Literatura arquivos - Páxina 2 de 7

07/12/2019 by marioregueira

Volver ás librarías

Marco Livorno

Había máis de sete anos que non presentaba un libro dentro das fronteiras do meu país e iso marca moito, é tempo abondo como para que pareza que o estás facendo (de novo) por primeira vez, case co mesmo entusiasmo e unha expectación que non encaixa co feito de que algo que escribiches esperte tanta atención, aínda que sexa na cotidianeidade socio-cultural dunha pequena cidade.

Estes sete anos non aconteceron nalgún místico país budista: o seu tempo pode dividirse en noites de hospital e outras (ás veces as mesmas) de lecturas e escrita académica compulsiva. Entre un cancro familiar e unha tese terminal. E todo isto no bosque da precariedade no que as fillas da Galiza aprendemos a sobrevivir a base de landras amargas e o apoio das camaradas.

Marco Livorno é un libro importante por iso, porque supón un regreso que nunca pensei que tivese que formalizarse. Porque o seu personaxe central soubo collerme da man para deixarme de volta nas barricadas e no campo literario no que, se o mundo fose perfecto, eu non debera saír nunca. E con Marco Livorno da man entramos tamén de volta nas librarías.

Para quen publicou os seus primeiros libros dentro do ambiente universitario de Compostela era frecuente notar esas bolboretas no estómago. Eu volvía das noites de esmorga e desviaba a ruta para pasar diante da Libraría Couceiro (daquela con dúas sucursais no Ensanche) para ver se o meu primeiro libro de narrativa seguía entre as novidades destacadas da súa vitrina. Algo semellante faciamos ao pasar por diante de Follas Novas e as fins de semana dabamos un pequeno rodeo camiño da estación de autobuses, na outra parte da cidade, para fitar os cristais da sempre ben abastecida Pedreira. Non foron as únicas, aínda que a memoria fai por gardarlles gratitude porque son das poucas que seguen abertas quince anos despois.

Volvo, con Marco Livorno, a entrar nesas librarías, a atopar unha das miñas portadas (pode que a mellor da miña traxectoria, grazas a Sole Rei) cun sorriso pampo e unha sorpresa que sempre é a mesma. Tamén en Chan da Pólvora, que daquela non existía e hoxe é un dos proxectos máis populares do estado nese mundo adverso que é o mercado do libro de comezos do século XXI. Unha fenda angosta entre as paredes pétreas de Compostela que se aferra a poesía como forma de impugnar o tempo atroz no que vivimos.

Marco Livorno

Nunca fun un defensor acérrimo do libro convencional polo feito de selo, esa causa cruzada na que moita xente está disposta a alistarse para loitar guerras nas que ninguén está combatendo. Os libros seguirán séndoo feitos de tinta, de luz ou píxels, porque sempre foron moito máis que un obxecto físico. E, en canto existamos como cultura, e a pesar dos tempos duros que atravesan, estou seguro de que tamén seguirán existindo as librarías, porque moitas delas foron sempre moito máis que un negocio no que vender unha mercadoría determinada. Foron lugares de resistencia e apoio, de complicidades e encontros.

Xunto coas que foron as miñas casas, algunhas poucas barras de bar e outras poucas calellas, debo ás librarías unha larga porcentaxe da miña felicidade nesta cidade. Por iso deixo, a modo de arquivo, a presentación escrita que fixo Quico de Chan da Pólvora do meu libro e o cartel do evento desta semana no que me acompañaron Pablo Rodríguez, Lorena Souto, Carlos Lixó e Elvira Riveiro.

Marco Livorno é Lucarelli. Marco Livorno é a quilla da equipa e o puño esquerdo en alto. A alba do domingo e a escuridade dos baños públicos. Marco Livorno a opereta das vellas ferrolás que tenden a roupa traspasadas polo azul. Amante e camarada. O exilio infindo. Marco Livorno é cabalo i é tigre. Unha historia apócrifa. As cometas que pairan no ceo de Caranza. O seme.

Mario Regueira sorprende coa historia do futbolista que revoluciona as rúas do metal ferrolán. Ven de Italia xoga ao “deporte rei” entoando Bandiera Rossa e dilata os lindes da sexualidade heteronormativa. XII Premio de Poesía Erótica Illas Sisargas, “Marco Livorno” (Editorial Caldeirón, 2019) non deixará indiferente a quen se interne nas súas páxinas.

“E así, detrás das portas dos baños públicos,
escribo o teu nome
como se foses a liberdade.”
de “Marco Livorno”, Mario Regueira

Marco Livorno Chan da Pólvora

12/04/2019 by marioregueira

Se isto é un home

Primo Levi (1960)

Era o inverno de 1943 cando o grupo de Primo Levi (Torino, 1919), que trataba de unirse á Resistenza partigiana, foi capturado polas forzas fascistas. Ante a perspectiva dunha execución sumaria, Primo confesa ser xudeu, algo que lle serviría para ser trasladado a un campo de concentración en Fossoli desde onde, algunhas semanas despois, será embarcado nos infames vagóns de gando, e xunto con centos de persoas máis, en dirección ao complexo de campos de Auschwitz. Continuar lendo no Sermos Galiza.

#Activismo e resistencia #Crítica #Holocausto #II Guerra Mundial #Literatura #Memoria #Primo Levi #Tradución

30/12/2018 by marioregueira

A orde do día

Como unha ferida que examinamos unha e outra vez e por iso mesmo non acaba nunca de pechar. A memoria do nazismo segue dando voltas por Europa arrastrando a súa vida intelectual polas máis diversas calellas, moitas delas sen saída. O certo é que hai unha fixación á hora de explicar o mal que aconteceu entre os anos trinta e corenta do pasado século que só pode entenderse en clave de superioridade moral. O que arrepía nos círculos intelectuais dos nosos días é que fosen europeos dunha das sociedades máis desenvolvidas da época matando sistematicamente os seus propios cidadáns. Estas condicións nunca volveron repetirse integramente, e parecería que o mundo ve aínda como feitos moito menos graves os xenocidios organizados que aconteceron en Asia ou África. E cunha complicidade arrepiante que os seus propios gobernos participasen nos últimos anos bombardeando lugares distantes como Libia ou Iraq. Para a memoria do nazismo creáronse explicacións que a día de hoxe aínda se esgrimen no debate intelectual: entre os máis divertidos os que responsabilizan elementos como a propia cultura ou o desenvolvemento técnico, aínda que non queda atrás o recurso á banalidade do mal, que dalgunha forma implica que calquera funcionario gris pode transmutarse da noite para a mañá nun xenocida, pasando por alto o proceso político e social que produce esa mesma oportunidade.

A orde do día de Éric Vuillard, lanzada hai uns meses por Kalandraka en tradución de Antía Veres, é unha obra que sorprende por conseguir ofrecer un enfoque que resulta innovador, aínda que non deixe de volver por algúns dos vellos camiños trillados. O punto de partida do libro, o mesmo que se destaca na presentación editorial fala de como “As persoas pasan, pero os grandes capitais perduran”. O encontro da alta xerarquía nazi con representantes empresariais alemáns de marcas aínda presentes hoxe no noso día a día como Opel, Siemens, Bayer ou Allianz dá inicio a unha novela atípica, composta por estampas históricas de corte realista e cunha trama principalmente expositiva que podería emparentala co xénero do documental histórico. E a pesar disto, é unha mágoa que Vuillard non responda completamente a ese punto de partida inicial de perseguir os fíos dos grandes capitais desde o seu apoio ao Partido Nazi até os nosos días e pase a ocuparse doutros episodios históricos que reducen este marco a pouco máis que unha vistosa anécdota. A anexión de Austria, a política expansionista e intimidatoria de Hitler, ou os trucos que na política internacional lle permitiron mover os marcos dunha Europa incapaz de reaccionar, centran os principais temas da novela.

Un percorrido que parece a enésima referencia a eses homes de ben que non fan nada e permiten que o mal triunfe, pasando por alto a grande responsabilidade dos gobernos europeos que permitiron medrar o nazismo como estratexia de contención ante a ameaza soviética. Non é a pasividade do chanceler austríaco Kurt Schuschnigg diante de Hitler o que condena a Europa, máis que nada porque Schuschnigg non era outra cousa que o líder dunha ditadura nacional-católica que só se viu ameazada por Hitler por ter as fronteiras perto de máis de Alemaña. Un erro de perspectiva que pexa unha novela que mesmo así consegue deixarnos reflexións relevantes e moi poucas veces lembradas. Como ese colofón final no que se nos di que nunca tropezamos dúas veces no mesmo abismo, pero que volveremos caer nun novo e será da mesma forma: cunha mestura de ridículo e pavor.

#Activismo e resistencia #Antía Veres #Éric Vuillard #Historia #II Guerra Mundial #Kalandraka #Novela

28/04/2018 by marioregueira

Roald Dahl e as vacinas

Como todos os anos, a OMS declarou a última semana de abril como Semana Mundial da Inmunización, este 2018 co lema “Protexidos colectivamente. As vacinas funcionan”. Nun ano marcado polo comportamento irresponsábel de certos representantes políticos, é boa idea lembrar algúns dos principios polos que as vacinas seguen a ser a mellor opción coñecida.
Para isto, decidín recuperar e traducir a carta aberta de Roald Dahl de 1988 sobre o tema. A pesar da súa antigüidade, por desgraza, moitas das cousas que di o escritor galés continúan sendo aplicábeis hoxe e, de feito, ten gozado dunha renovada popularidade a través da rede nos últimos anos. Tamén nos devolve unha perspectiva que temos esquecida, e que moita xente relaciona coas actitudes retrógradas que se opoñen á vacinación: temos tan normalizado un mundo sen o efecto de certas enfermidades que podemos pensar que sempre foi así. Pero non o foi, houbo un tempo no que morrer ou quedar con graves secuelas polo sarampelo, a polio, a varíola ou outras enfermidades era o máis normal do mundo. Así o conta Roald Dahl:

Sarampelo: unha enfermidade perigosa

Olivia, a miña filla máis vella, colleu o sarampelo cando tiña sete anos. Mentres a enfermidade desenvolvía o seu curso normal, lémbrome léndolle a miúdo na cama, sen sentirme especialmente alarmado por ela. Entón, unha mañá, cando estaba camiño da recuperación, eu estaba sentado na súa cama amosándolle como facer animaliños de fíos de cores, entón chegou a súa vez de facer un e notei como os seus dedos e a súa mente non estaban a traballar conxuntamente e non podía facer nada.

“Sénteste ben?” Pregunteille.

“Estou con sono”, dixo.

Nunha hora, estaba inconsciente. En doce horas estaba morta.

O sarampelo convertérase nunha cousa terríbel chamada encefalite por sarampelo e non había nada que os médicos puidesen facer para salvala. Foi hai vinte e seis anos, en 1962, pero mesmo agora, se unha crianza con sarampelo desenvolve a mesma reacción mortal da enfermidade que Olivia desenvolveu, segue sen haber nada que a medicina poida facer para axudala.

Por outra banda, hoxe hai algo que os pais poden facer para asegurarse de que este tipo de traxedia non aconteza a un dos seus nenos. Poden teimar en que as súas crianzas estean vacinadas contra o sarampelo. É algo que eu non puiden facer por Olivia en 1962 porque naqueles días aínda non fora descuberta unha vacina fiábel contra o sarampelo. Hoxe, todas as familias teñen ao seu dispor unha vacina segura e confiábel e o único que tes que facer é falar co médico para que a administre.

Aínda non é algo maiormente aceptado que o sarampelo poida ser unha enfermidade perigosa. Creme, si que o é. E na miña opinión os pais que rexeitan vacinar os seus fillos, están poñendo as súas vidas en risco. En América, onde a vacinación contra o sarampelo é obrigatoria, esta enfermidade, así como a varíola, foi virtualmente erradicada.

Aquí en Gran Bretaña temos aínda centos de casos de sarampelo todos os anos, xa que moitos pais e nais rexeitan, ben sexa por obstinación, ignorancia ou medo, que os seus fillos sexan vacinados. Ademais disto, máis de 10.000 sufrirán efectos secundarios dun xeito ou doutro. Polo menos 10.000 desenvolverán infeccións de oído ou de peito. Uns 20 deles morrerán.

ENTENDAMOS ISTO.

Cada ano máis ou menos 20 crianzas morrerán en Gran Bretaña de sarampelo.

Así que, cales son os riscos que afrontan os teus fillos por ser vacinados?

Son case inexistentes. Escoita isto. Nun distrito de máis ou menos 300.000 persoas, hai só un neno cada 250 anos que desenvolverá efectos secundarios serios pola vacina do sarampelo. Isto vén sendo unha posibilidade de unha contra un millón. Penso que hai máis posibilidades de que a túa crianza poida morrer atragoada por un chocolate que de poñerse seriamente enferma pola vacina do sarampelo.

Entón que demos é o que che preocupa? É practicamente un crime deixar que o teu fillo continúe sen vacinar.

O tempo ideal para facelo é aos 13 meses, pero nunca é tarde de máis. Todas as crianzas en idade escolar que aínda non recibisen unha vacina contra o sarampelo, deberían pedirlles aos seus pais que lla procuren o antes posíbel.

Por certo, dediquei dous dos meus libros a Olivia. O primeiro foi “Iago e o pexego xigante”. Iso foi cando aínda estaba viva. O segundo foi “O Bon Xigante Amigo”, adicado á súa memoria despois de que morrese de sarampelo. Verás o seu nome ao comezo de cada un destes libros. E sei o feliz que sería se puidese saber que a súa morte axudou a aforrar un bo número de mortes e enfermidades entre outros nenos.

#Ciencia e tecnoloxía #Escepticismo #Literatura #Roald Dahl #Vacinas

31/01/2018 by marioregueira

Os mellores libros de 2017

Non quería deixar de acabar xaneiro sen deixar unha nota sobre os que considero os mellores libros do pasado ano en lingua galega. Como digo sempre, hai moitos outros e é unha lista caracterizada por ser persoal e, por tanto, inxusta en moitos aspectos. Este ano, ademais, fun consciente de como seguir as propias regras destas seleccións trae tamén outras inxustizas, dous dos libros que levaban semanas na miña mente como os máis destacados do meu pasado ano lector resultaron estar editados a finais de 2016. Se cadra isto me dea para pensar en como, máis que de libros do ano, debamos falar de libros dun curso literario que coincide máis ou menos cos clásicos cursos escolares, cun verán lector polo medio. Se cadra decida trasladar esta lista a comezos de xuño ou finais de setembro. Polo momento, aquí están as propostas que eu destacaría deste pasado 2017.

Limiar de conciencia, de Cris Pavón (Urco Editora)

Pode un libro auto-editado na rede hai máis de catro anos destacar como unha das propostas de 2017? Hai tempo que acredito na capacidade de Cris Pavón para trazar camiños orixinais na narrativa galega, xestionando referencias ben complexas e orixinais. Se cadra Limiar de conciencia sexa o produto máis logrado disto, un auténtico asalto á narrativa convencional, cunha trama que alén do seu xogo de bonecas rusas, inclúe elementos como a linguaxe informática ou as intelixencias artificiais que seguen aparecendo como animais exóticos nos mundos que habitualmente transita a narrativa nacional. Lembrarei 2017 como un ano cheo de boas novelas pero das que ningunha conseguiu sorprenderme ou tocarme, polo menos non como o fixera esta xa no seu momento. Se cadra pola súa capacidade de que ese momento seu continúe sendo agora.

Camuflaxe, de Lupe Gómez (Chan da Pólvora)

Lupe Gómez tería a etiqueta de clásico das nosas letras se non manifestase a vitalidade e as boas artes que aparecen en libros coma este. Ou dito doutra forma, Lupe Gómez non pode ser un clásico porque os clásicos non acostuman estar tan vivos nin seguir construíndo obras dunha orixinalidade sen paliativos. Camuflaxe pasará por ser o mellor libro da autora, o máis logrado dun proxecto poético que nos deixara marcas como unha lategada, pero que nunca chegara a ofrecernos un fondo tan claro, a noción de que o tema transcende unha forma poética arriscada. Un tema que fala da memoria e da perda, pero que tamén supón todo un tratado sobre as relacións entre o rural e o urbano e todo un berro de rabia contra a extinción.

Terra, de Xurxo Mariño (Xerais)

Hai algo en Xurxo Mariño que evoca un personaxe doutro tempo. A propia idea de facer unha viaxe arredor do mundo, por exemplo, pero tamén a crenza de que, nun mundo interconectado e no que a información flúe cunha facilidade inédita para o ser humano, segue pagando a pena realizar esa travesía e ir contando as distintas anécdotas e aprendizaxes que unha experiencia así ofrece. Terra é un froito inesperado a medio camiño entre a literatura de viaxes e a divulgación científica. Xurxo Mariño destacaba como divulgador no campo da neurociencia. Nesta obra o protagonismo oscila entre a bioloxía e a xeoloxía, sen esquecer a perspectiva sociolóxica e antropolóxica, o aspecto emotivo e mesmo o político, nunha viaxe que acontece cun principio tan poético como o de perseguir o verán polo globo. Sen dúbida un libro único e unha experiencia inimitábel.

A señorita Bubble, de Ledicia Costas (Xerais)

Incorporando á triada clásica de xéneros a chamada literatura infantil e xuvenil, este ano quero destacar a máis nova obra de Ledicia Costas. Tal e como mencionamos nalgún lugar, hai un pouso moi ben levado dos universos de Roald Dahl, capaces de conxugar o divertido co tétrico, apostando sempre pola intelixencia dun público novo. O estilo non é novo, nin sequera na obra da autora, e porén hai algo que fai a señorita Bubble un personaxe inesquecíbel. Probabelmente a forma de representar unha heroína en loita contra a sociedade e capaz de empregar a ciencia e a tecnoloxía ao seu favor. Elementos todos tan necesarios como poucas veces vistos na nosa literatura.

#2017 #Chan da Pólvora #Cris Pavón #Crítica #Ledicia Costas #Literatura #Lupe Gómez #Urco Editora #Xerais #Xurxo Mariño

29/11/2017 by marioregueira

Presentación de “Somos de Arxerís” de Xosé Carlos Carracedo Porto

As primeiras referencias a territorios inventados son máis políticas que literarias. A tentación de imaxinar unha sociedade onde a política imposíbel da realidade aconteza xa se percibe na República de Platón e adquire matices decisivos en obras como Utopía de Thomas More, onde atopamos a abolición da propiedade privada moito antes de que se lle ocorrese a Marx. Algo desa estirpe política acaba pasando sempre á literatura. Se cadra o seu mellor exemplo sexa a cantidade de sociedades distópicas que serviron para denunciar opresións tan duras e reais como a propia vida, aínda que eu sempre me preocupei por buscalo tamén nos territorios creados desde os espazos próximos ao realismo máxico.

Comala e Macondo, as súas principais referencias, existen para recrear algo que os seus autores perciben na propia realidade, pero dunha forma inatinxíbel. Representan unha cultura, ás veces en trazos que se pretenden esenciais, como querendo rescatar todas aquelas cousas que, espalladas en lendas e vellos usos sociais, forman parte dunha identidade sen que nos decatemos. Do que non pareceron ser conscientes os seus autores é de que esa identidade esencial, se existe, faino en completa dependencia dun momento temporal concreto. Como temporais son tamén os seus mitos e lendas.

A primeira cousa que me chamou a atención neste Arxerís de Xosé Carlos Carracedo é como ese elemento que é o tempo está actualizado. Arxerís non é unha Arcadia feliz, é unha sociedade complexa, que porén mantén unha gran consciencia sobre a súa situación cultural, tanto a un nivel local como internacional. Nas súas tabernas discútese sobre a orixe das vangardas galegas, por elas pasaron boa parte dos nosos escritores e intelectuais e hai quen di que tamén algunha estrela internacional do rock. Ao mesmo tempo, é unha sociedade sometida a moitas das problemáticas contemporáneas, cunha turbia relación coas obrigas laborais, con determinados obxectos e coa ansiedade que produce ter que encaixar na uniformidade gris ou apostar por ser diferente. En certo sentido, seguimos a percibir trazos dunha identidade, pero nun sentido contemporáneo, sen concesións á nostalxia e sen perder de vista moitos dos problemas aos que nos enfrontamos no mundo real. Penso que Carracedo ideou este espazo con dúas intencións: a primeira crear unha sociedade que lembra a nosa sen selo. A segunda, aproveitar ese espazo para experimentar formas novas de narrar e crear as propias regras. Por iso considero que esa mestura entre representación é elementos de sorpresa é unha das mellores cousas que o libro pode ofrecernos.

Sei que a relación de Xosé Carlos Carracedo e desta súa primeira obra con Xosé Neira Vilas é moi intensa e que o autor de Gres chegou a ler a versión inédita de Somos de Arxerís. De Neira Vilas cítase case sempre a súa capacidade para recrear un mundo rural, e sempre me chamou a atención a cantidade de xente que che fala de Memorias dun neno labrego cun ton soñador na mirada, como a novela tratase de lembranzas amábeis de infancia. Chámame a atención porque eu lémbroa como unha das lecturas máis duras coas que topei na miña mocidade. Pero creo tamén que esa dupla calidade é o que fixo de Neira Vilas un autor relevante durante a década dos sesenta. Capaz de evocar elementos cos que moitas persoas da Galiza se identificarían idilicamente, pero denunciando tamén canto de idilios e arcadias faltaba nesas paisaxes. Penso que, ao contrario que a maior parte da xente, alguén recolleu a lección que Neira Vilas deixa nese e noutros libros: falar de vidas e realidades construíndoas dunha forma literariamente fermosa, pero sen idealizalas, sen esconder os seus elementos terríbeis. Así, aínda que o autor de Memorias dun neno labrego practicou sobre todo o realismo, estou seguro de que lle gustaría saberse inmortalizado como cliente das baiucas de Arxerís, convivindo con personaxes que, lonxe de vivir no territorio fácil da utopía, loitan por sobrevivir e, ás veces, atrévense a soñar cun mundo mellor. Porque, como apuntaba ao principio, sempre hai algo profundamente político en imaxinar unha realidade distinta á que nos tocou vivir.

Non quero rematar sen referirme á sorte de que un conxunto de narracións coma esta teña un fotógrafo como Fuco Reyes, nin ao mérito que ten conseguir imaxes dun espazo fantasmal, que é como entendo eu o territorio que nos presenta Carracedo. Entre os seus obxectos abandonados e nalgunhas das perspectivas nebulosas está o complemento ideal para estes relatos e fan que nos sintamos como outra das sombras que pasean por Arxerís. Unha vila concibida como unha parte de nós, pero tamén como un espazo de liberdade para os seus creadores e coa que temos moita sorte de poder contar.

#2017 #Carlos Roma #Fuco Reyes #narrativa #Textos de presentación #Xosé Carlos Carracedo Porto #Xosé Neira Vilas

13/09/2017 by marioregueira

Adeus, Xohana

Na miña promoción de filoloxía galega acompañamos ese cadro terríbel chamado orla cuns versos de Xohana Torres. Pero eu non beberei da xerra do silenzo. Poderían ser outros, na cultura popular galega continúa presente o Eu tamén navegar da Penélope que se revolve contra o seu destino de tecedeira. Un dos poucos casos nos que podemos lembrar inmediatamente unha cita coa simple mención da súa autora e posibelmente un dos versos máis citados e retorcidos na literatura galega de todos os tempos (tamén, si, en Tanxerina).

