As primeiras referencias a territorios inventados son máis políticas que literarias. A tentación de imaxinar unha sociedade onde a política imposíbel da realidade aconteza xa se percibe na República de Platón e adquire matices decisivos en obras como Utopía de Thomas More, onde atopamos a abolición da propiedade privada moito antes de que se lle ocorrese a Marx. Algo desa estirpe política acaba pasando sempre á literatura. Se cadra o seu mellor exemplo sexa a cantidade de sociedades distópicas que serviron para denunciar opresións tan duras e reais como a propia vida, aínda que eu sempre me preocupei por buscalo tamén nos territorios creados desde os espazos próximos ao realismo máxico.
Comala e Macondo, as súas principais referencias, existen para recrear algo que os seus autores perciben na propia realidade, pero dunha forma inatinxíbel. Representan unha cultura, ás veces en trazos que se pretenden esenciais, como querendo rescatar todas aquelas cousas que, espalladas en lendas e vellos usos sociais, forman parte dunha identidade sen que nos decatemos. Do que non pareceron ser conscientes os seus autores é de que esa identidade esencial, se existe, faino en completa dependencia dun momento temporal concreto. Como temporais son tamén os seus mitos e lendas.
A primeira cousa que me chamou a atención neste Arxerís de Xosé Carlos Carracedo é como ese elemento que é o tempo está actualizado. Arxerís non é unha Arcadia feliz, é unha sociedade complexa, que porén mantén unha gran consciencia sobre a súa situación cultural, tanto a un nivel local como internacional. Nas súas tabernas discútese sobre a orixe das vangardas galegas, por elas pasaron boa parte dos nosos escritores e intelectuais e hai quen di que tamén algunha estrela internacional do rock. Ao mesmo tempo, é unha sociedade sometida a moitas das problemáticas contemporáneas, cunha turbia relación coas obrigas laborais, con determinados obxectos e coa ansiedade que produce ter que encaixar na uniformidade gris ou apostar por ser diferente. En certo sentido, seguimos a percibir trazos dunha identidade, pero nun sentido contemporáneo, sen concesións á nostalxia e sen perder de vista moitos dos problemas aos que nos enfrontamos no mundo real. Penso que Carracedo ideou este espazo con dúas intencións: a primeira crear unha sociedade que lembra a nosa sen selo. A segunda, aproveitar ese espazo para experimentar formas novas de narrar e crear as propias regras. Por iso considero que esa mestura entre representación é elementos de sorpresa é unha das mellores cousas que o libro pode ofrecernos.
Sei que a relación de Xosé Carlos Carracedo e desta súa primeira obra con Xosé Neira Vilas é moi intensa e que o autor de Gres chegou a ler a versión inédita de Somos de Arxerís. De Neira Vilas cítase case sempre a súa capacidade para recrear un mundo rural, e sempre me chamou a atención a cantidade de xente que che fala de Memorias dun neno labrego cun ton soñador na mirada, como a novela tratase de lembranzas amábeis de infancia. Chámame a atención porque eu lémbroa como unha das lecturas máis duras coas que topei na miña mocidade. Pero creo tamén que esa dupla calidade é o que fixo de Neira Vilas un autor relevante durante a década dos sesenta. Capaz de evocar elementos cos que moitas persoas da Galiza se identificarían idilicamente, pero denunciando tamén canto de idilios e arcadias faltaba nesas paisaxes. Penso que, ao contrario que a maior parte da xente, alguén recolleu a lección que Neira Vilas deixa nese e noutros libros: falar de vidas e realidades construíndoas dunha forma literariamente fermosa, pero sen idealizalas, sen esconder os seus elementos terríbeis. Así, aínda que o autor de Memorias dun neno labrego practicou sobre todo o realismo, estou seguro de que lle gustaría saberse inmortalizado como cliente das baiucas de Arxerís, convivindo con personaxes que, lonxe de vivir no territorio fácil da utopía, loitan por sobrevivir e, ás veces, atrévense a soñar cun mundo mellor. Porque, como apuntaba ao principio, sempre hai algo profundamente político en imaxinar unha realidade distinta á que nos tocou vivir.
Non quero rematar sen referirme á sorte de que un conxunto de narracións coma esta teña un fotógrafo como Fuco Reyes, nin ao mérito que ten conseguir imaxes dun espazo fantasmal, que é como entendo eu o territorio que nos presenta Carracedo. Entre os seus obxectos abandonados e nalgunhas das perspectivas nebulosas está o complemento ideal para estes relatos e fan que nos sintamos como outra das sombras que pasean por Arxerís. Unha vila concibida como unha parte de nós, pero tamén como un espazo de liberdade para os seus creadores e coa que temos moita sorte de poder contar.
