Blogue - Páxina 5 de 16 - Mario Regueira

14/01/2016 by marioregueira

Os mellores libros (galegos) de 2015

As listas de “mellores” libros son o que son: persoais, incompletas, e forzosamente subxectivas. A pesar diso, a miña decisión de participar nelas vén dada porque creo que algunha utilidade seguen a ter, aínda que sexa para axudar a outras persoas a escoller un libro ou a non escollelo en absoluto. O primeiro que deberamos aclarar é que, por sorte, é imposíbel ler toda a produción anual en lingua galega. E eu non o fixen, pero si que é certo que, mesmo nun ano con tan pouco tempo para a lectura recreativa como foi este 2015, dei conta dunha parte importante dela. E dos libros que lin eu destacaría tres. Se cadra os mellores. Se cadra non. Se tedes que ler só tres libros editados en 2015, eu recomendaría que lerades estes. E se tiverades que levar tres libros a unha illa deserta… Eu recomendaríavos que non levedes libros a unha illa deserta. Levade unha cana de pescar. Ou unha zodiac para poder volver.

Cabalos e lobos, de Fran P. Lorenzo (Edicións Xerais).

Non só a que considero a mellor novela deste ano, senón tamén unha das máis destacadas do último lustro da literatura galega. Cunha ambientación viguesa que supera a vigo-exploitation que comeza a campar nas nosas letras e rescata as verdadeiras entrañas da cidade, a súa memoria obreira e combatente, a súas historias privadas, ás veces tan importantes como esa historia colectiva, ou polo menos así consegue o autor que as vexamos. Unha obra cun inicio espectacular e un ritmo absolutamente envexábel que consegue mergullarnos nunha historia na que o paso das guerras e da represión franquista enmascara un pasado familiar que iremos descubrindo pouco a pouco.

Seique, de Susana Sánchez Arins (Através)

Confeso que cada vez me custa máis entusiasmarme coa poesía. E pode que o mellor exemplo sexa que de todos os libros do xénero escolla Seique, que non é poesía, aínda que tampouco é exactamente narrativa breve e definitivamente non é narrativa longa. Finxamos que é poesía por estar escrito por unha poeta ou porque as cousas que non sabemos cualificar nesa fluencia dos xéneros literarios son case sempre poesía. Seique aborda as cuestións da memoria e do legado da guerra civil española dunha forma completamente innovadora para a literatura galega. Tomando como punto de partida a participación dun dos seus familiares na represión franquista, a autora consegue evocar esa complexa posición e falar da dificultade de construír narrativas sobre o trauma e da relación entre a violencia intra-familiar e a violencia política, se cadra dúas caras da mesma moeda.

Marxes e centros. Para unha socioloxía do campo cultural, de Antón Figueroa (Laiovento).

Un amigo dicíame hai pouco que, se eu era bourdieano, era por ser previamente, e de forma moito máis intensa, figueroano. Ten parte de razón e nunca neguei que Antón Figueroa foi un dos mestres máis excepcionais que tiven a fortuna de atopar na miña traxectoria académica. Este libro recompila unha parte importante dos seus artigos dos últimos anos, a maior parte deles referidos coherentemente a unha perspectiva sociolóxica sobre o desenvolvemento das culturas, e especificamente de culturas periféricas ou subalternas como a galega. Porén, o volume tamén é interesante por contar cunha entrevista final realizada polos editores ao autor e que, polas poucas veces que Figueroa ten falado de si mesmo nestes anos, resulta unha alfaia que axuda tamén a coñecer mellor unha das mentes máis preclaras que teñen dado os estudos literarios galegos.

#2015 #Antón Figueroa #Através #ensaio #Fran P. Lorenzo #Laiovento #Libros #Literatura #narrativa #poesía #Susana Sánchez Arins #Xerais

05/01/2016 by marioregueira

Desexo

Recortada da orixinal do usuario de Flickr Farther Along – CC BY 2.0

Non sabería dicir cando foi. Seguramente a finais dos noventa. Bob Dylan non significaba nada para min. Un tipo cun par de cancións tan icónicas como baleiras. A persoa que versionaran os Guns N’ Roses na miña primeira adolescencia. Un vello que tocara había pouco diante do Papa dos católicos, esvaecendo a pouca aura rebelde que podía conservar. Nos tempos nos que o blogomillo fervía e abundaban os dylanianos cheguei a crear unha pequena polémica dicindo que o Zimmerman non fixera gran cousa despois dos setenta. Os seareiros seguirán protestando, pero se os oitenta de Dylan son esquecíbeis, os noventa non foron moito mellores. Boa proba foi que nese momento, entre concertos apagados e discos mediocres, puiden deixalo pasar sen máis. Algo diso discutira co meu pai naqueles días. O conflito xeracional, e eu sorrindo escepticamente cada vez que dicía que era un dos grandes, que había moito máis que a imaxe distorsionada que ofrecían os medios del. Segundo meu pai había un disco que non escoitara e que podería resumilo todo. Un disco que non tiñamos e que nunca tiveramos, pero que el lembraba da súa mocidade. Non sei con quen falou. Naquela época de discos dixitais e na que comezaba a aparecer un formato estraño chamado mp3, meu pai moveu ceo con terra, visitou antigos camaradas e falou con vellos coñecidos do traballo. Un día de patrón na vella casa dos meus avós pediume que saíse con el. Colocara o coche coas portas abertas ao pé do vello hórreo apuntalado. Alguén lle deixara un cassette e un dos poucos sitios que tiñamos para escoitalo era na vella radio daquel vello coche. Era unha cinta orixinal, máis vella ca min e rotulada (nunca o esquecerei) en inglés e español. