Xerais arquivos - Mario Regueira

31/01/2018 by marioregueira

Os mellores libros de 2017

Non quería deixar de acabar xaneiro sen deixar unha nota sobre os que considero os mellores libros do pasado ano en lingua galega. Como digo sempre, hai moitos outros e é unha lista caracterizada por ser persoal e, por tanto, inxusta en moitos aspectos. Este ano, ademais, fun consciente de como seguir as propias regras destas seleccións trae tamén outras inxustizas, dous dos libros que levaban semanas na miña mente como os máis destacados do meu pasado ano lector resultaron estar editados a finais de 2016. Se cadra isto me dea para pensar en como, máis que de libros do ano, debamos falar de libros dun curso literario que coincide máis ou menos cos clásicos cursos escolares, cun verán lector polo medio. Se cadra decida trasladar esta lista a comezos de xuño ou finais de setembro. Polo momento, aquí están as propostas que eu destacaría deste pasado 2017.

Limiar de conciencia, de Cris Pavón (Urco Editora)

Pode un libro auto-editado na rede hai máis de catro anos destacar como unha das propostas de 2017? Hai tempo que acredito na capacidade de Cris Pavón para trazar camiños orixinais na narrativa galega, xestionando referencias ben complexas e orixinais. Se cadra Limiar de conciencia sexa o produto máis logrado disto, un auténtico asalto á narrativa convencional, cunha trama que alén do seu xogo de bonecas rusas, inclúe elementos como a linguaxe informática ou as intelixencias artificiais que seguen aparecendo como animais exóticos nos mundos que habitualmente transita a narrativa nacional. Lembrarei 2017 como un ano cheo de boas novelas pero das que ningunha conseguiu sorprenderme ou tocarme, polo menos non como o fixera esta xa no seu momento. Se cadra pola súa capacidade de que ese momento seu continúe sendo agora.

Camuflaxe, de Lupe Gómez (Chan da Pólvora)

Lupe Gómez tería a etiqueta de clásico das nosas letras se non manifestase a vitalidade e as boas artes que aparecen en libros coma este. Ou dito doutra forma, Lupe Gómez non pode ser un clásico porque os clásicos non acostuman estar tan vivos nin seguir construíndo obras dunha orixinalidade sen paliativos. Camuflaxe pasará por ser o mellor libro da autora, o máis logrado dun proxecto poético que nos deixara marcas como unha lategada, pero que nunca chegara a ofrecernos un fondo tan claro, a noción de que o tema transcende unha forma poética arriscada. Un tema que fala da memoria e da perda, pero que tamén supón todo un tratado sobre as relacións entre o rural e o urbano e todo un berro de rabia contra a extinción.

Terra, de Xurxo Mariño (Xerais)

Hai algo en Xurxo Mariño que evoca un personaxe doutro tempo. A propia idea de facer unha viaxe arredor do mundo, por exemplo, pero tamén a crenza de que, nun mundo interconectado e no que a información flúe cunha facilidade inédita para o ser humano, segue pagando a pena realizar esa travesía e ir contando as distintas anécdotas e aprendizaxes que unha experiencia así ofrece. Terra é un froito inesperado a medio camiño entre a literatura de viaxes e a divulgación científica. Xurxo Mariño destacaba como divulgador no campo da neurociencia. Nesta obra o protagonismo oscila entre a bioloxía e a xeoloxía, sen esquecer a perspectiva sociolóxica e antropolóxica, o aspecto emotivo e mesmo o político, nunha viaxe que acontece cun principio tan poético como o de perseguir o verán polo globo. Sen dúbida un libro único e unha experiencia inimitábel.

A señorita Bubble, de Ledicia Costas (Xerais)

Incorporando á triada clásica de xéneros a chamada literatura infantil e xuvenil, este ano quero destacar a máis nova obra de Ledicia Costas. Tal e como mencionamos nalgún lugar, hai un pouso moi ben levado dos universos de Roald Dahl, capaces de conxugar o divertido co tétrico, apostando sempre pola intelixencia dun público novo. O estilo non é novo, nin sequera na obra da autora, e porén hai algo que fai a señorita Bubble un personaxe inesquecíbel. Probabelmente a forma de representar unha heroína en loita contra a sociedade e capaz de empregar a ciencia e a tecnoloxía ao seu favor. Elementos todos tan necesarios como poucas veces vistos na nosa literatura.

#2017 #Chan da Pólvora #Cris Pavón #Crítica #Ledicia Costas #Literatura #Lupe Gómez #Urco Editora #Xerais #Xurxo Mariño

07/12/2017 by marioregueira

Rosalía de Castro e o poder sexual, de María Xosé Queizán

Rosalía de Castro e o poder sexual
María Xosé Queizán
Xerais / 2017 / 152 páxinas / 17 euros
Para completistas

A potencialidade da figura rosaliana queda manifesta ao ver as tentativas de apropiación sobre a súa obra que viñeron dos máis insospeitados ámbitos políticos. Desde a súa redución á lírica sentimental que elaborou o franquismo até a falsa reivindicación da súa resistencia como escritora en castelán ante o galeguismo que algúns herdeiros da ditadura ensaiaron non hai tanto. Mesmo dentro da propia cultura galega, a súa diversidade interpretativa produciu situacións inexplicábeis, como a tentativa de erradicar o seu xénero da interpretación crítica por parte de Carvalho Calero e outros críticos galaxianos.
Se en ocasións Rosalía de Castro foi un campo de batalla,as guerras que se deron sobre ela están lonxe de rematar. Por iso tamén é posíbel abordar aínda puntos de vista innovadores sobre ela. Por unha banda a crítica feminista contemporánea tense achegado á visión empoderadora e de liberación da poeta, pero hai que recoñecer que poucas veces aludindo de forma tan directa a un elemento como o “poder sexual”, co que MaríaXosé Queizán inicia o libro.
A visión dunha Rosalía consciente do equilibrio reinante na sociedade patriarcal afloraría en moitas partes da súa obra.Especialmente suxestiva é a perspectiva que Queizán dá sobre un elemento como a“sedución” e o sometemento das mulleres polo desexo sexual, considerado un dos piares do patriarcado. Elementos como o “repoludo gaiteiro”, construcións como “dádeme un home, anque me mate, anque me esfole”, así como desenvolvementos na obra narrativa rosaliana, forman parte, segundo Queizán, dunha expresión clarividente desta cuestión. Conectada con isto estaría a visión desenganada que a poeta ten do amor, e que orixina tamén a persecución por parte dunha sociedade á que adianta ideoloxicamente. Despois deste inicio, porén, as distintas partes da obra vanse achegando cada vez máis a un diálogo coa crítica feminista da que a autora fai parte. Aínda que nunca está de máis achegarse ao que o feminismo dixo sobre a xénero e xustiza respecto de Rosalía, o contido vai perdendo en orixinalidade e achegándose a certos puntos comúns.
O título da obra é tan promisorio como falto de resolución definitiva fica o seu contido. É certo que María Xosé Queizán alumea zonas escurecidas da figura rosaliana e que o fai desde unha perspectiva valente e conectada cunha visión feminista en boa medida ausente das lecturas tradicionais. Mesmo así, a sensación final é a de estar ante un libro de retallos, con ideas que quedan sen desenvolver. Non axuda a ruptura do criterio organizador, que a partir do último terzo da obra engade poemas de conexión rosaliana e un par de relatos da autora. Material interesante para completistas da obra de Queizán pero que pouco ou nada achega ao ensaio nin ás súas suxestivas ideas principais.

Sermos Galiza 275, 7 de decembro de 2017, Foradeserie, px. 6

#2017 #ensaio #María Xosé Queizán #Rosalía de Castro #Sermos Galiza #Xerais

23/01/2017 by marioregueira

Os mellores libros de 2016

Unha vez que a maior parte das listas máis ou menos colaborativas foron saíndo á luz, quero deixar, igual que o xaneiro pasado, a miña impresión do ano literario en lingua galega. Como xa dixen, e imaxino que seguirei dicindo no futuro, isto é unha lista mínima e completamente persoal, que é a única forma que teño de facela. Do que lin (que foi moito, pero tampouco foi todo), eu quedaría con estes libros para resumir o 2016. Sobra dicir que hai moitos outros excelentes, algúns, capaces de disputarlles o protagonismo a estes, simplemente eu comezaría por eles.

Cara ao leste, de Antía Nara (Xerais)

Para min, unha das sorpresas literarias do ano. O regreso á narrativa de Antía Nara, cunha novela de tese, capaz de xerar o seu propio suspense cenital apelando a un argumento tan de actualidade como liberado dos tópicos esencialistas cos que habitualmente é tratado. O xenocidio silencioso que despoboa o noso país de mocidade, o papel das identidades subalternas na realidade rural, a propiedade da terra ou o futuro dunha Europa post-soviética son temas que, por desgraza, non é habitual ver na literatura galega contemporánea. E moito menos tratados con esta mestría.

Suicidas, de Fran Cortegoso (Chan da Pólvora)

A pena máis grande do ano foi o pasamento dun autor novo e prometedor, pero tamén ver como o relato do seu final ameaza con reinterpretar unha aposta poética que debería ir moito máis alá e ser lida á marxe das lendas e os seus acasos. Suicidas non é un libro importante por ter saído días antes de que o seu autor finase, deberá ser un libro importante para nós por moitas outras cousas, entre elas unha aposta lírica cunha densidade non vista antes e unha perspectiva ante á creación poética tan abranxente que é imposíbel evitar o sentimento de vertixe.

Novas do Exterior, de Xosé Luís Santos Cabanas (Axóuxere)

A crónica de Santos Cabanas conmove por dous motivos: o primeiro e máis evidente pola historia que narra, que parte da detención do seu fillo, Antom Santos e continua nos 63.000 quilómetros de viaxes á cadea do subtítulo, a parte máis visíbel dun calvario xudicial e penitenciario absolutamente kafkiano. En segundo lugar, porque o pai do prisioneiro é capaz, mesmo así, de ofrecer un relato de calidade, cunha certa distancia que porén non deixa de denunciar os absurdos que rodearon o xuízo, o castigo engadido da dispersión e do réxime penitenciario, ao tempo que testemuña a solidariedade que lle foi saíndo ao paso.

#2016 #Antía Nara #Axóuxere #Chan da Pólvora #Crítica #Fran Cortegoso #Lectura #Literatura #Xerais #Xosé Luís Santos Cabanas

14/01/2016 by marioregueira

Os mellores libros (galegos) de 2015

As listas de “mellores” libros son o que son: persoais, incompletas, e forzosamente subxectivas. A pesar diso, a miña decisión de participar nelas vén dada porque creo que algunha utilidade seguen a ter, aínda que sexa para axudar a outras persoas a escoller un libro ou a non escollelo en absoluto. O primeiro que deberamos aclarar é que, por sorte, é imposíbel ler toda a produción anual en lingua galega. E eu non o fixen, pero si que é certo que, mesmo nun ano con tan pouco tempo para a lectura recreativa como foi este 2015, dei conta dunha parte importante dela. E dos libros que lin eu destacaría tres. Se cadra os mellores. Se cadra non. Se tedes que ler só tres libros editados en 2015, eu recomendaría que lerades estes. E se tiverades que levar tres libros a unha illa deserta… Eu recomendaríavos que non levedes libros a unha illa deserta. Levade unha cana de pescar. Ou unha zodiac para poder volver.

Cabalos e lobos, de Fran P. Lorenzo (Edicións Xerais).

Non só a que considero a mellor novela deste ano, senón tamén unha das máis destacadas do último lustro da literatura galega. Cunha ambientación viguesa que supera a vigo-exploitation que comeza a campar nas nosas letras e rescata as verdadeiras entrañas da cidade, a súa memoria obreira e combatente, a súas historias privadas, ás veces tan importantes como esa historia colectiva, ou polo menos así consegue o autor que as vexamos. Unha obra cun inicio espectacular e un ritmo absolutamente envexábel que consegue mergullarnos nunha historia na que o paso das guerras e da represión franquista enmascara un pasado familiar que iremos descubrindo pouco a pouco.

Seique, de Susana Sánchez Arins (Através)

Confeso que cada vez me custa máis entusiasmarme coa poesía. E pode que o mellor exemplo sexa que de todos os libros do xénero escolla Seique, que non é poesía, aínda que tampouco é exactamente narrativa breve e definitivamente non é narrativa longa. Finxamos que é poesía por estar escrito por unha poeta ou porque as cousas que non sabemos cualificar nesa fluencia dos xéneros literarios son case sempre poesía. Seique aborda as cuestións da memoria e do legado da guerra civil española dunha forma completamente innovadora para a literatura galega. Tomando como punto de partida a participación dun dos seus familiares na represión franquista, a autora consegue evocar esa complexa posición e falar da dificultade de construír narrativas sobre o trauma e da relación entre a violencia intra-familiar e a violencia política, se cadra dúas caras da mesma moeda.

