Literatura arquivos - Páxina 4 de 7

08/04/2014 by marioregueira

Na presentación de Ático

Seguramente hai días que son máis emocionantes porque se fan agardar. E ás veces fanse agardar demasiado. Así foi o caso da xornada de presentación en sociedade que acolleu o Pote de Maniños o pasado sábado. A sede da segunda romaría laica máis antiga do país, e un dos exemplos do vizoso asociacionismo civil que prendeu nalgún momento na nosa comarca, brindaba pola chegada a término das obras do Ático, un libro cunha traxectoria absolutamente kafkiana e incríbel mesmo para unha literatura como a nosa, afeita á precariedade e ao desleixo político.

Lin Ático no ano 2006, eu viña de gañar o Premio Xosemaría Pérez Parallé con Tanxerina e na entrega coñecín un dos poetas que acudían ás clases do obradoiro de Eduardo Estévez. Respondía ao peculiar nome de Arsenio Iglesias, e algún tempo despois souben que a súa primeira obra estivera no debate final do xurado, con moitas posibilidades de gañar. As historias sempre poden ser doutra forma. Se Ático gañase no 2005 o Pérez Parallé, eu tería un blogue con outro nome (“O porto dos escravos”, aínda que pouca xente o lembra, é o lugar onde comeza e remata Tanxerina), e Arsenio seguramente estaría a piques de publicar un segundo libro. Non foi así, o que gañou Arsenio, meses despois, foi o premio Avelina Valladares, un galardón que implicaba tamén a publicación da obra na editora Fervenza polo Concello da Estrada. Mudanzas políticas, escasas nocións da responsabilidade e o que eu sempre identifiquei como unha falta de respecto cara á literatura como expresión cultural, fixeron que a publicación do libro fose aprazada unha e outra vez até quedar finalmente descartada. Dentro do dantesco que foi todo o acontecido, lembro que o máis curioso fora ver como se publicaba a obra vencedora do ano seguinte indicando que gañara a edición do premio que correspondera a Ático.

O libro seguiu o seu particular percorrido. Tras un tempo sen alternativas, finalmente parecía que Espiral Maior ía facerse cargo da súa edición. Tras contar xa con probas de edición e figurar mesmo na numeración da colección da editora nas lapelas doutros libros, Espiral Maior atrasa a publicación unha e outra vez e finalmente comunícalle ao autor que non pode facerse cargo do libro. Era xa o ano 2010 cando Arsenio recorre a Positivas, que finalmente consegue sacar Ático a finais do ano pasado.

“Este é un libro maldito e eu son especialista en libros malditos” tenme dito Paco Macías, director da editorial. Non cabe dúbida que máis de sete anos no deserto editorial son abondos como para considerar que Ático tivo unha mala fortuna pouco habitual. Polo medio houbo causas conxunturais, como a crise económica, pero tampouco podemos esquecer a cantidade de incompetencias e desintereses que acumulou o proceso. Tristemente, mesmo nun eido como a edición de poesía, no que o gaño económico é unha cuestión relativamente secundaria, seguen a existir clases e segue a ser moi difícil abrirse paso sendo un autor inédito, que vive fóra do país e que non ten acceso ás redes relacionais que facilitaron o paso a outras persoas.

A pesar diso, nestes anos Ático estivo presente nas mentes das persoas que lle queremos a Arsenio, como un asunto pendente de amañar. Algún dos seus poemas (o 19, da páxina 46) debeu ser a peza que máis veces recitei en público na miña vida, pode máis que calquera escrita por min mesmo. Poder facelo en Maniños, coas Poetas da Hostia, nunha sala ateigada de xente e lendo por un libro, foi unha forma de exorcismo, un final agardado e fermoso. A escasos metros estaba o lugar onde ardeu a barricada, a biblioteca que garda o nome da filla de Marco Polo, e tamén o lugar de onde marchamos un día e a onde nunca volveremos, porque, como ben sabe Arsenio, e antes del Avilés de Taramancos, e antes aínda Heráclito, non regresamos xamais as mesmas persoas aos mesmos sitios.

#Arsenio Iglesias Pazos #Cotidiano #Edición #Edicións Positivas #Literatura

26/03/2014 by marioregueira

Levando libros á fronteira

Estiven tentado de traducir a páxina que preparara para a presentación en Bilbao, pero en realidade cando eu escribo eses textos é para ter fresca unha perspectiva xeral na miña memoria. Moi poucas veces os leo, e iso provoca intervencións espontáneas e axeitadas ao contexto, pero tamén fai que esqueza cousas. Así que seguramente sexa máis xusto dar unha perspectiva xeral das cousas das que falamos.

Comezabamos explicando por que Bilbao, cando se cadra o público obxectivo para unha tradución ao castelán pasa antes por outros territorios. Nesa escolla, ademais do acollemento que nos brindan as amizades, está tamén a teima por procurar sempre os territorios fronteirizos. Non só Bilbao forma parte dunha cultura que, como a miña, viviu os seus conflitos culturais e identitarios, tamén o lugar concreto da cidade é unha fronteira máis: nalgún punto entre o Nervión e o Bere-bar, o barrio da libraría Anti- é un escenario que eu mesmo escollería para calquera das miñas tramas, un territorio multicultural, onde definirse dentro dunha comunidade é un acto político necesario. A propia libraría, cunha liña centrada nas publicacións artísticas que ampliou hai pouco tamén á narrativa, é tamén, ao seu xeito, un espazo fronteirizo. E é nesas fronteiras onde tamén nos atopamos máis cómodos, aínda que neste caso me gustaría ter tamén unha versión en euskera que presentar, estamos afeitos a empregar esas pontes que representan as traducións e as linguas intermediarias.

Despois, o que digo sempre, para min Outono aquí/ Las hojas muertas é unha novela sobre a familia, sobre a familia e a súa reconfiguración nos nosos tempos, onde podemos aceptar máis facilmente que os lazos que construímos son máis voluntarios que biolóxicos e onde non teñen por que responder a planos prefixados. Porén, máis aló do argumento que pode atoparse na páxina da editorial, creo que o que dá un ton particular ás cousas que escribo son os detalles que van máis alá da trama principal, o contexto que rodea á historia e que remite, na maior parte dos meus libros, á cuestión da identidade, esas mesmas fronteiras das que falabamos no inicio e que non deixan de representar as principais características da miña escrita: a cuestión da identidade, os espazos onde existen conflitos identitarios e que non atinxen só á lingua ou á cuestión nacional. Tamén, neste caso, a transición entre os espazos urbanos e os rurais, a destrución das formas de vida, ou a cuestión dos desprazados pola emigración.

No final, xa na conversa co público alguén preguntou por Ferrol, o que non deixaba de devolver o tema novamente á mesma cuestión recorrente: as cidades divididas onde a identidade se constrúe, ás veces por unha oposición constante aos tópicos que pretenden constrinxilas. Algúns deses tópicos tratamos de desmontalos á beira do Nervión, moi ben arroupados pola galeguidade local e ben acubillados nesa pequena trincheira que é a Anti-.

#Bilbao #Cotidiano #Las hojas muertas #Literatura #Presentacións #Pulp Books #Viaxes

22/03/2014 by marioregueira

Bilbao

Nestes últimos meses case non tiven tempo para falar da tradución de Outono aquí, que na súa versión en castelán tomou o imprevisto título de Las hojas muertas, por aquilo de respectar que a referencia é a un standard de jazz e que a miúdo estes mudan o seu ton como tamén poden mudar as obras traducidas, máis por matices, pola forza da espontaneidade ou pola necesidade da adaptación que por unha decisión clara e decidida de modificar o seu contido.

Publicar noutra lingua (e sobre todo noutra lingua tan próxima) é un pouco como volver comezar. Case unha década despois do meu primeiro libro e da miña primeira presentación pública isto é como outra primeira vez, e se cadra por iso escollemos espazos que, non sendo completamente nosos, si que son familiares e nos que nos atopamos cómodos. Esta vez será na cidade de Bilbao, un espazo que forma parte da nosa educación sentimental e do que coñecemos locais, rúas e historias, aínda que os nosos paseos por ela fosen algo máis infrecuentes do que poderíamos agardar. Se lles cadra (ou se saben de algunha persoa exiliada a quen lle cadre), alí estaremos este luns 24 ás oito da tarde na libraría Anti- falando da música, das adaptacións, das periferias e das fronteiras. Na mesa, o autor vasco Íñigo Astiz e por Arsenio Iglesias Pazos, un rapaz da miña aldea.

#Arsenio Iglesias Pazos #Bilbao #Cotidiano #Las hojas muertas #Literatura #Outono aquí #Presentacións #Pulp Books

20/02/2014 by marioregueira

A Noite é necesaria

A Noite é necesaria
pra que ti poidas ver
sobre o medo e o mal
as estrelas arder.

Onte comezaba, co centenario do poeta, o ano Díaz Castro. Facíao por ese estraño calendario das nosas letras que rexe os seus propios ritmos. O autor a quen a beleza ferira para sempre, poeta dun único libro, e segundo as malas linguas (mal informadas, sobre todo), dun único poema, cumpría cen anos o mesmo 2014 no que as Letras Galegas decidiran, nun dos momentos máis convulsos da Academia, honrar a súa memoria.

Houbo medios de comunicación que se alegraron da escolla interpretando que o autor de Guitiriz fechaba unha época na Academia, unha época na que autores díscolos como Uxío Novoneyra, Lois Pereiro ou Roberto Vidal Bolaño politizaran en exceso unha festa que debera ser, ou así a entenden os bos galegos, neutral. Até o empresario Valentín Paz Andrade acabou por revelarse como unha figura incómoda, con ideas molestas e unha obra poética e ensaística moi pouco presentábel en canto a neutralidade. Sen dúbida Díaz Castro, poeta vencellado ao Seminario de Mondoñedo, que nunca se meteu en política e dunha relixiosidade que sobresae en cada poema, era o homenaxeado que os apolíticos preferiran, unha volta ao rego que impedía mover demasiado unha festa que nunca debeu pasar de ser un evento cultural.

Como xa falamos algunha vez a conto das manipulacións sobre Rosalía, a propia interpretación interesada de certos autores polos sectores máis reaccionarios é unha confirmación do seu enorme poder social e político, mesmo máis aló dos anos. Tamén ratifica que a literatura galega, polo seu propio contexto e a súa propia historia, é unha literatura que xogou a carta política mesmo cando os seus autores trataron de evitala. O mero feito de escribir na nosa lingua foi moi a miúdo equivalente a facelo dende un campo de prisioneiros ou dende unha reserva india. Ás veces non é necesario explicitar un discurso para que este se faga evidente, o propio Manuel Antonio entendeu algunha vez que, por moito que quixese despolitizar a súa obra, o simple feito de estar a construíla nunha lingua de minorías sociais convertíaa nunha peza profundamente imbricada nesa realidade.

A tentativa de presentar un Díaz Castro descafeinado e neutral fala máis de quen a promociona que dos que vamos celebralo coa mesma intensidade que os queridos autores que o precederon. Díaz Castro foi un poeta que se mantivo lonxe de toda militancia, mais tamén foi un escritor que non puido evitar reflectir a abafante realidade que vivía a súa terra, mesmo estando afastado dela. Todo Nimbos é un canto profundo de amor á Galiza, mais tamén non pode lerse sen ter en conta o momento socio-político no que está composto. A queixa e a preocupación polo país que non move a tea dos seus soños, pola Galiza detida no tempo que moitos quererían así para sempre, están tan presentes na súa obra que admira que haxa quen pretenda pasalos por alto. E unha vez máis, a escolla da lingua é relevante, moito máis se temos en conta que o autor coñecía moitas outras coas que gañaba a vida e que pasou a maior parte da súa existencia en Madrid onde lle sería doado, como lle foi a tantos outros, esquecer as súas orixes.

Como ben dixo o poeta neses versos que poderían disputar espazo nas carpetas dos adolescentes á vella máxima de Tagore, a Noite é necesaria. Sen a Noite non veriamos os versos luminosos do Poeta Díaz Castro resplandecendo a súa dignidade por riba dos corenta anos de infamia que pretenderon facer desaparecer a nosa cultura ou coutala até o simple folclorismo. Sen esta Noite que agora ataca a nosa lingua tampouco poderiamos repetir os versos de Nimbos sorrintes e co ton orgulloso que podemos atoparlles, caendo como o orballo fresco na madrugada e temperando os nosos ánimos nos tempos sempre atroces. Obrigados pola Noite que fai resplandecer como lóstregos as expresións máis inocentes da nosa cultura. Obrigados por esa escuridade na que, até os homes tranquilos e temerosos do deus cristián, se remexen inquedos pola fortuna da súa terra e da súa lingua.

#2014 #Activismo e resistencia #antifranquismo #cristianismo #Díaz Castro #Letras Galegas #Lingua #Literatura #Resistencia

08/11/2013 by marioregueira

Camus e nós

Do meu primeiro libro, o xa vello Rebelión no Inverno, a crítica comentara moito as influencias da primeira Nova Narrativa galega, cousa que naquel momento non deixara de sorprenderme xa que, quitando a Méndez Ferrín, na altura só coñecía a obra de autores como Xohán Casal e González Mourullo de estudar os seus nomes nos programas de literatura. Coido que só unha persoa sinalou que a influencia era máis ben das fontes que aqueles autores tiveran, algo ao que anos despois non deixo de dar a razón. Naquel momento as miñas lecturas estaban moi centradas no existencialismo e os seus autores, un movemento polo que considero que entrei na “lectura adulta”, entendendo por esta a que non viña imposta por programas académicos e á que, ademais me achegaba na tentativa de crear un proxecto literario propio. Debo dicir que, aínda que saíu no ano 2004, a maior parte de Rebelión no inverno foi producida entre os meus dezanove e os meus vinte e un. Unha obra, pois, de mocidade, como ben se nota aínda hoxe.

E precisamente, se teño que lembrar unha obra inaugural desas “lecturas adultas” é O estranxeiro de Camus, á que seguiu practicamente toda a súa narrativa e o ensaio O home rebelde, do que, como unha forma de facer xustiza, incluín unha cita no principio do libro.

Para arrepentirme tres días despois.

O Camus que eu admirei como escritor volvía aparecer no meu seguinte libro neste poema de Tanxerina, desta vez, choromicando sobre as planicies do Norte de África. Ese Alxeria na que naceu, que tinguiu para sempre os seus pés de negro e que acabaría marcando a ruptura con outros intelectuais do seu país e tamén, por que non dicilo, cunha parte importante da cultura galega, que nos anos cincuenta e sesenta vía nos procesos revolucionarios de descolonización un camiño viábel para as vellas nacións oprimidas de Europa.

Porén non foi esa a única ruptura. Que onte Camus fose trending topic non só fala de que siga habendo moitas persoas que non lle deron aínda as costas á cultura. Camus é ese pacifista revolucionario que se pregunta en O home rebelde se eran necesarios os crimes contra a coroa francesa para facer a Revolución, o capitán da revolta civil incruenta, que ve un camiño de futuro nas monarquías constitucionais nórdicas e que, sen caer na trampa de equiparar o comunismo cos totalitarismos fascistas, non deixa de sinalar as atrocidades feitas no seu nome. Camus chega á utopía irrealizábel polo lado máis inesperado: o cambio sen violencia, a revolución sen mortos. Unha aposta tan fermosa como imposíbel e que lle levará a romper tamén cunha parte da intelectualidade francesa. E novamente, aínda que el nunca o soubo, cunha parte da cultura galega anti-franquista, aínda que non dunha forma tan radical como coa cuestión territorial. Tamén eu, moitos anos despois, erguín os ollos decepcionado nalgún momento.

É doado que esa postura teña un eco hoxe nos movementos cívicos que propoñen un cambio de baixa intensidade a través da non violencia e que tanto éxito tiveron nos últimos anos. Non é casual tampouco que neste artigo de loanza se fale del para sinalar como non caeu nas “trampas do nacionalismo”, (referirase a ese nacionalismo tramposo que se erguía cunha enorme dignidade contra as masacres europeas no Norte de África). Da postura de Camus podemos salvar o esforzo ético, que chega a clamar até contra os asasinatos individuais dentro dos grandes procesos colectivos, pero tamén debemos recoñecer que, na súa fermosura, non serve para nada máis e que condena os movementos sociais á inacción e á derrota. E iso non quere dicir que a opción da violencia nos conforte, pero si cremos que pode ser unha resposta xusta e digna alí onde a opresión non deixa outra alternativa. Non cabe dúbida de que así foi no proceso de independencia de Alxeria, unha batalla épica polos dereitos dos pobos que nunca deberamos esquecer e na que a equidistancia de Camus debera ser lembrada como unha vergoña. Nin a Camus nin a ninguén lle ofreceron opción para nacer, e fíxoo nas camadas da potencia colonial, pero si tivo porén un lugar privilexiado para escoller situarse do lado dos oprimidos, lugar do que acabou renegando para defender unha paz que non deixaba de ser unha prolongación moderada da opresión.

Aínda así, tendo en conta todo isto a influencia de Camus entre nós foi moita. E eu mesmo continuo a recoñecer a súa xigantesca figura literaria, moito maior que as sombras que levantan a miúdo sobre as súas opcións éticas. Camus foi lido e representado por toda unha xeración, foi rexeitado por moitas personalidades da nosa cultura e porén segue a palparse a súa presenza nas posturas radicalmente anti-violentas dunha parte da política galega, a miúdo máis baleiras e timoratas que a súa propia.

Repasaba Agustín Fernández Paz onte polo twitter a escasa presenza das súas obras: O estranxeiro (descatalogada), A caída, e Os xustos, estas últimas seguramente non moi doadas de atopar. Esquecía porén unhas das miñas obras favoritas, precisamente porque sitúa un problema enriba da mesa sen impoñer unha solución a este: Calígula, que fala xustamente do tiranicidio como posíbel saída cando a liberdade está ameazada. A obra foi editada no ano 2000 co gallo da adaptación e representación que o Centro Dramático Galego fixo dela. E unha das probas de que vivimos nun dos países máis divertidos do mundo é que estaba prologada, entre outros, por Manuel Fraga.

#Activismo e resistencia #Albert Camus #Alxeria #Galiza #Lectura #Literatura

21/10/2013 by marioregueira

A cadea dos libros

Había ben tempo que non chegaba un meme aos peiraos deste porto, algo que deixa ver o estado de coma profundo no que se atopa a blogoleira, ou se cadra como foron mudando as súas dinámicas nestes anos. A graza deste meme, ou cadea, é que é sobre libros, ou sobre literatura, así que, aínda que sexa longo, imos facelo.

Quen te convidou: o camarada Francisco Castiñeira, un dos tenaces resistentes desa blogoleira que viviu mellores tempos. Como o meme é sobre libros vén a conto dicir que o Castiñeira sacou hai cousa dun ano un volume de relatos titulado Podería falar de nubes, unha obra que tiven a honra de presentar na súa primeira rolda pola cidade da Coruña e á que vos recomendo que lle botedes un ollo.
Convidamos a tres blogues para que sigan a cadea. Pois non está doada a cousa, e menos neste tempos, pero aí vamos: O outro lado do espello, que sempre recolle o testemuño destas cousas, Txiki Calvo, aproveitando que por enésima vez volve a bloguear e Montse Dopico, que o outro día falaba comigo de que quería retomar a actividade nun blogue tan interesante.

As preguntas:

O último libro que liches.
Tantos cabaliños lindos de Cormac McCarthy, pero é probábel que entre que escribo isto xa mudase xa que, por distintas obrigas, ando a ler uns cantos libros á semana.
O libro que mudou o teu xeito de pensar.
Sempre cheguei tarde aos grandes libros que converteron a outras persoas. Normalmente colléronme convertido ou ben xa completamente perdido para as súas causas. Noutro sentido, libros como Rayuela de Cortázar ou Trilce de César Vallejo mudaron moito a miña relación coa literatura, tamén no relativo á escrita.
O último libro que che fixo chorar.
Seguramente foi Expiación de Ian McEwan, antes del, Rastros de Vidal Bolaño e antes aínda Peter Pan e Wendy, de Barrie. E xa, creo que ao longo da miña vida só o conseguiron eses tres libros. Non son eu moito de chorar lendo, que se estragan as páxinas.
O último libro que che fixo rir.
Rir moitos, pero posiblemente os únicos cos que o fixen a gargallada aberta foron O bosque dos raposos aforcados, de Arto Paasilinna e Como acabar dunha vez por todas coa cultura, de Woody Allen, particularmente o capítulo dedicado aos libros de memorias e á Xeración Perdida. Ah, e tamén rin a gargalladas co Quixote, algo que non todo o mundo acaba de entender.
O último libro que che prestaran e non che devolveran.
Son bastante mirado para iso, e non me esquezo de reclamar os préstamos, así que se non o reclamei é ou porque non me lembro ou porque renunciei xa a recuperalo e pasei a consideralo a miña contribución á instrución e á cultura d@ descerebrad@ que se quedou con el (mal raio @ parta).
Un libro que che emprestaran e que non devolveras.
Claro, que o vou contar aqui… Non en serio, hai moitísimo tempo que debo a biografía en verso que Viktor Sklovski fixo de Maiakovski e tamén as memorias de Luís Soto. Por sorte déboos a bos amigos que aínda van agardar un pouco máis a facerme un boneco vudú.
Un libro que relerías.
Alguén dixo unha vez que grande pracer da literatura non era a lectura, senón a relectura. En calquera caso, se en algo ten razón o vello pailaroco de Harold Bloom é en que a nosa sociedade non ten tempo para ler todo o que debera ler. É por iso que considero a relectura un luxo, habendo tantas e tantas obras novas. De facela, case sempre é unha relectura parcial, de obras que xa coñecía pero que acaban de ser traducidas ao galego.
Un libro para agasallar a cegas.
Pois nin idea. Seguramente, e facendo un pouco de trampa, a banda deseñada Emigrantes de Shaun Taun. Serve tanto para agasallar a cegas que por non ter non ten nin texto e conta un relato universal do que nunca nos damos librado: a emigración.
Un libro que te sorprendeu para ben.
Será porque presenta un mundo fantástico con gorentosos toques de steam-punk, será porque presenta un universo paralelo cunha Cataluña independente, será porque ao mellor saen as meigas galegas nas futuras entregas, ou será pola sorpresa de verme, aos meus anos, pendente dun conto de fadas, pero diría que calquera da saga Reckless de Cornelia Funke, marabillosamente editados na nosa lingua por Xerais.
Un dos primeiros libros que liches na escola.
Non lembro nada digno de mención nos primeiros libros da escola, alén de que non foron moitos. Se cadra, o tardío Rebeldes, de Susan E. Hinton, que me fixeron ler ao borde da adolescencia e que, naquel Ferrol que saía dos convulsos 80 para entrar nos convulsos 90 falaba de cousas ben coñecidas: cuadrillas de marxinais petándose contra cuadrillas de nenos ben.
Un libro que roubaches.
Claro, que o vou contar aquí… Veña, non foi un roubo premeditado, pero a ocasión que fai ao ladrón quixo que arrebatase un exemplar de O retrato de Dorian Gray duns grandes almacéns. De cara ao futuro, levo anos tramando un plan para espoliar todos os libros da Libraría Couceiro de Compostela, ando buscando un camión o suficientemente grande, e namentres voume gañando a confianza da xente que traballa alí e aproveito para estudar a estrutura do edificio.
Un libro que atoparas perdido.
Hai anos, nunha das miñas primeiras visitas a Lisboa, atopei A brincadeira de Milan Kundera, perfectamente apoiado contra unha farola dun miradouro. Estaba tan ben colocado que non me atrevín a collelo, aínda que sempre me lembrarei do detalle. Daquela comezaba a popularizarse o BookCrossing e creo que sinxelamente non souben identificar que era un libro para levar. Volvín ao miradouro nunha das últimas viaxes, pero o libro xa non estaba. Por sorte, Lisboa sempre é xenerosa e deixa outros agasallos nos lugares máis insospeitados.
O autor do que máis libros tes.
Sen dúbida Méndez Ferrín. Un autor que lin con fruición na primeira mocidade, que practicou case todos os xéneros e que aínda agora ocupa unha parte importante da miña tese de doutoramento.
Un libro valioso.
Sentimentalmente, todos os libros que herdei do meu avó. Especialmente El resplandor de la hoguera, de Valle-Inclán, o libro que atopamos na súa mesa de noite e que, a xulgar pola marca, non chegou a acabar. Telo nas mans sempre me fai pensar cal será o libro do que a morte me roubará o final para sempre.
O libro que estás a ler agora mesmo.
Simultaneo tres, pero o que vou ler con máis vagar e devezo vai ser Cartas de aniversario, o derradeiro libro de Ted Hughes.
Un libro que prohibirías.
Os libros non se prohiben, combátense con outros libros mellores. E ningún libro xustifica as barbaridades que poidan cometerse no seu nome porque son as mans das persoas, e non as súas páxinas, as que as realizan.
Un libro que levas tempo querendo ler.
Moitísimos, seguramente demasiados. Por ir aos clásicos pendentes, o Decameron de Bocaccio editado por Rinoceronte, que leva xa un tempo na casa, será que me impresiona o seu volume.
O próximo libro que vas ler.
Pois algunha novidade das que chegaron ultimamente (é o que ten facer crítica), o que máis me gorenta é A música das esferas de Carlos Lema.
O libro que non lerías endexamais.
Unha vez preguntáronlle a Lampedusa por que lía novelas de vaqueiros e contestou algo así como que tamén había que saber aburrirse. Non hai libros que non lería, até as crónicas atroces dos tertulianos da Cope e as morrocotudas sagas pseudo-eróticas que andan entre os máis vendidos espertan o meu interese e serven para ese saber aburrirse. Naturalmente, non hai libros que non lería, pero si hai libros que non vou ter tempo para ler e que andan polo fondo da cola de admisión.
A túa triloxía ou saga preferida.
Ando tentado de dicir Reckless de novo, pero case que lle vou dar tempo a autora para rematala e vou ir ao clásico O señor dos aneis, de Tolkien.

Listo, ten razón o Castiñeira que leva tempo, pero tamén é ben entretida de facer, a ver se as convidadas se animan. E non quero rematar sen facer un chamamento a que leades (e a ser posíbel merquedes) calquera dos libros que saen ao longo deste artigo, particularmente os que están editados na nosa lingua, en edición física ou electrónica, pero apoiando sempre o libro galego, que ten unha longa remontada por diante.

#Blogoleira #Cotidiano #Lectura #Libros #Literatura #Memes

19/08/2013 by marioregueira

A cidade dos xitanos

Non sei en que medida os efectivos da Guardia Civil que requisaron pancartas onte na homenaxe a García Lorca eran conscientes da ironía. Se cadra hai elementos que sempre se relacionarán igual e que ficarán vinculados por riba dos anos que pasen ou das outras estruturas que os conteñen. No “Romance da Guardia Civil“, o corpo armado foi inmortalizado para a historia da literatura española no seu asalto á cidade dos xitanos. Da mesma forma que se ten comentado outras veces neste blogue, o xitano en Lorca non representa só o pobo rhom, senón que (como despois os negros de Poeta en Nueva York) é tamén a imaxe de todo oprimido, o símbolo, entre outras cousas, desa cultura popular que trata de erguer unha sociedade nova no medio dunha España a debaterse entre o escurantismo e o progreso. O “Romance da Guardia Civil” é, baixo esa lectura, case un poema premonitorio, unha premonición que non cremos que veña das calidades videntes que se asocian á poesía, senón máis ben dunha análise máis ou menos inconsciente da realidade social que o poeta estaba a vivir.

Dun lado, a Guardia Civil, un corpo escuro, mecánico e deshumanizado, sen dúbida o mesmo que causaba o terror nas poboacións rurais entre Galiza e Andalucía, o mesmo, que salvo honrosas excepcións, acabou participando no golpe do 36 do lado da reacción; do outro a diversidade que representa a cidade dos xitanos, chea de cores e luces, nunha festa permanente que está a piques de ser interrompida. A forma de presentar o conflito fala dunha represión que, en contra do agardado, non se conformará cun golpe político e estenderá a súa acción a unha auténtica razzia disposta a destruír as alternativas que foran medrando na sociedade ibérica. Existe xa a consciencia de que o que realmente provocará a reacción fascista, o que molesta ao vello conservadurismo, non é o feito de non ter o poder, senón a transformación social e, sobre todo, a aparición dun novo discurso sobre a realidade que ataca directamente a liña de flotación da caduca idea dunha España imperial e católica.

O asasinato de Lorca é considerado, mesmo internacionalmente, un dos feitos determinantes da Guerra, unha icona á altura doutras traxedias como o bombardeo de Gernika. E dalgunha forma é lóxico: non só simboliza a rabia dos alzados contra a intelectualidade e a vida cultural, senón que tamén atinxe a varias das comunidades sociais que estaban a espreguizarse, a perder o medo e se cadra a piques de protagonizar iniciativas destinadas a mudar a sociedade. Con Lorca asasinan un representante da intelectualidade de esquerdas, pero tamén un membro recoñecido da comunidade homosexual e unha persoa cunha grande sensibilidade cara a diversidade cultural do Estado español. O Lorca que se recoñece nos Romances galegos de Blanco Amor até o punto de querer escribir tamén en galego, o que comeza a entender que a historia do pobo andaluz foi terribelmente deturpada pola historiografía oficial, será asasinado xusto despois de que os fascistas fixeran o mesmo con Blas Infante e Alexandre Bóveda.

Dalgunha forma, o enfrontamento entre a Guardia Civil e os xitanos de Lorca aínda non rematou. Puidémolo ver onte, cando unha parte da sociedade andaluza se revirou contra o feito de querer presentar a súa morte como unha morte máis no medio dun dramático conflito. A tentativa de despolitizar a Guerra Civil, de convertela nunha especie de accidente do que ninguén foi responsábel, é se cadra o final dese proceso que comezou na Transición e que permite que hoxe os cachorros da dereita española paseen os seus nostálxicos pendóns sen repercusións mentres os seus asasinados seguen a ver impugnada a súa verdadeira memoria. Unha memoria que fala dunha sociedade en construción cara á liberdade e a diversidade. Unha memoria que nos convida, permanentemente, a reconquistar a cidade dos xitanos.

#Activismo e resistencia #Andalucía #Blas Infante #Federico Garćia Lorca #Guerra Civil española #Lectura #Literatura

01/08/2013 by marioregueira

As palabras (e o Festival de Poesía do Condado)

Quedan algo máis de dez días para que o Festival de Poesía do Condado remate a súa campaña de financiamento, e resulta case obrigado animar ás persoas que aínda len esta humilde e irregular bitácora a que axuden a dar ese pulo final que permita chegar ao obxectivo marcado.
A estas alturas case calquera cousa que se poida dicir sobre o Festival da Poesía do Condado será, seguramente, redundante. Calquera persoa que ande metida no mundo das letras sabe do seu valor, da súa lonxevidade e da importancia do traballo das persoas que axudaron, en todo este tempo, a mantelo vivo. Nun país que produce tanta poesía como produce o noso, resulta estraño decatarse de que poucas son realmente as iniciativas que a valoran na medida en que o merece, facéndoa protagonizar actos coma este.
Porén, non só por iso resulta importante que o Festival se manteña vizoso e vivo. Ademais de favorecer a difusión da obra poética, de dar de comer e beber ás persoas que a producen e aínda de fortalecer os lazos que o noso país ten coa lusofonía, o Festival de Poesía do Condado cinguiuse sempre ao lado máis subversivo que teñen as palabras, deixándose empapar polo seu discurso para reivindicar a utopía, mundos máis xustos, ou desobediencias como a deste ano. Dalgunha forma, se agora precisan o noso apoio é porque nunca apostaron por reducir a palabra das poetas aos límites cómodos dos libros, os actos puntuais ou os discursos institucionais. A súa dedicación foi a de facer fluír os versos cara á comunidade, empregalos como claves na súa liberación, fomentar esa noite máxica na que a distancia entre nós e as palabras se reduce até desaparecer. Axudemos a que o seu traballo poida durar moitos anos máis e a que poidamos seguir despedindo o verán nesa festa anual ao pé do Miño.