Xohana Torres soubo estar presente en cada momento determinante da poesía galega. Foi poeta dos cincuenta cando ser poeta e muller non era cuestión doada. Participou do renacemento poético dos oitenta e fixo de precursora dos noventa, cunha obra que acompañaba a revolta literaria das xeracións máis novas, que non dubidaron en considerala como unha máis. E falou de Ferrol, corazón de navío, cando Ferrol parecía expulsado para sempre das paisaxes da poesía galega. A autora soubo medir os ritmos literarios galegos dunha forma practicamente inédita, e conseguiu ser sempre contemporánea, que é aquilo que se di habitualmente dos clásicos. E non só na poesía. O seu papel de precursora aparece tamén na literatura dramática, na inesquecíbel Adiós, María!, parte da escasa narrativa de autoría feminina do seu tempo e capaz de colocar as cidades e o seu proletariado migrante nunha literatura galega ancorada aínda no imaxinario rural.

Precisamente por esta consonancia cos tempos é que resulta doado imaxinar como foi a Xohana Torres que iniciou a súa carreira na Galiza da posguerra. Polo medio dos tomos de correspondencia e das biografías aparece de vez en cando a súa imaxe. Convidada cabaleirosamente por Otero Pedrayo tras un recital en Santiago, mencionada como amiga que sofre coitas de amor, como a alumna espelida de Carvalho Calero que agora aborda unha carreira literaria, como a muller que, polo seu predeterminado instinto maternal debe comezar a escribir literatura infantil. A moza illada no norte, envolta en misterios e silencios que non pedira e que probabelmente tampouco exerceu de forma voluntaria. Máis rapaza que muller e, polo feito de selo, coa sombra inmensa de Rosalía de Castro proxectada a miúdo tras ela.

E porén, máis aló do paternalismo e dos condicionantes, do camiño cheo de boas intencións que non leva a ningures, Xohana Torres navegou. Se cadra sexa isto o mellor do seu legado. Que foi capaz de sobrepoñerse a un mundo de homes anquilosados en prácticas sociais que xa eran vellas cando naceron, que soubo ensinarnos que a mocidade é unha tarefa diaria, que soubo dialogar cos elementos novos que traían os tempos. E con nós, as persoas que chegamos despois.

Boa viaxe, Xohana, navegaremos por ti.

#Activismo e resistencia #Feminismo #Galiza #Literatura #Literatura de posguerra #Xohana Torres

11/07/2017 by marioregueira

Oposicións, santuarios e violencia

Mozas de Georgia lendo a Faulkner no caloroso verán de 1971, Philip Bouchard (CC BY-NC-ND 2.0)

Lin Santuario con dezaseis ou dezasete anos e posiblemente por iso non o esquecerei nunca. Sen relelo nin unha soa vez, teño vívida a memoria do seu estilo, do ambiente rural opresivo e da violencia que describe. Elementos que descubriría anos despois na narrativa galega da posguerra, no noso caso artelladas para sortear a censura política e filtrar unha mensaxe que non podía facerse de forma máis evidente. Describir un universo mesto, onde as persoas se impoñen unhas a outras pola forza, e que esvara cara ao bizarro e o marxinal, producindo unha sensación de fonda estrañeza nas persoas lectoras, serve para facer un reflexo da sociedade norteamericana dos anos do crack. A estratexia tamén servía para representar, en liñas similares, a sociedade do franquismo, coincidente en moito con ese retrato. Nos dous casos había un pouso de denuncia social indirecta, cun matiz necesario no caso do Estado español, onde non había posibilidade algunha de formular unha denuncia patente.

Pregúntome como é posíbel que, anos despois, unha parte da sociedade crítica da Galiza apoie as protestas pola escolla dun texto desta obra para as probas das oposicións. Son consciente de que Faulkner pode representar unha opción particularmente difícil, que traballar cun hipotético alumnado sobre violencia e sexualidade tamén é un exercicio complexo, e que seguramente hai motivos suficientes para indignarse nun proceso de oposicións que representa en si mesmo unha pequena tortura. E porén o que indican a maior parte das protestas non é nada diso, senón que o texto escollido describe un acto de violencia sexual.

Non comparto a maior parte das críticas que se fixeron neste sentido, nin sequera as de persoas coas que habitualmente estou de acordo. Así, comparto con Susana na necesidade de mover os marcos, da mesma forma que penso que os novos marcos non os constrúe a escolla dun tribunal de oposicións e que máis responsabilidade teñen este tipo de reaccións no seu futuro, que deixan unha imaxe máis confusa que politizada, tamén nos camiños que as futuras autoras teñen que percorrer.