Marxes e centros. Para unha socioloxía do campo cultural, de Antón Figueroa (Laiovento).

Un amigo dicíame hai pouco que, se eu era bourdieano, era por ser previamente, e de forma moito máis intensa, figueroano. Ten parte de razón e nunca neguei que Antón Figueroa foi un dos mestres máis excepcionais que tiven a fortuna de atopar na miña traxectoria académica. Este libro recompila unha parte importante dos seus artigos dos últimos anos, a maior parte deles referidos coherentemente a unha perspectiva sociolóxica sobre o desenvolvemento das culturas, e especificamente de culturas periféricas ou subalternas como a galega. Porén, o volume tamén é interesante por contar cunha entrevista final realizada polos editores ao autor e que, polas poucas veces que Figueroa ten falado de si mesmo nestes anos, resulta unha alfaia que axuda tamén a coñecer mellor unha das mentes máis preclaras que teñen dado os estudos literarios galegos.

#2015 #Antón Figueroa #Através #ensaio #Fran P. Lorenzo #Laiovento #Libros #Literatura #narrativa #poesía #Susana Sánchez Arins #Xerais

07/07/2010 by marioregueira

A resistencia como tradición

[:gl]A resistencia como tradición

Mario Regueira

Artigo publicado n’A Trabe de Ouro no. 83, (xullo, agosto, setembro 2010). ISSN: 1130-2674

Inmunda escoria. A universidade franquista e as mobilizacións estudantís en Compostela, 1939-1968.

Ricardo Gurriarán

Edicións Xerais, 2010

Como ben analizara Louis Althusser debuxando liñas sobre a silueta de Marx, as sociedades capitalistas precisan, para sosterse como realidade política e económica, non só dunha estrutura física e comercial que manteña a maquinaria modernizada, lubricada e en marcha, senón tamén dun aparato ideolóxico estatal que perpetúe, a través da formación académica e técnica, a docilidade das masas obreiras, a noción de incontestabilidade do sistema imperante, e axude de paso á clasificación dos individuos segundo as súas capacidades en distintos postos de traballo. Esta configuración do aparato ideolóxico do estado como unha ferramenta da clase dominante, non é porén, sinónimo do éxito desta á hora de controlalo, moi ao contrario, a loita ideolóxica que se dá no interior destas estruturas soborda en moitas ocasións a dinámica xeral do conflito e pode dar pé a longas resistencias e tamén a claudicacións inesperadas.

Se ben a configuración dos aparatos ideolóxicos estatais abarca todo o proceso educativo, cunha especial relevancia das escolas e o ensino medio, non podemos abstraer deste esquema o valor estratéxico das institucións universitarias, nin sequera cando, como no caso que nos ocupa, están predeterminadas económica e politicamente para acoller ás camadas máis favorecidas da sociedade e reservalas para postos de traballo privilexiados. A loita ideolóxica que se desenvolve contra a ditadura franquista no seo da universidade compostelá responde en boa medida a estes principios, se ben conxuga unha grande complexidade interna e distintas fases até o seu punto de eclosión definitiva, simbolicamente datado nos primeiros meses do ano 1968.

Este aspecto da resistencia compostelá ao franquismo é imprescindíbel para a comprensión doutras armazóns políticas contemporáneas de máis calado e ambición, pero tamén resulta vital para encadrar movementos culturais de tanta importancia para nós como a literatura galega dos anos 50 e 60, ou a eclosión da Nova Canción Galega, xa no remate do período tratado. A pesar disto o seu tratamento diferenciado foi excepcional e até a data ningunha obra se permitira trazar unha cronoloxía documentada do que foi a contestación estudantil á ditadura, moito menos tomando como punto de partida o momento no que esta cae en maos dos golpistas. Por declaracións do autor sabemos tamén que a radiografía para no ano 1968, non polo seu valor simbólico como eixo da loita estudantil europea ante o capitalismo, senón pola imposibilidade de acceder a determinadas fontes documentais da ditadura, protexidas no seu segredo, ironicamente, pola lexislación actual.