Como curiosidade, o verso co que comeza o meu discurso de apoio (na parede a na miña boca) é dun dos poemas máis fascinantes escritos nunca: You are welcome to Elsinore, de Mário Cesariny, e que algún día aprenderemos a recitar como convén.

#Activismo e resistencia #Cotidiano #Literatura #poesía

23/05/2013 by marioregueira

Cafés, finais e poemas

Penso que a primeira vez que vin pedir un café con xeo foi na zona vella de Compostela. Eu tería uns dez anos e o verán rompía todas as estatísticas chegando moitos días á barreira máxica dos corenta graos. Eu non o sabía, pero estaba a vivir un record histórico de temperaturas, por máis que pensase que era o normal nunha cidade que, a quen se lle ocorrería, estaba construída tan lonxe da costa. Nunha desas tardes abafantes, alguén pediu unha beberaxe estraña, tan estraña que en principio pensei que fora unha ocorrencia momentánea e extravagante á que un educado camareiro correspondera sen facer preguntas. Aínda pasaron anos antes de decatarme de que era unha bebida frecuente, e non só nas ingratas cidades do interior.

Dende entón teño asociado o café con xeo á cidade, ou por mellor dicir, ao verán na cidade. Onte caeu o segundo do ano, sinal de que axiña caerán tamén as prendas de manga longa e os abrigos partisanos de inverno, mentres as terrazas deixan de ser cousa de valentes e se espallan paseniñamente polas rúas. E onte, co segundo café xeado da tempada, e no medio dalgúns outros, chegou tamén ás miñas maos o libro Fin de poema, de Juan Tallón, ao que hai pouco lle foi entregado o premio Lueiro Rey de novela curta. Chegou a edición de Sotelo Blanco, claro, a primeira vez que o libro pasou polos meus ollos foi na forma dunhas fotocopias mal encadernadas que porén me mantiveron atrapado durante bastante tempo. Tanto, que podo dicir que ter nas mans o resultado editorial foi case como reencontrar un vello coñecido pola rúa, cousa que pasa tanto dende as terrazas da cidade.

A miña experiencia como xurado de certames non é longa, pero dá xa para sacar algunhas conclusións e o intercambio de opinións con persoas que pasaron polo mesmo sempre deixa comentarios divertidos. Hai quen di que os premios traen sempre consigo un castigo que é, por regra xeral, obrigar a pasar polo xurado da seguinte edición. Eu, en liñas xerais, non lle chamaría exactamente castigo, pero moi a miúdo quedo coa idea dunha enorme frustración. En primeiro lugar porque normalmente só se pode dar un premio, e despois porque á esa solución sempre se chega a través do consenso, que sempre (tamén en política) é conservador. Lembro un caso no que competín a un premio con dúas obras que chegaron a ser finalistas. O consenso premiou á máis antiga no tempo e que para min tamén era a menos arriscada e rompedora. A outra convenceu algunhas persoas do xurado, que fixeron unha defensa apaixonada que porén acabou estrelada contra a inapelábel maioría numérica. Desconfíen sempre dos sistemas nos que as minorías sempre perden. Tamén en política.

A pesar diso, a experiencia de xurado do Lueiro Rey é a primeira que me deixa realmente convencido, tamén porque, a pesar do bo nivel doutras obras presentadas, a escolla de Fin de poema foi a primeira na que asistín a un xurado unánime, no que non houbo lugar a cesións ou acordos complexos e no que ninguén saíu insatisfeito. E aínda que o abraio unánime de cinco persoas teña tamén a súa parte circunstancial, non deixa de ser, cando menos, unha coincidencia relevante e case máxica. A aposta de Juan Tallón é engaioladora e orixinal, e estou seguro de que é unha pequena xoia que non deixará indiferente a ninguén. A historia de catro poetas suicidas (Pavese, Anne Sexton, Gabriel Ferrater e Pizarnik) flúe palpando as costuras entre a ficción e a realidade, mentres escarva nas casualidades, as liñas invisíbeis que unen as nosas vidas sen nós sabelo e que caen como versos entrecruzados dalgún xogo poético.

Aínda sorrío pensando nalgunhas das súas escenas, e aínda me volven moitas das sensacións que me deixou á cabeza, tanto que se cadra contraveña unha norma persoal e lle bote unha segunda lectura este verán. A fin de contas, é unha das mellores lecturas para ter a man no tempo de terrazas e cafés xeados que se aproxima. Fáganme caso, non se han de arrepentir.

#Cotidiano #Edición #Lectura #Literatura

13/03/2013 by marioregueira

Entrevista en Criticalia

Saíron esta mañá as miñas respostas ao cuestionario que Armando Requeixo pasa a distintos creadores da literatura galega, unha forma de medir o pulso á nosa cultura que xa ten a súa historia detrás e que seguramente terá aínda moita máis por diante. Sen dúbida a lectura destes Parlamentos das Letras será aínda máis interesante en perspectiva, na comparativa, ou dentro duns anos, que é cando a min me ten graza ler as entrevistas. De momento esta é a miña visión, o pulso acelerado do tempo que vivimos, e por aí andan as lecturas que me seguen acompañando, a perspectiva sobre a miña propia obra e, como non podía ser doutro xeito, tamén o meu punto de vista sobre a cultura galega e o que están facendo e desfacendo con ela.

