simplemente con ler os títulos, incluído o poema que deu título durante anos a este blogue, “O porto dos escravos”. Hai anos que non paso polo café de Rick a xogar coas súas ruletas trucadas, porén, é bon saber que polos camiños que atravesan o deserto e se dirixen cara ao sul, os que continúan os ronseis dos barcos que nos arrastraron a outras terras, hai unha música que continúa eses versos e os fai de tod@s.

17/05/2023 by marioregueira

O traballador na sombra

“Horas, meses, días, anos”

Dicir que Francisco Fernández del Riego foi un artífice na sombra dos proxectos culturais da posguerra ten algo de esaxeración pero tamén garda unha profunda verdade. Máis aló da visibilidade fulgurante que gañará a súa imaxe a partir deste 17 de maio que o homenaxea está ben deixar testemuño de que as cousas non sempre foron así. Fernández del Riego viviu grande parte da súa vida nunha segunda liña da perspectiva pública. Se a Editorial Galaxia tiña en Ramón Piñeiro unha cara pública que mesmo xogou co mesianismo en certos momentos, Fernández del Riego foi sempre unha figura moito máis discreta, aínda que tamén moito máis inqueda e activa. O autor está presente xa no tímido panorama cultural dos anos corenta que antecede a fundación de Galaxia en 1950. Codirector con Xaime Illa Couto do suprimido Suplemento del Sábado do xornal compostelán La Noche, e artífice tamén do Galician Programme da BBC, un fito na difusión internacional da cultura galega realizado nos anos máis duros da posguerra ante o desconcerto das autoridades franquistas. O autor entrégase a Galaxia cunha vocación que transcende a simple dimensión editorial do proxecto. Porque Galaxia nace, precisamente, para facer a política posíbel dun contexto cunha enorme represión política. O propio protagonista das Letras deste ano, ao botar contas a mediados dos anos noventa recoñécese un obreiro de Galaxia, para a que queima “horas, días, meses, anos” cunha teimosía impresionante.

Traballador tan incansábel como desorganizado, era capaz de producir obras alí onde comezan a percibirse ocos e necesidades. Foi o caso do Manual de Historia de la Literatura Gallega, editado en 1951 para disponibilizar unha historia literaria propia e actual, algo que faltaba no panorama cultural de noso. Polas opcións empregadas, merecería unha dura crítica privada de Ricardo Carvalho Calero. Reaccións que noutro contexto levarían a disputas e loitas de egos non tiñan esa transcendencia no panorama de reemerxencia cultural da posguerra galega e non cabían na actitude xeral de Fernández del Riego.

Disposto a traballar mesmo naquelas facetas que reforzaban o seu segundo plano, é destacábel tamén o papel de antólogo, realizando a primeira Escolma de poesía contemporánea da posguerra en 1959. Un traballo de cartografía da lírica galega do século XX; da que quedaba atrás, cunha significativa incorporación do Federico García Lorca dos poemas galegos, da que resistira con graves dificultades para publicar e daquela que agromaba acollida polo propio momento cultural que Galaxia estaba creando.

O seu papel como crítico literario, no que transloce un amateurismo tinguido de esforzo e vontade, caracterízase por ser unha das poucas visións abertas a entender a influencia das literaturas estranxeiras contemporáneas. Alí onde Ramón Piñeiro (e mesmo Carvalho Calero) manifestaban unha profunda aversión ante o existencialismo e as liñas experimentais que emanaban das literaturas europeas, Fernández del Riego dedica moito tempo e traballo a desentrañar as súas claves. Algo que implicaba entender unha cuestión central na historia literaria de posguerra: por que a nova fornada da narrativa galega se afastaba do modelo esencialista e sentimental do que fóra a literatura galega precedente por camiños que resultaban tan estraños aos seus maiores.

Consciente de que o seu labor estaba detrás das bambolinas, chama a atención como dentro dunha obra xigantesca, con vetas divulgativas e memorialísticas, reloce unha única obra literaria: O cego de Pumardeón (1992), novela de memoria sobre as experiencias da guerra. A obra, ironicamente, non aparece coa editorial Galaxia. Fernández del Riego afástase do proxecto durante os anos oitenta, doído con Ramón Piñeiro e molesto polo protagonismo que este decide darlle a Carlos Casares. Un trago amargo para alguén que, porén, seguiu entregando o seu traballo ímprobo á cultura galega coa mesma xenerosidade.