Rexeitar un texto porque describe unha violación, falar de “deleite” nun acto descrito como forma de representar e denunciar unha violencia social na que as mulleres son as primeiras vítimas, supón confundir narración con apoloxía, algo que non se agardaría de persoas responsábeis da formación de outras. E por suposto máis aínda consideralo parte do canon da cultura da violación, do que forma parte tanto como poderían facelo as violacións que describen Margaret Atwood ou Eduardo Blanco Amor, que probabelmente non merecerían nin unha mínima parte destas reaccións.

Toda unha vida de escrita para que te poñan mirando un aparcamento – Visit Mississippi CC BY-ND 2.0

O acontecido non deixa de lembrarme certos fenómenos que acontecen no ensino universitario ou na literatura galega. O rebaixamento do nivel educativo para ofrecelo a gusto do consumidor, que pasa por evitar ao alumnado calquera tipo de frustración ou conflito deste tipo, por exemplo, unha tendencia á alza no contexto europeo. Pensar que pode haber superviventes da violencia sexual entre as persoas examinadas é relevante, sen dúbida, pero tamén abre o camiño a evitar outro tipo de textos a vítimas doutro tipo de violencias e experiencias traumáticas. Tamén a presupoñer que unha persoa, polo feito de ser supervivente da violencia sexual, fica eivada á hora de analizar os discursos que se realizan sobre ela, mesmo cando estes funcionan na súa contra ou destacan o seu papel nas relacións de poder, colocándose fóra das dinámicas habituais do patriarcado. Se algo facemos desde a filoloxía é estudar discursos e sabemos (ou deberamos saber) como se constrúen e que elementos empregan. E sen dúbida, onde non hai conflito, non hai discurso. Non se pode falar contra a violencia desde a literatura sen mencionar e describir a violencia. Pódense, iso si, facer panfletos.

Isto faime pensar tamén unha liña preocupante dentro da literatura galega contemporánea. A necesidade de estabelecer discursos unívocos e maniqueos, onde as persoas boas son boísimas e ideoloxicamente perfectas e as malas, malas de telenovela. E onde calquera alusión á zona escura do ser humano vai acompañada dun prego de descargo onde a voz autorial deixa perfectamente claro que condena o que alí (en xeral asepticamente) conta. Unha forma de empobrecer o discurso e de renunciar a outras estratexias que non sexan mastigar minuciosamente ao lectorado ideas xustas. Tan xustas que merecerían formulacións literarias menos pobres ca aquelas coas que habitualmente son tratadas. Despois virán as sorpresas e as dificultades para identificar o inimigo. Como me dixo unha amiga miña, opositora de galego, sobre este tema:

– O que me amola é que todo o mundo proteste polo de Faulkner e ninguén diga nada de que en galego nos puxeron un poema de Noriega Varela. Iso si que é violencia.

#Activismo e resistencia #Feminsmo #Literatura #Oposicións 2017 #William Faulkner

12/02/2017 by marioregueira

Aeroporto Rosalía de Castro

En Liverpool non hai un Auditorio John Lennon, pero si hai un aeroporto. No Rio de Janeiro un dos dous, o antigo Galeão, está dedicado Antonio Carlos Jobim, que o mencionaba en Samba do Avião e que, segundo parece, tiña ademais medo a voar (o outro está dedicado ao pioneiro da aviación Santos-Dumont, para compensar). Os criterios que empregan os países para estas cousas son sempre ambiguos. Teño a sensación de que a maioría das veces é unha mestura de atracción turística e de honra menor e que en moitas ocasións póñense nomes a aeroportos que nunca levarían outras cousas máis importantes. Outras veces a política é non tocar os topónimos orixinais para non facela peor. Seguramente a miña opción favorita.

Adaptada de Above Us Only Sky de Martjin Van Es – CC BY-NC-SA 2.0

Non me opoño, contodo, a que Rosalía de Castro dea nome ao aeroporto de Compostela, simplemente pregúntome se foi un movemento intelixente. O principal argumento que escoito di que Rosalía vai dar a benvida a milleiros de visitantes de todo o mundo. Na miña última visita a Edimburgo, chegando á estación de tren de Waverley fun consciente por primeira vez que estaba nomeada en honra a unha novela (e ciclo narrativo) de Walter Scott. As citas do autor, que ten na cidade o maior monumento nunca dedicado a un escritor, daban a benvida a quen viaxaba sen que ninguén tivese a idea xenial de marcalo nun epónimo. En certo sentido, a relación entre Edimburgo e o seu fillo Walter Scott é tan intensa que certas cousas están a máis. Será que Compostela fracasou á hora de marcar a súa relación coa poeta romántica até o punto de ter que estampar o seu nome na porta de entrada?