Parlamento das Letras: Mario Regueira

Mario Regueira agocha no seu fardelo os ventos viradoiros de Ferrolterra, así que sabe ben da agulla de marear e de onde parten as augas da escrita. Por iso caen na súa rede tanto as poéticas tanxerinas coma os blues da crecente e non desapide tampouco nin dos affiches rouges nin das rebelións hibernais e non tampouco dos outonos lonxincuos.

Hai unha outra habelencia que moito é de estimar neste soñador do paradiso de Maniños: a capacidade valorativa que desprega para xulgar con criterio o mellor e máis graúdo da escrita actual de noso, pois non en van exerce o oficio crítico ao tempo que cultiva as landas da ficción.

Andar as súas páxinas é deixarse acompañar de ritmos mil, cancións en fervenza que o asolagan todo dende o título mesmo, e ir vendo como tremelocen, intermitentes, as luces dos faros da disidencia xenérica, do conflito dos territorios francófonos, os amores e vidas que se cruzan dende a Bretaña ata Nova Orleáns, con obrigada parada no sempre recendente Tánxer ou no evocador Flandres.

Unha luz de Goré, palabra de peirao escravo, baixa como unha escada nas liñas que seguen. É a loita que pula polo futuro, mensaxe que non convén desoír.

—¿Cando, onde e da man de quen publicaches os teus primeiros textos?

O meu primeiro libro, Rebelión no inverno, apareceu na colección Abismos de Xerais, unha aposta que sempre agradecerei á editora, e que, aínda tratándose dunha colección para primeiras obras, me permitiu ter unha certa visibilidade xa dende os primeiros pasos. Antes diso tiñan saído algúns poemas en diversas publicacións, entre elas gardo unha lembranza cariñosa para A Caramuxa, unha revista guiada polo Colectivo Sacou que acolleu moitas voces novas do momento, sobre todo do contorno de Noia e Compostela. É posíbel, aínda que non me atreva a aseguralo, que fose aí onde apareceu a primeira publicación de poesía.

—¿Cal das túas obras cres que foi mellor tratada e cal pasou máis desapercibida para o público e/ou a crítica? ¿Por que cres que recibiron ese trato desigual?

Seguramente a mellor tratada foi L’affiche rouge, que como ben sabes estivo a piques de recibir o Premio da Crítica e tivo unha boa acollida por parte do público. Creo que sendo a miña primeira novela e cos fallos que sen dúbida poida ter, formulaba unha aposta innovadora e unha lectura do momento xeracional e político que callou moi ben en determinados eidos. Tamén Outono aquí tivo moi boas críticas, dende o xurado que a premiou no Lueiro Rey até algunhas outras de colegas que lle dedicaron recensións privadas. Aínda así, é cedo para superar o bo sabor de boca que me deixou a miña primeira incursión na novela.

Da outra banda, diría que Lois Pereiro, unha persecución foi practicamente ignorado pola crítica. O momento tardío no que saíu, na segunda metade do loisista 2011, e a saturación doutras obras sobre o autor con máis medios e promoción sen dúbida tiveron moito que ver. Ao mesmo tempo, Unha persecución é un libro difícil, que foxe intencionalmente dos polos biográficos e académicos nos que se centran habitualmente as obras sobre os autores do Día das Letras. A súa proposta vai máis fixada na recreación literaria e na opinión persoal, ao tempo que trata de cubrir nun só golpe todos os libros posíbeis sobre Lois, algo que non deixaba de ter unha intención irónica e crítica. Aínda así, a recepción por parte do público deixoume algúns bos momentos e sei que hai persoas concretas que o consideran o meu mellor libro. A súa produción e o camiño que percorreu até ser editado tamén deixou un ronsel de experiencias persoais e colaboracións que lembro con moito cariño e nas que teñen un papel importante o traballo de fanzine e bd xunto a Xosé Carlos Hidalgo e o entusiasmo da xente de 2.0 editora.

—¿Tes algún hábito singular ou manía á hora de escribir?

Os meus procesos de escrita son moi particulares. Dalgunha forma as obras van cocendo na miña cabeza durante meses ou mesmo anos, períodos nos que sobre todo procuro documentación e lecturas. Despois, os libros en si materialízanse nun período relativamente curto de traballo intenso. Nese sentido, dependo das cousas das que dependen todas as persoas que fan un traballo intelectual intenso, principalmente estimulantes como o café e o chocolate. Tamén dependo moito da música, que me illa do mundo e axuda a regular os ritmos que preciso para traballar. Non estou seguro de que iso sexa unha manía, se te refires a se teño unha “camiseta de escribir” ou unha pluma concreta sen a que non podo iniciar unha nova obra, direi que a maior parte desas cousas parécenme lendas baratas das que habitualmente se rodea o feito literario. Se alguén é incapaz de escribir sen ter posta unha camiseta concreta debera consultalo co médico. Non sen antes tomar unha boa ducha.

—Nunha antoloxía da nosa literatura recente, ¿ao pé de que autores/as preferirías figurar?

Unha cousa común a moitas persoas que, ademais da escrita, fixemos estudos de Teoría da Literatura é que perdemos a inocencia respecto de demasiados elementos relacionados co feito literario. É moi complicado abstraer do fenómeno das antoloxías a súa carga de poder simbólico e a forma na que este é exercido ou xestionado, particularmente nunha literatura como a nosa, na que as súas raíces son tan particularmente visíbeis e a influencia dos elementos sociolóxicos e relacionais segue a ser tan evidente. Por tanto, son moi escéptico ao respecto de atoparme cómodo nunha desas gaiolas (de feito non o estou, por motivos diversos, en ningunha das poucas que me acolleron até hoxe). A maior parte das veces as escollas falan máis polo que exclúen que polo que se esforzan en promocionar, así que se tivese que escoller compañeir@s de viaxe case preferiría buscalas entre as persoas que nunca figurarán en determinadas antoloxías e que comparten esa incomodidade estrutural e unha vontade crítica real.

—Se tiveses que historiografar a túa propia traxectoria literaria, ¿que trazos salientarías?

Salientaría a persistencia de determinados elementos que tamén me formulan cuestións a min mesmo: a preferencia por escenarios nos que a lingua francesa participa ou participou dun conflito lingüístico (Tánxer, Bretaña, Nova Orleans, Flandres…), a presenza constante de identidades subalternas e sexualidades disidentes, ou a forma na que as referencias musicais aparecen, implícita ou explicitamente, en todos os meus libros.