Pártese así da primeira tentativa franquista de controlar a universidade, aínda no contexto das datas próximas ao propio conflito armado. Esa usurpación da institución, case unha toma polas armas, non se limita á substitución do seu corpo docente e administrativo, senón que tamén facilitará o acceso e o aprobado de ex-combatentes do bando fascista, comezando así a que será unha longa tradición de corporativismo e clasismo que procura manter determinados traballos e postos da sociedade no monopolio de familias ás que se lles presupón a afección ao réxime. Tal política, e a necesidade de manter a proximidade dos estudantes ás estruturas do réxime, formalizaranse tamén na creación das Milicias Universitarias, forma privilexiada de realizar o servizo militar, que facilitaba tamén o ascenso dentro da xerarquía das forzas armadas.

Porén, a pesar destes puntos de partida, a evolución do alumnado irá armando o seu descontento nun espectro cada vez máis diverso e máis polarizado en relación á existencia da ditadura. Se nun primeiro momento a principal problemática devén dos restos de republicanismo nos cadros académicos e directivos, pouco a pouco a oposición ao SEU irá tomando corpo dende distintas perspectivas, en ocasións nin sequera conscientes de estar formulando unha oposición política. Así podemos contar dende a delirante vertente social e romántica dun nacionalsindicalismo auténtico traizoado pola burocracia franquista, até a miríade de tendencias comunistas, pasando antes polo obreirismo democristián e sen esquecer as cohortes galeguistas arremuiñadas primeiro na mesa braseiro de Ramón Piñeiro e despois na tentativa de crear unha alternativa á esquerda que puidese competir co (no mellor dos casos) folclorismo das sucursais estatalistas á hora de encarar a cuestión nacional galega.

A análise que efectúa o libro, porén, vai máis aló do que atinxiría ao inicio da disidencia e á súa organización política. Inmunda escoria seguirá minuciosamente o desenvolvemento da universidade, tanto en relación á súa vida política interna, como na actitude dos representantes desta perante o poder político ao longo das primeiras tres décadas do franquismo. Cabe así resaltar a incidencia de determinado profesorado e de personalidades próximas á comunidade universitaria que funcionarán en ocasións como alentadores dunha certa oposición, implicándose en distintos graos e desde diferentes opcións políticas. Tamén se destaca a importancia dos cadros directivos da universidade e a súa peculiar evolución que en ocasións vai dende un recalcitrante falanxismo a unha morna indeterminación ou indiferenza. Non menos importantes resultan os xogos políticos realizados durante os sesenta en relación ao réxime, xa que exemplifican a complicada relación que toda ditadura fascista ten coa universidade. Así, o honoris causa concedido no 65 a Franco, que se ben aparece explicado como unha moeda de cambio para conseguir determinadas partidas presupostarias que beneficiasen á institución, non despexa por iso a absurda confianza do réxime no coñecemento como realidade ritualizada e na posibilidade de controlar este a través do poder político. Ao mesmo tempo, ese recoñecemento ao ditador enmascara o fracaso deste último obxectivo, toda vez que a institución, en lugar de converterse nun baluarte de corporativismo agradecido co réxime, está no transo de realizar, da mao dos seus estudantes, unha das oposicións máis virulentas e explícitas a este.

Debemos destacar precisamente como un dos grandes méritos de Inmunda escoria o titánico e minucioso traballo documental de Ricardo Gurriarán na reconstrución desta vida interna da Universidade de Santiago de Compostela, dende o retorno á súa actividade académica “normal” tras da guerra civil até o que podemos identificar como o comezo dos estertores da ditadura. Nestes últimos anos nos que asistimos ás conmemoracións nostálxicas e simbólicas da resistencia cultural desenvolvida nos anos sesenta, especialmente centrados nas memorias dos membros de Voces Ceibes, e nalgunhas digresións do “ano Piñeiro”, agradécese un traballo do calado académico desta obra, caracterizada por unha exposición que tende máis á concreción que á exhibición de artificios narrativos ou anécdotas persoais, e que vén acompañada dun apetecíbel engadido audiovisual con testemuños de medio centenar de protagonistas, que probabelmente saciarán ás persoas que boten de menos un pouco de subxectivismo. O ensaio, de todos xeitos, non supón unha lectura lixeira nin amena, pero si unha ferramenta imprescindíbel para o estudo do que significou o franquismo no noso eido cultural dende unha perspectiva que foxe en todo momento da mistificación da resistencia e que ten a virtude de englobala, na medida do posíbel, nun único feito no que non cabe ningún mesianismo de carácter partidista.