Edimburg from Scott Monument, Oliver-Bonjoch, CC BY-SA 3.0

Persoalmente creo que hai homenaxes moito máis acaídas e que non precisarían do visto bo do Ministerio español de Fomento. Sen entrar nas múltiples referencias rosalianas que hai na propia cidade, estou seguro que mesmo cousas como asegurar o emprego do galego por parte das compañías aéreas ou a disponibilidade de literatura na nosa lingua na terminal están moito máis no espírito de Rosalía que a simple adopción dun novo nome para Lavacolla. Tamén son moito máis difíciles e requiren dun traballo constante, claro.
Unha segunda cuestión é en que medida a memoria de Rosalía, sen ningunha relación estreita con Lavacolla nin coa aviación, pode servir para ocultar outros elementos históricos.
Eu tiña unha proposta clara, sen ningunha relación con Lavacolla: o único aviador galeguista que tivemos, Elixio Rodríguez, de quen o país galego precisaría unha pouca da súa sorte emprestada. Porén, fóra da miña aposta persoal, hai outra aínda menos evidente que porén apela a unha relación íntima co propio aeroporto. Pasaría por reivindicar o seu pasado como campo de concentración franquista. Aínda que se fixeron homenaxes, e hai algunha placa, sempre lonxe da vista das pasaxes e do turismo, é preocupante que moita xente descoñeza que o tal aeroporto foi construído con man de obra escrava de prisioneiros da Guerra Civil Española.

Insignia de piloto, República española, Pla – CC BY-SA 3.0

Supoño que un nome como Aeroporto Internacional Antifascistas de Lavacolla está fóra do debate, reabre vellas feridas que unha autora, galega e española como Rosalía está lonxe de poder tocar. Tamén quedaría mal á hora de mercar souvenirs nalgunha das tendas, que seguro sairán gañando ao representar a efixie da poeta. A fin de contas, máis que do seu legado ético e literario, este pobo é herdeiro do vello costume de facer de Rosalía unha feira.

#Activismo e resistencia #Cotidiano #Guerra Civil española #Lavacolla #Literatura #Rosalía de Castro #Santiago de Compostela

23/01/2017 by marioregueira

Os mellores libros de 2016

Unha vez que a maior parte das listas máis ou menos colaborativas foron saíndo á luz, quero deixar, igual que o xaneiro pasado, a miña impresión do ano literario en lingua galega. Como xa dixen, e imaxino que seguirei dicindo no futuro, isto é unha lista mínima e completamente persoal, que é a única forma que teño de facela. Do que lin (que foi moito, pero tampouco foi todo), eu quedaría con estes libros para resumir o 2016. Sobra dicir que hai moitos outros excelentes, algúns, capaces de disputarlles o protagonismo a estes, simplemente eu comezaría por eles.

Cara ao leste, de Antía Nara (Xerais)

Para min, unha das sorpresas literarias do ano. O regreso á narrativa de Antía Nara, cunha novela de tese, capaz de xerar o seu propio suspense cenital apelando a un argumento tan de actualidade como liberado dos tópicos esencialistas cos que habitualmente é tratado. O xenocidio silencioso que despoboa o noso país de mocidade, o papel das identidades subalternas na realidade rural, a propiedade da terra ou o futuro dunha Europa post-soviética son temas que, por desgraza, non é habitual ver na literatura galega contemporánea. E moito menos tratados con esta mestría.

Suicidas, de Fran Cortegoso (Chan da Pólvora)

A pena máis grande do ano foi o pasamento dun autor novo e prometedor, pero tamén ver como o relato do seu final ameaza con reinterpretar unha aposta poética que debería ir moito máis alá e ser lida á marxe das lendas e os seus acasos. Suicidas non é un libro importante por ter saído días antes de que o seu autor finase, deberá ser un libro importante para nós por moitas outras cousas, entre elas unha aposta lírica cunha densidade non vista antes e unha perspectiva ante á creación poética tan abranxente que é imposíbel evitar o sentimento de vertixe.

Novas do Exterior, de Xosé Luís Santos Cabanas (Axóuxere)

A crónica de Santos Cabanas conmove por dous motivos: o primeiro e máis evidente pola historia que narra, que parte da detención do seu fillo, Antom Santos e continua nos 63.000 quilómetros de viaxes á cadea do subtítulo, a parte máis visíbel dun calvario xudicial e penitenciario absolutamente kafkiano. En segundo lugar, porque o pai do prisioneiro é capaz, mesmo así, de ofrecer un relato de calidade, cunha certa distancia que porén non deixa de denunciar os absurdos que rodearon o xuízo, o castigo engadido da dispersión e do réxime penitenciario, ao tempo que testemuña a solidariedade que lle foi saíndo ao paso.

#2016 #Antía Nara #Axóuxere #Chan da Pólvora #Crítica #Fran Cortegoso #Lectura #Literatura #Xerais #Xosé Luís Santos Cabanas