Resiliencia

“¿Sabe usted que está viviendo con permiso del enterrador?”. Fernández del Riego conta varias veces nas súas memorias a lúgubre pregunta que recibía vía telefónica nos primeiros meses da posguerra. Destituído como profesor universitario por desafección aos sublevados, o autor contaba cunha longa carreira no activismo político entre a que destacaban os feitos de ser dirixente da Federación Universitaria Escolar (FUE) e destacado membro do Partido Galeguista, organización coa que participara na propaganda do si ao Estatuto votado no mesmo 1936. A pesar de cumprir o trámite obrigatorio de incorporarse ás filas franquistas, non sería a única vez que sentiría o alento da represión: en 1947 era detido e sometido a Consello de Guerra, finalmente sobresido.

A estadía na cadea é un dos elementos que parece convencer ao autor de abandonar a vía da política clandestina e centrarse na posibilidade do activismo cultural, no que xa participaba pero ao que se entrega cunha intensidade renovada. Substituíase a resistencia polo que hoxe chamaríamos resiliencia, a adaptación á adversidade. Abríase tamén un dos interrogantes clásicos da historia do nacionalismo: que pasaría se os homes de Galaxia mantivesen, como fixeron vascos e cataláns, a vía da lexitimidade republicana e do Partido Galeguista?

Publicado en Faro de Vigo, suplemento Faro das Letras, 17/05/2023

#17 de maio #Fernández del Riego #Galaxia #Literatura

22/02/2022 by marioregueira

Os que vixían o centeo

“Acabei de ler O vixía no centeo e agora teño unhas ganas terríbeis de pegarlle un tiro a John Lennon”. A brincadeira é dos anos do liceo e segue tendo a súa graza, sobre todo porque non hai nin podería haber ningunha referencia a Lennon na novela de Salinger, composta e publicada en datas nas que o beatle estaba na súa máis tenra infancia. O asasino, porén, insistía en vincular o seu acto coa obra, abrindo un capítulo gorentoso das lendas literarias.

As teorías da conspiración din que, máis aló do seu contido, O vixía no centeo funcionaba como disparador para unha mente adulterada por programas estatais de manipulación. Alguén creara unha asociación ilóxica entre obxecto e acto até conseguir que o simple feito de deixar un exemplar do libro nunha caixa de correos servise para reactivar na memoria do suxeito unha misión previamente introducida no seu subconsciente. Por se fose pouco, a obra volve aparecer varias veces nas mans de asasinos ou atacantes de figuras públicas estadounidenses, incluído o que tratou de acabar en 1981 coa vida de Reagan.

Sendo fantasiosa, segue a ser unha explicación moito mellor que a que ciclicamente aparece nos medios de comunicación do Estado español cando, en calquera crime mediático, resaltan a ligazón cos produtos culturais cos que o seu executor estaba en contacto. A paixón por un videoxogo e unha novela sobre crimes no currículo escolar merecen ser destacadas dentro dunha causalidade nebulosa que leva as persoas a matar. No fondo, os medios beben da relación quixotesca da cultura española cos libros, non é casual que a súa obra nacional de referencia trate sobre un tipo ao que “se lle seca o cerebro” de tanto ler, chegando a confundir fantasía e realidade. A prevención desta relación indemostrábel foi a que serviu tamén de base para a censura eclesiástica e a franquista.

Porén, xa desde Cervantes, a posibilidade de que a literatura altere así a vida dunha persoa é unha ocorrencia que roza o idealismo. Un idealismo que, ironicamente, daría a razón á maior parte das correntes da literatura social de onte o hoxe. Se algo nos ensinaron as literaturas comprometidas é que non chega con convidar á lectura para converter alguén ideoloxicamente. E moito menos para que realice actos tan graves como os que saen estes días na prensa.

Iso non quere dicir que haxa que negar a relevancia das narrativas de ficción na configuración social. As diversas formas expresivas, coa súa relación coa fantasía, evidencian moitos máis aspectos da nosa realidade dos que nos gustaría pensar: as representacións ficcionais non falan só dun mundo evanescente e inmaterial, tamén deixan o rastro da nosa propia realidade e da nosa ollada sobre ela.