Paralelamente ao valor do libro como recuperación dunha parte da nosa historia, e o seu mérito como relato documentado e obxectivo, non podemos subtraernos ao valor que, consciente ou inconscientemente, desenvolve na construción da historia particular dunha institución como a Universidade de Santiago de Compostela e o interese desta en fomentar ou publicitar determinada perspectiva concreta ao respecto. Así, aínda que o texto e o traballo documental de Gurriarán conta con todas as bondades xa mencionadas, non pode evitar o feito de vir cercado polos seus propios paratextos. O primeiro deles, a introdución asinada polo último reitor da USC, Senén Barro, responsábel dunha política que por unha banda lavou a cara pública da universidade, con decisións como a anulación do honoris causa de Franco, mentres por outra lexitimaba o novo papel da institución como aparato ideolóxico estatal ou supraestatal, seguindo as coordenadas do plan Boloña e obviando toda resistencia estudantil ao respecto. Paralelamente non podemos pasar por alto que a aparición desta obra coincide co remate dunha década onde a nova lexislación do estado e a propia converxencia europea levaron as protestas estudantís ao protagonismo en varias ocasións, protestas contras as que a propia institución, nunha política enmarcada nunha dinámica estatal, efectuou ou consentiu medidas represivas que serían doadas de evocar na lectura de determinadas pasaxes desta obra. Nada disto, como dicimos, afecta ao período (1939-1968) tan brillantemente analizado nestas páxinas, pero se cadra si que afecte a algo aínda máis importante: o risco de acabar facendo sobre a historia da USC un proceso similar ao que se deu con demasiada frecuencia sobre a historia particular do antifranquismo desde a chamada Transición española. Un risco que sinala unha lectura única e revisionista, na que unha forma de resistencia do pasado aparece sinalada polos poderes estabelecidos como correcta, louvábel e xeradora voluntaria e sen matices da orde actual. Ao mesmo tempo esta caracterización crea, explícita ou implicitamente, unha fronteira con aquela outra resistencia tomada hoxe como ilegal, molesta e mesmo antidemocrática, e que en realidade tería máis dereito a proclamarse sucesora da primeira que calquera estrutura de poder actual. A historia da resistencia compostelá, a súa loita antifascista e o empeño en converter a universidade nun baluarte social de coñecemento e pensamento crítico, pertence, co permiso de contados elementos dos cadros docentes e directivos, ao seu estudantado. Mal faría este en desprezar a súa tradición de rebeldía, e peor aínda en consentir que esta sirva a manipulacións e lexitimacións de quen, seguindo outras tradicións máis espurias, contribúe hoxe a que a institución sexa aínda un aparato máis que serve, de forma cada vez menos sutil, aos intereses do capital.

[:]

#2010 #A Trabe de Ouro #ensaio #Ricardo Gurriarán #Xerais

07/07/2008 by marioregueira

Nacer é unha república de árbores

[:gl]Nacer é unha república de árbores

Mario Regueira

Reseña aparecida n’A Trabe de Ouro nº 75, (xullo, agosto setembro 2008). ISSN: 1130-2674

Hordas de escritura Chus Pato Edicións Xerais, 2008, 90 páxinas

Sabemos, por declaracións da propia autora, que Hordas de escritura representa o terceiro elemento dunha serie de cinco libros que se há de chamar Método. Este feito non sorprenderá a calquera persoa que se teña achegado ás dúas obras anteriores. Hai, en efecto, unha liña estilística moi marcada que liga os tres libros e que a estas alturas case podemos afirmar que chega a poñer en risco as análises separadas de cada un deles. Hordas de escritura comparte cos seus predecesores a maior parte das súas características, entre elas a mesma capacidade de facer propostas arriscadas, tanto no contido como na forma.