Ao mesmo tempo penso que na miña narrativa existe un protagonismo palpábel das clases populares e das súas problemáticas, entre as que vibra sempre a necesidade de encaixar a felicidade individual dentro dunha redención colectiva. Este é un aspecto que a miúdo pasa desapercibido nunha cultura afeita a discursos máis evidentes e que porén creo que dirixe todo o meu proxecto narrativo e que co tempo se acabará revelando como un elemento fundamental á hora de interpretalo.

Tamén creo que se podería facer unha lectura interesante en termos de nación, a relación das tramas coa historia do país e coas expectativas e decepcións dunha parte da súa sociedade, sinaladamente a xente nova e a que estamos deixando de selo, esa xeración perdida que algún día terá que tomar grandes decisións que porén non deixa de adiar.

—¿Que lecturas te acompañan decote ou a que escritores/as regresas con frecuencia?

Supoño que hai autores que nunca deixarei de ler, en parte pola densidade da súa obra, e tamén polas claves que gardan e que precisan de toda unha vida para ser desveladas. Méndez Ferrín e Thomas Bernhard, por exemplo. Tamén hai algo diso en Chus Pato e Derek Walcott. Nun extremo completamente contrario, adoro cando Irvine Welsh saca un novo libro e tamén son un perseguidor en librarías de vello das obras narrativas de Monique Wittig, todas descatalogadas e que urxiría traducir á nosa lingua.

Ademais diso, hai poetas aos que volvo polo puro pracer de reencontrar a cadencia dos versos: Xohana Torres, Lorca, Kavafis, Al Berto, Lois Pereiro… Tamén hai autores dos que lembro un poema ou un par deles que están, dalgunha forma, incorporados á miña vida e que volven ciclicamente á miña cabeza como se alguén os recitase.

En canto a lecturas académicas, por esixencias de traballo e por convencemento persoal volvo constantemente a Xoán González-Millán e a Pierre Bourdieu, preferentemente polas pontes que tendeu Antón Figueroa. Tamén me ten deixado unha grande pegada a obra de Terry Eagleton e o Arturo Casas crítico, ao que ademais teño que recoñecer a influencia que como mestre tivo e ten en min.

—¿Que cres que lle falta aínda ás nosas letras e que lle sobra definitivamente?

É evidente que o primeiro que lles falta ás nosas letras é un poder político que mire por elas con verdadeiro interese e implicación. A maior parte dos seus problemas derivan diso, e non hai máis que recorrer á comparación con outras linguas con menos falantes e un Estado ou poder local comprometido con elas para que resulte evidente. A literatura galega podería ter un papel moito máis destacado no contexto europeo, polo menos equivalente ao doutras pequenas nacións. En cambio, vivimos desperdiciando talento coa mesma alegría coa que acabamos cos bosques autóctonos ou enchoupamos os mares de fuel. A nivel cultural vivimos un Prestige anual que non se nota porque segue a haber un voluntarismo que cobre unha parte importante dos seus efectos. Sempre hai xente disposta a limpar as praias, cousa que é boa, pero que tamén marca dinámicas que cada vez resultarán máis complicadas de romper.

Sobrar sobran moitas cousas, se cadra destacaría as actitudes endogámicas que priman o relacional sobre outros criterios, e que sen ser, por sorte, unha tónica xeral, aínda deixan ver os seus efectos en eidos como a edición ou a crítica e tamén en determinados comportamentos das institucións. A literatura galega, como moitos outros ámbitos da nosa realidade, non está libre dos seus propios caciquismos, que ao contrario que os outros apenas son contestados e cando o son adoitan recibir respostas esaxeradas non exentas de represalias. Unha cousa similar pode dicirse de sectarismos concretos como o que atinxe a inacabábel guerra normativa, abono de actitudes empobrecedoras que son patrimonio de ambos bandos, pero menos desculpábeis (como en todas as guerras) naquel que hoxe ten maiores cotas de poder.

—Se soubeses que o teu tempo se esgota, ¿que non te perdoarías non deixar escrito?

Sempre teño, polo menos, os meus seguintes tres libros na cabeza. Mentres están nese estadio son idealmente perfectos e son as miñas mellores obras. É só cando pasan a papel e tras varias lecturas que comezo a ser consciente dos seus erros e das cousas que se lles poden mellorar. Nese sentido, nunca me perdoaría deixar sen escribir as miñas seguintes obras, sexan as que sexan, porque non perdín a esperanza de poder ler algunha delas sen arrepentimentos nin remorsos. Algunha delas será a obra definitiva, que é sempre a seguinte. Hoxe, por exemplo, estou completamente convencido de que a miña seguinte novela e o meu seguinte poemario van ser os mellores da miña traxectoria e téñenme completamente ilusionado. O día que deixe de pensar así seguramente sexa hora de ir aparcando a escrita para mellores tempos.

—¿Cal é a túa valoración do noso presente literario?

É desconcertante o viva e fluída que se mantén a nosa cultura tras anos de abandono institucional, falta de visibilidade e hostilidade declarada dunha parte da sociedade. Vivimos nunha especie de oasis rodeado do máis atroz dos desertos, pero o certo é que nese pequeno espazo, e sen caer en idealismos, construímos algo semellante aos anos dourados da nosa tradición literaria. A vida que desprenden as voces novas da poesía, as sorpresas de calidade e vangarda que nos deixa anualmente a narrativa, ou o simple e puro feito de que haxa xente que aínda escribe ensaio e teatro, son feitos que debemos valorar como unha especie de milagre que evidencia a vontade do pobo galego de seguir contando cunha cultura propia contra vento e maré. Na mesma liña poderiamos falar da cantidade de proxectos editoriais e culturais que traballan cunha dedicación e unha perspectiva crítica admirábeis, moito máis se temos en conta que moitas veces o fan dende a precariedade ou a autoxestión.

A pregunta que deberamos facernos é canto tempo pode durar esta situación e tamén até que punto non é un premio de consolación ter unha literatura convencional tan viva cando o panorama internacional acolle xa outro tipo de narrativas ás que, por cuestións estruturais e económicas, non podemos practicamente acceder como creadores. En calquera caso, a enxurrada de creatividade que flúe pola nosa realidade cultural é unha cousa marabillosa da que é un orgullo poder participar.

—Se desexas facer algunha outra consideración, túa é a palabra.

Nada máis que agradecer o traballo de visibilización das nosas letras que fas con esta sección e con outras faces do teu traballo cultural.

#Creación #Crítica #Edición #Entrevistas #Galiza #Literatura