Porén, esa influencia acontece dunha maneira descentralizada e impredicible. Sempre conto que tomei unha das decisións máis transcendentais da miña vida á saída dun cine tras ver Hamam de Ferzan Ozpetek. Naquel momento da miña vida, eu mesmo procuraba a miña fuxida a Estambul e o meu reencontro con horizontes que aínda brillaban nos ollos da miña familia. Porén, dubido que un filme, ou ningunha narrativa ficcional poida servir como guía unívoca para decisións vitais. Tampouco volvería funcionar nun eu que xa non ten aqueles anos. A súa influencia é inesperada e subxectiva, e iso é unha das súas características máis revolucionarias: que poida sorprendernos e cambiar quen somos. Para ben ou para mal.

Fracasan os que tratan de buscar un accionador que, como un botón, poida converter unha obra en disparador dunha traxedia. No fondo, o que subxace nesta idea é unha visión triste e simplista do ser humano como escravo permanente dunha conspiración que pode anular a súa vontade en calquera momento. Unha humanidade que corre cara a precipicios que non é capaz de ver e que precisa dun vixilante permanente que lle corte o paso.

#Literatura #Ozpetek #Salinger

11/05/2021 by marioregueira

A emerxencia

Emergency! do usuario de Flickr Seabamirum Attribution 2.0 Generic (CC BY 2.0)

Unha das primeiras cousas que fai o persoal médico cando chega ao lugar dun accidente é entreter aquelas persoas desexosas por axudar. Para que os profesionais poidan atender sen interferencias ás persoas feridas é indispensábel mandar primeiro aquela señora tan preocupada á farmacia máis próxima por gasas ou ao rapaz que fixo un curso de reanimación para que comprobe que o tráfico se desvía do lugar. Atender unha emerxencia supón tamén recolocar esas boas vontades.

É unha dinámica que me lembra moitas veces ao estado da cultura galega. A nosa crise, a nosa identidade ameazada, a nosa situación precaria, é unha parte central e inherente ao noso propio relato cultural. Somos un accidente, non no sentido dun feito fortuíto, senón no dunha situación de emerxencia. Isto leva aparellada unha certa sensación constante de urxencia que abre o camiño a toda unha árbore de ansiedades posíbeis.

A literatura galega viviu sempre obsesionada por todos eses elementos que a podían habilitar como unha literatura equiparábel ás outras do seu propio contexto. Pérez-Barreiro Nolla conta nas súas memorias como Ramón Piñeiro era incapaz de entender a utilidade editorial de traducir e publicar máis obras de Shakespeare que o MacBeth. “Shakespeare xa está”, dicía, a cultura galega é un conxunto de elementos a ser riscados, a das grandes voces da literatura universal é só unha das súas listas.

Unha desas grandes ansiedades foi a do mercado. A tímida descentralización da España posfranquista e a entrada do galego no ensino permiten por primeira vez unha proxección editorial que poida aspirar a algo máis que ao resistencialismo das décadas anteriores. A literatura galega pasa a ter a obriga de construír un mercado editorial para demostrar a súa equiparación con outras, para demostrar que a nosa emerxencia non fala só dun accidente, senón tamén do acto de emerxer.

Poderíamos dicir que o tema do mercado propio saíu de forma pouco óptima, polo menos se xulgamos a persistencia da nosa obsesión co tema máis de corenta anos despois. O mercado editorial galego é unha constante, unha obsesión que se retro-alimenta e trata de xustificarse, sedimentando unha noción do que debe ser normal, sinalando furioso as súas supostas eivas e procurando responsábeis sen cesar. Non o sabemos, pero moitos deses indicios da nosa suposta “anormalidade” son enormemente frecuentes noutros contextos. Aínda hai pouco lía unha queixa sobre os críticos absurdamente benevolentes, empeñados en sinalar cada novidade editorial como unha verdadeira obra mestra sen fisuras. Escribíaa George Orwell nos anos 30 falando do contexto británico, pero poderiamos xogar a mudar nomes e lugares para que servise ao noso país. O que nunca mudaremos é a nosa sensación de que todo o estraño que nos acontece non é máis que un reflexo da eiva estrutural que nunca superaremos. Non nos enganemos, se se atopasen de fronte coa tan ansiada “normalidade”, a maioría dos actores do panorama cultural galego non serían sequera capaces de recoñecela.