Continúa así, por exemplo, a vocación que poderiamos denominar culturalista. Estamos perante unha obra inzada de referencias históricas, artísticas e míticas, empregadas porén, dun xeito pouco habitual. Un dos usos máis habituais das referencias culturalistas adoita ser o de encadrar ou apoiar parte do discurso, situalo nunha liña continuadora con certo discurso precedente. Na obra de Chus Pato rómpese a relación maiormente unidireccional cos discursos precedentes e camíñase cara a unha relación bidireccional. As obras artísticas e os feitos históricos aos que remite o texto fican integrados nunha nova realidade, pasan a conformar un elemento máis do discurso. Dalgún xeito podemos dicir que deixan de enmarcar o que o texto di e pasan a formar parte do que o texto é. Algo especialmente notábel na primeira cita de Schlegel, onde o enunciado de que a poesía é un discurso republicano parece máis un programa de traballo ou unha conclusión final sobre o texto ao que precede, sen atinxir do seu contido máis do que as propias reflexións metaliterarias. Pero dalgún xeito, a propia obra no seu conxunto integra e se opón no mesmo movemento ás teorías de Schlegel sobre a poesía. Do mesmo xeito as referencias a Hölderlin serven para encamiñar de novo o discurso cara a cuestión da creación, unha das constantes da obra.

É particularmente interesante a noción de que ese diálogo entre pezas estabelécese precisamente sobre a noción de construción. Cáberíanos a dúbida de estar asistindo á elaboración dunha enorme poética, de non ser porque a obra de Chus Pato tampouco encaixaría nos amplos límites do que se entende tradicionalmente por póetica como explicación do proceso creativo. O proxecto remite, en todo caso, a unha poética imposíbel, que non só entra en constante diálogo coa propia actividade da creación e os seus produtos, senón que confunde a súa identidade con eles. As reflexións sobre o feito mesmo do poema son constantes, pero tamén o son as preguntas sobre o feito de ser poeta (Definición: poeta é o non poeta.), e tamén do propio feito do Eu, un Eu que bascula, como toda a construción literaria que nos ocupa, entre un Eu autorial que reflexiona constantemente sobre a creación e un Eu lírico que está a ser desmentido ou evidenciado a cada pouco. (falar falan os verdugos, a vítimas, as personaxes literarias non paran de falar, falan as actrices no teatro, os sepultureiros, as esposas falamos e non paramos de falar/Pero Eu non fala).

Cabe destacar tamén a multiplicidade de voces do Eu lírico, diversas como os propios personaxes que inzan o texto e que lle confiren a característica de compoñer un proxecto de enunciación global, onde a propia identidade fica esvaída. Nese sentido é especialmente interesante a reaparición da personaxe de Jekill e a reflexión sobre a cuestión do dobre, unha reflexión que alude directamente á usurpación da identidade (e que non puido presidir a comisión da sociedade “Amigos do país” que rexeitou a entrega dun zócalo ou altorrelevo aos exércitos vitoriosos como trofeo e botín. Así a todo, alguén que se lle parece ata o punto de poder facerse pasar por ela preside o xurado).

Finalmente Hordas de escritura comparte tamén cos seus predecesores unha arriscada configuración formal. Aínda que non se empreguen tanto os esquemas e as táboas explicativas que caracterizaban os outros libros, o presente segue a moverse nunha complicada ruptura de categorías. Moita xente non dubidaría de calificar os elementos do texto como prosa poética ou poemas en prosa, unha das categorías xenéricas híbridas e posíbelmente das máis abertas que existen. Porén, neste caso se cadra é preciso reparar na historia editorial e de recepción pública dos tres libros que conforman Método, especialmente M-Talá. Se lembramos, a aparición da primeira edición de M-Talá no ano 2000 foi nun exemplar fóra de colección que tivo unha azarosa vida nos andeis das librarías, xa que segundo o lugar, ou o capricho, foi colocado cos libros de teatro, cos de poesía ou mesmo cos de ensaio. O feito de que os dous libros seguintes aparezan na colección de poesía da mesma editora está influenciado sen dúbida por razóns de política editorial, pero podemos afirmar que dalgún xeito tamén funcionou o “convenio” dos lectores e lectoras en considerar que iso era poesía. En realidade este proxecto de Chus Pato é sinxelamente “outra cousa”, inapreixábel e fóra de calquera clasificación de xénero. O feito de que popularmente se considere poesía alude en primeiro lugar a unha vella noción de poesía como “aquilo que resta”, é dicir, o que non se sabe explicar o que é, aínda que suscite certas emocións, máis do que ao propio concepto teórico de poesía. En segundo lugar ponnos en cuestión dun feito importante: Método é tamén unha creación bidireccional no sentido no que atinxe ao conxunto de lectores e lectoras e o sitúa nunhas tomas de decisión inéditas até hoxe na Literatura. Decidir, ou influír na decisión da clasificación da propia obra, ou situarse no outro cabo dunha pregunta directa sobre o texto formulada polo propio texto.

Un dos aspectos que máis poden destacar deste novo libro é precisamente a esa noción comunitaria e está apegado estreitamente ao concepto de horda que figura no seu mesmo título. Non se trata dunha noción ausente nos anteriores, pero si que adopta unha forma máis explícita neste Hordas de escritura. Dalgunha forma evoca profundamente a noción de multitude formulada por Antonio Negri e Michael Hardt en Imperio e rompe ao tempo cos precedentes da poesía social no contexto ibérico en canto á configuración dun protagonista colectivo.

Non cabe dúbida que Chus Pato escribe dende unha perspectiva conscientemente politizada e dende unhas posturas políticas bastante meridianas. Esa perspectiva está presente no texto dun xeito acorde co seu propio desenvolvemento: escura pero inequívocamente. Non só a presenza dos elementos culturais galegos funciona como unha chamada contra a súa negación histórica, senón que tamén existen constantes referencias ao imperialismo, un ataque constante aos esquemas lingüísticos e categorizadores do patriarcado, mencións xeográficas que evocan inevitabelmente o internacionalismo proletario e tamén, na mesma dualidade xa sinalada, anacos que encaixarían dentro dos conceptos de teoría política (que non falan de, senón que son).

Existe ademais, a presenza, ou a intuición dun protagonista colectivo. É especialmente destacábel nese sentido, que o Eu lírico rompa a distancia habitual que existía entre o poeta social e os destinatarios da súa poesía. Esa ruptura evidénciase en dous aspectos: o primeiro, como xa apuntamos, a propia deconstrución e impugnación da unidade do Eu lírico, evidenciado na multiplicidade de voces e personaxes que poboan o texto. O segundo, a asunción de que ese Eu, ou o que queda del, forma parte dunha multitude que tamén participa do poema, na reflexión aberta sobre o propio texto que nunca deixa de integrar ao lector.. Outro elemento distinto é a reconfiguración lírica da situación do eu colectivo. Se a poesía social narraba o devir dun suxeito colectivo protagonista da historia e cun destino heróico ao que marchaba en orde e sen deterse, a aposta de Chus Pato narra esa mesma historia desprovista da orde e da noción clásica de heroísmo. A enunciación do texto declina toda responsabilidade bárdica para formar parte, como un elemento máis, desa multitude convertida en horda sen control, disposta a actuar, non guiada por un destino, senón seguindo o seu mesmo fluír natural, do mesmo xeito desordeadamente efectivo no que actúan as hordas humanas. Dun xeito moi similar ás afirmacións de Negri sobre a horda que destruirá o Imperio. Nese sentido podemos calificar a obra de Chus Pato como unha epopea post-soviética, un intento de redefinir a colectividade dentro dunhas novas coordenadas antimperialistas, incorporando como elemento innovador un xeito de loitar contra a incerteza que a integra como un elemento de combate e que foxe das categorizacións efectuadas polo poder. (– pero estamos seguros? / -si, se é unha epopea estamos seguras / pero as bestas, pero as pedras, pero os guerreiros tracios!). Pero ao mesmo tempo, co mesmo espírito que impregna o texto, a enunciación de Hordas de escritura non só alude a esa multitude, senón que asumindo o seu papel dentro dela imita o seu propio devir, faise espello do seu fluír natural (Máis que entrar o mundo dentro do poema/botar por fóra a escritura, como unha lava lene e transparente, muselina). Así, o a dicotomía entre o Eu lírico e o Eu autorial resólvese na pertenza como peza complexa desa mesma multitude, a comunidade natural en loita contra as estruturas do poder (Nacer é unha república de árbores).

[:]

#2009 #A Trabde Ouro #Chus Pato #poesía #Xerais