PITR “Pierre Bourdieu” do usuario de Flickr Strifu Attribution-NonCommercial-ShareAlike 2.0 Generic (CC BY-NC-SA 2.0)

Onde te ves no canon? Preguntáronlle unha vez a Stephen King. “Entre os primeiros do segundo rango, onde está hoxe Somerset Maugham”. Case ninguén lembra ao que chegou a ser o autor mellor pagado do mundo, pero seguimos lendo e debatendo outros contemporáneos seus que nunca venderon tanto. É probábel que dentro de cen anos pase o mesmo con Stephen King, el polo menos así o cre, e demostra con iso ter unha visión máis lúcida das dinámicas literarias do que acostuma ser común entre os escritores de best-sellers.

Debemos priorizar un mercado literario galego guiado principalmente por valores capitalistas? A obsesión por unha normalidade sen referente recoñecíbel insiste en que si, a pesar de que moitas das persoas que o defenden saben (ou deberan saber) que o valor dunha obra literaria corre vías diferentes, e mesmo opostas, ás do beneficio capitalista. Por dicilo de forma sinxela: nin sequera os mercados literarios dos países capitalistas se rexen por este principio, como podería demostrar a perspectiva dun autor como Stephen King. Pero aí iremos nós, “normalizándonos”, coma sempre, por riba das nosas posibilidades.

Nada novo baixo o sol, non fai falta ser dos que pintan graffitis de Pierre Bourdieu nos muros para saber destas cousas, en realidade estas posturas mercado-céntricas nin son novas, nin son específicas do noso contexto. É bastante frecuente escoitalas entre persoas con poucas ou ningunha pista sobre como funcionan as dinámicas literarias. O preocupante é cando veñen de persoas cunha suposta formación e mesmo con algún papel determinante no mundo editorial galego.

E non poño en dúbida as boas intencións destas persoas nin a súa preocupación ante a nosa crónica situación de emerxencia. Só me pregunto se non será hora de encargarlles que vaian mercar gasas.

#Crítica #Galiza #George Orwell #Literatura galega #Mercado editorial #Pierre Bourdieu #Stephen King

28/04/2021 by marioregueira

Primeira presentación de Narrativa e imaxinario

A vida é aquilo que acontece mentres estás ocupado planeando outras cousas. A cita de Lennon sempre me pareceu atinada, pero que nunca me vin tan identificado con ela como o ano pasado, nos primeiros meses da pandemia.

Agora estamos afeitos, pero lembro aquelas primeiras semanas como un remuíño vago de estrañeza. Unha noite volvía de cear cuns amigos nun restaurante perdido das aforas da Estrada, xusto despois da presentación dun libro, e ao outro estaba vendo ao exército pasar pola miña rúa mentres unha calma tensa ao borde do estalido tomaba conta de todo. Co paso do tempo, decátome de que lembro máis aquela sensación de suspensión e inquietude que o primeiro contacto cos xeles visguentos ou a sensación estraña da máscara médica sobre o rostro.

A finais daquel marzo que rompeu, eu tiña unha cita en Compostela para presentar Narrativa e imaxinario nacional na reconstrución do campo literario na posguerra (1936-1966), o libro que naceu da miña tese de doutoramento. Estarían comigo o editor Manuel Bragado e o meu compañeiro de esforzos, confidente académico e director Arturo Casas. Non lembro un drama especial cando intercambiamos un par de mensaxes para comentar o evidente: quedaba cancelado, ao igual que o meu seguinte recital poético e ao igual que toda a actividade pública da cultura galega. O ruído de fondo era moito máis alto que o que facía unha presentación máis ao caer.

Hoxe, máis dun ano despois, e no medio das conquistas das novas normalidades, teño cita de novo para presentar este libro. Será virtualmente, grazas á UNICEPE do Porto, e volverei atoparme con Arturo Casas e, agardo, con moitas de vós.

#Arturo Casas #Literatura de posguerra #Literatura galega #Narrativa e imaxinario nacional #Porto #Portugal #Presentacións #UNICEPE

31/08/2020 by marioregueira

A verosemellanza e os pactos

Foto de Álvaro Pérez Vilariño (CC BY-SA 2.0)

Foi unha das grandes descubertas durante as aulas de teoría da literatura da miña tenra mocidade, algo que daba nome a un concepto que até daquela só intuíra e que non fora capaz de nomear. Porén, cada vez se me fai máis evidente que é algo que non callou en todo o mundo. Unha das esixencias da narrativa é a súa verosemellanza. E aí sempre alguén ri con suficiencia “claro, é unha das obrigas de toda narrativa de ficción que sexa verosímil, importantísimo”.

En realidade si, máis que importante é fundamental, aínda que tamén é interesante non malinterpretar o termo. Unha historia pode poñer ao protagonista a facer un pacto co demo, a camiñar sobre as augas para convencer a uns pescadores de que é o lexítimo fillo dun deus ou facelo desenvolver a capacidade de voar e seguir sendo perfectamente verosímil. Non será, por suposto, unha historia realista, porque o realismo é só unha parte de todas as posibilidades da ficción. Ao que se refire o termo verosemellanza non é á adecuación perfecta da historia ao que interpretamos como mundo real, senón ao seu mecanismo interno, á coherencia que as persoas lectoras precisan para que a historia siga funcionando. De feito, o mundo real acostuma ser moitas veces moi pouco verosímil, presentando situacións que moi dificilmente aceptaríamos nunha ficción.

Outro dos mantras da teoría é aquilo do “pacto ficcional”, o acordo implícito entre cada persoa lectora e quen construíu o texto que implica que vai ler/escoitar como se todo fose certo. Cando as lectoras/espectadoras protestan é que algo falla que fai naufragar o pacto. E ese algo (a non ser que teñan un trastorno obsesivo) nunca é que os personaxes desenvolvan habilidades máxicas ou que aparezan extraterrestres invadindo o seu fogar. Son máis ben cousas como que o personaxe que morreu na segunda páxina apareza vivo na penúltima sen unha explicación coherente ou que a arma que perdeu a protagonista na loita contra o malvado volva sen xustificación á súa man. E ollo, moitas das explicacións sobre estes aspectos poden ser a maxia, sempre que a maxia estea ben explicada e construída. A detective pode ter unha revelación que lle indique quen é o asasino se esa capacidade mística está construída e xustificada na novela, é dicir, sempre que non pareza que foi un recurso preguiceiro co que a autora intentou saír dun enredo para o que non atopou mellores opcións. E por suposto non falamos dunha cualidade obxectiva ou absoluta. Un ton cómico pode facer que aceptemos seguir unha historia que non continuaríamos en clave dramática. Unha persoa experta en física case sempre é moito máis esixente coa ciencia ficción que unha filóloga. O pacto ficcional é subxectivo e ás veces caprichoso.

Eu, por exemplo, teño unha baixa tolerancia ás fantasías sobre escritores ou escritoras. Refírome a esas historias onde unha novelista iniciante ten un contrato cunha grandísima editorial que inclúe ceas de luxo coas editoras, estreitas relacións con elas, vacacións pagadas para atopar a inspiración e tempo para correr aventuras, afondar no seu rico mundo interior ou vivir romances por paraxes exóticas mentres esta non chega. Imaxino que a todas nos toca un pouco nos aspectos das realidades que máis coñecemos e é nestes onde hai que tensar a tolerancia se queremos seguir xogando. Coñecín persoas expertas no período romano que eran incapaces de abordar novelas históricas sobre o tema porque consideraban que todas estaban mal adaptadas e cheas de incorreccións. Pero en fin, tamén coñecín persoas queixándose no Arde Lucus porque o púrpura o levaban única e exclusivamente as familias imperiais e alí calquera ghulai da Piringalla pode envolverse nunha toalla e tinguila de lilás. Como na política, ou como na vida, hai xente coa que non se poden estabelecer certos pactos.

[Este artigo apareceu primeiro no blogue de Tecedeiras].

#Literatura #narrativa #Obradoiros #Pacto ficcional #Tecedeiras #Teoría #Verosemellanza

26/08/2020 by marioregueira

Ese anaco de horizonte

Seguramente é un dos primeiros malentendidos que lembro da primeira infancia. De cara á paisaxe que amosaba a casa da bisavoa, miña nai trataba de me explicar o que era o horizonte. O horizonte como espazo abstracto que unha crianza imaxinativa coma min non conseguía concibir e que tomaba a forma da paisaxe real que vía no fondo da terra. Nese momento, para min, o horizonte foi para sempre un monte contra o solpor das terras do norte, un lugar onde as árbores que nacían da terra acababan unidas polas copas e onde ás veces aínda vías pasar xente levando carros. Non entendía cando miña nai explicaba que, por máis que andásemos nunca chegaríamos ao horizonte e así o configurei como un país máxico que estaba uns cantos quilómetros adiante. Quilómetros baleiros de calquera propósito, imposíbeis de percorrer, vedados a quen realmente quixese emprender a xornada.

Este é o horizonte que, no fondo, sempre entendo, o de algo que non conseguimos apreixar, que se nos escapa, aínda que amose unha imaxe que, no seu contraluz, parece moi definida. Case como un país estranxeiro no que nos negarían a entrada mediante aduanas leoninas. Como un país fantástico que só percibimos en soños ou ao chiscar os ollos no solpor dun serán concreto.

E, máis que calquera outra, foi esta metáfora persoal a que escollín para o anuario da poesía de 2018 que me encargou a xente de Chan da Pólvora. No fondo, porque a literatura é sempre unha cuestión de perspectivas. Alucinamos con tal obra que nos parece moi orixinal, e nos cinco anos seguintes alguén nos explica que en realidade é un plaxio de tal cousa que saíu nunha pequena editora galesa. Pasamos por alto un libro que nos parece anódino, e ao cabo duns meses volvemos a el famentos, porque o pouso que nos deixa é mellor que aquel primeiro impacto, callou en nós e pídenos unha outra lectura.

A literatura do presente é algo cara ao que camiñamos sabendo que é un país precario, inexistente, un código que, ao igual que facían os comerciantes en terras afastadas, improvisamos para comprendernos desde a nosa estranxeiría crónica. Porén, mesmo con estas limitacións asumidas, non podo deixar de aplaudir a intención e a constancia coa que Chan da Pólvora persiste, tratando de fixar os mapas da poesía dos nosos tempos, coa mesma ansiedade e anticipación de quen manda exploradores a atopar o país perdido do Horizonte, onde as copas das árbores se tocan, o sol sempre cae, e aínda hai paisanos levando os seus carros.

#2018 #Anuario #Chan da Pólvora #Chanzo #Crítica #Literatura #Mario Regueira #poesía #Publicacións

16/05/2020 by marioregueira

As oportunidades perdidas

O debate sobre a norma ortográfica do galego é ideolóxico, non filolóxico. Agora falta que a inmensidade dos filólogos galegos sexan conscientes diso. A necesidade de estabelecer que o galego é unha lingua independente da Europa ou que galego e portugués son variantes locais do mesmo idioma é algo que ten que ver con xeopolítica e sentimentos de identidade. Do punto de vista da historia da lingua o debate é escaso e, como sempre que se busca un argumento definitivo co que acalmar os ánimos, non o hai. A filoloxía non nos vai dicir canta porcentaxe de proximidade teñen que ter dúas variantes para ser consideradas o mesmo idioma. Hai casos de linguas moito máis próximas que as nosas que son entes radicalmente independentes para a inmensa maioría dos seus falantes, e outras que, sen ter esa cohesión, serán sempre a mesma lingua para estes. As causas son, outra vez, políticas. E na historia convulsa de Europa estamos lonxe de ser unha excepción, corso e italiano, neerlandés e flamengo ou as dúas normas escritas do noruegués son só tres das decenas de casos que inzan o mapa, todos con solucións diferentes.

Nesta perspectiva, o debate normativo parte de posicións profundamente ideolóxicas. As dúas lexítimas xa que, por máis que se acusen mutuamente do contrario, ambas cren ser a única solución de futuro para unha lingua ameazada. E seguramente tamén por iso, ambas cos seus excesos identitaristas, ambas coas súas ficcións e revisións históricas, sempre máis terríbeis e distópicas desde posturas oficiais, pero das que tamén non están libres os rebeldes. O portugués nunca será unha lingua “como calquera outra lingua peninsular” ante o galego. Como pouco, compartimos unha parte moi relevante da súa historia e o corpus literario medieval que manexamos creouse a ambos lados do Miño como expresión do mesmo idioma. Hai máis opcións para o galego que a falsa dicotomía entre ser unha lingua internacional ou ser unha lingua minoritaria e rexional, unha cuestión que está máis relacionada co status político do territorio que con conceptos de pureza lingüística.

Afrontar a festa das Letras con Carvalho Calero no punto de mira é unha proba de tensión, unha proba para a que a cultura galega demostra, unha vez máis, que non está preparada. Carvalho Calero foi, a maior parte da súa vida, “Carballo” Calero, aínda que nos seus últimos anos decidiu ser coherente coa súa perspectiva lingüística e adaptar a grafía do seu primeiro apelido (o único dos dous de orixe galego-portuguesa). Máis aló de compartir ou non ese punto de vista, tomar en consideración outra cousa que non sexa a vontade do autor en asinar como quixer é un indicativo dunha sociedade embebida até a medula en rabechas infantís. Camilo Gonsar é Camilo Gonsar, non o Camilo González Suárez-Llanos co que asinou as súas primeiras obras. Sería unha atrocidade poñer Rosalía Castro de Murguía debaixo de calquera das obras que a nosa autora máis referencial escolleu asinar cun nome diferente ao que os usos legais e sociais da época lle obrigaban a empregar na vida civil. A inmensa maioría dos nosos autores tiveron nomes forzosamente castelanizados baixo o franquismo que porén subverteron na súa práctica literaria e polos que hoxe os lembramos. Curiosamente, a Carvalho non se lle recoñece esa liberdade. É sorprendente e triste ver figuras de moita máis idade que a que tiña o Carvalho que decide mudar a grafía do seu nome argumentando que debemos seguir a escribilo con b, pois foi todo produto dunha confusión ao que o someteron os seus discípulos aproveitándose da súa vellez.

Trátase dun debate que non é novo, esta colección de esquelas, que tomo emprestada do libro de Rafael Fernández Lorenzo, é exemplificativa de como, na Galiza, a Compaña dos nosos mortos segue loitando as mesmas guerras que en vida, ás veces mudando involuntariamente de bando (ou militando simultaneamente nos dous). A Real Academia a algunhas editoras parecen vivir hoxe nesa mesma esquizofrenia na que, ironicamente, é máis respectábel quen escribe hoxe sobre Carvalho que a decisión que o propio Carvalho tomou en vida. É fácil falar no nome dos mortos, o 17 de maio tennos ben acostumados a este tipo de cuestións.

É innegábel que Carvalho Calero é unha figura poliédrica, polémica, contraditoria, tan carismática como anti-carismática e, por tanto, profundamente viva. Unha cousa que non acostumamos escoitar é como o ferrolán está no xermolo do actual debate normativo. Se a postura reintegracionista é herdeira do Carvalho Calero último, a norma oficial procede do primeiro intento de estandarización do galego escrito. A Gramática elemental del gallego común (1966), está asinada por “Carballo” Calero, dentro da intensa colaboración que o autor tiña coa Galaxia de Ramón Piñeiro. Tamén está escrita en español, como moitos dos ensaios que a editora publicaba naquela época. Carvalho mudou de idea, se cadra esta sexa a mellor demostración de que a cuestión non debera ser entendida como unha fe sectaria, senón como unha postura que admite evolucións, debates e posicionamentos diversos.

Carvalho Calero podía ser unha oportunidade, unha celebración de como temos un país tan rico que admite distintas perspectivas sobre a lingua (unha situación fascinante desde o punto de vista filolóxico) e como dá para transitar por elas ao longo dunha vida. Unha forma de lembrar que, dentro da Academia e mesmo dentro de Galaxia, conviviron e debateron persoas que tiñan visións diferentes sobre a lingua que defendían. Unha escusa para falar das potencias e diversidades que nos deixa a historia, e tamén para escoitar aos outros e as súas razóns. Por desgraza, non é esta a forma de superación do conflito que teñen unha parte dos contendentes, especialmente dende o oficialismo. Como en moitos outros debates identitarios, a destrución completa e incondicional do rival, acompañada da manipulación da súa historia, segue a ser o único modelo.

#carvalho calero #Día das Letras Galegas #galego-português

07/12/2019 by marioregueira

Volver ás librarías

Marco Livorno

Había máis de sete anos que non presentaba un libro dentro das fronteiras do meu país e iso marca moito, é tempo abondo como para que pareza que o estás facendo (de novo) por primeira vez, case co mesmo entusiasmo e unha expectación que non encaixa co feito de que algo que escribiches esperte tanta atención, aínda que sexa na cotidianeidade socio-cultural dunha pequena cidade.

Estes sete anos non aconteceron nalgún místico país budista: o seu tempo pode dividirse en noites de hospital e outras (ás veces as mesmas) de lecturas e escrita académica compulsiva. Entre un cancro familiar e unha tese terminal. E todo isto no bosque da precariedade no que as fillas da Galiza aprendemos a sobrevivir a base de landras amargas e o apoio das camaradas.

Marco Livorno é un libro importante por iso, porque supón un regreso que nunca pensei que tivese que formalizarse. Porque o seu personaxe central soubo collerme da man para deixarme de volta nas barricadas e no campo literario no que, se o mundo fose perfecto, eu non debera saír nunca. E con Marco Livorno da man entramos tamén de volta nas librarías.

Para quen publicou os seus primeiros libros dentro do ambiente universitario de Compostela era frecuente notar esas bolboretas no estómago. Eu volvía das noites de esmorga e desviaba a ruta para pasar diante da Libraría Couceiro (daquela con dúas sucursais no Ensanche) para ver se o meu primeiro libro de narrativa seguía entre as novidades destacadas da súa vitrina. Algo semellante faciamos ao pasar por diante de Follas Novas e as fins de semana dabamos un pequeno rodeo camiño da estación de autobuses, na outra parte da cidade, para fitar os cristais da sempre ben abastecida Pedreira. Non foron as únicas, aínda que a memoria fai por gardarlles gratitude porque son das poucas que seguen abertas quince anos despois.

Volvo, con Marco Livorno, a entrar nesas librarías, a atopar unha das miñas portadas (pode que a mellor da miña traxectoria, grazas a Sole Rei) cun sorriso pampo e unha sorpresa que sempre é a mesma. Tamén en Chan da Pólvora, que daquela non existía e hoxe é un dos proxectos máis populares do estado nese mundo adverso que é o mercado do libro de comezos do século XXI. Unha fenda angosta entre as paredes pétreas de Compostela que se aferra a poesía como forma de impugnar o tempo atroz no que vivimos.

Marco Livorno

Nunca fun un defensor acérrimo do libro convencional polo feito de selo, esa causa cruzada na que moita xente está disposta a alistarse para loitar guerras nas que ninguén está combatendo. Os libros seguirán séndoo feitos de tinta, de luz ou píxels, porque sempre foron moito máis que un obxecto físico. E, en canto existamos como cultura, e a pesar dos tempos duros que atravesan, estou seguro de que tamén seguirán existindo as librarías, porque moitas delas foron sempre moito máis que un negocio no que vender unha mercadoría determinada. Foron lugares de resistencia e apoio, de complicidades e encontros.

Xunto coas que foron as miñas casas, algunhas poucas barras de bar e outras poucas calellas, debo ás librarías unha larga porcentaxe da miña felicidade nesta cidade. Por iso deixo, a modo de arquivo, a presentación escrita que fixo Quico de Chan da Pólvora do meu libro e o cartel do evento desta semana no que me acompañaron Pablo Rodríguez, Lorena Souto, Carlos Lixó e Elvira Riveiro.

Marco Livorno é Lucarelli. Marco Livorno é a quilla da equipa e o puño esquerdo en alto. A alba do domingo e a escuridade dos baños públicos. Marco Livorno a opereta das vellas ferrolás que tenden a roupa traspasadas polo azul. Amante e camarada. O exilio infindo. Marco Livorno é cabalo i é tigre. Unha historia apócrifa. As cometas que pairan no ceo de Caranza. O seme.

Mario Regueira sorprende coa historia do futbolista que revoluciona as rúas do metal ferrolán. Ven de Italia xoga ao “deporte rei” entoando Bandiera Rossa e dilata os lindes da sexualidade heteronormativa. XII Premio de Poesía Erótica Illas Sisargas, “Marco Livorno” (Editorial Caldeirón, 2019) non deixará indiferente a quen se interne nas súas páxinas.

“E así, detrás das portas dos baños públicos,
escribo o teu nome
como se foses a liberdade.”
de “Marco Livorno”, Mario Regueira

Marco Livorno Chan da Pólvora

12/04/2019 by marioregueira

Se isto é un home

Primo Levi (1960)

Era o inverno de 1943 cando o grupo de Primo Levi (Torino, 1919), que trataba de unirse á Resistenza partigiana, foi capturado polas forzas fascistas. Ante a perspectiva dunha execución sumaria, Primo confesa ser xudeu, algo que lle serviría para ser trasladado a un campo de concentración en Fossoli desde onde, algunhas semanas despois, será embarcado nos infames vagóns de gando, e xunto con centos de persoas máis, en dirección ao complexo de campos de Auschwitz. Continuar lendo no Sermos Galiza.

#Activismo e resistencia #Crítica #Holocausto #II Guerra Mundial #Literatura #Memoria #Primo Levi #Tradución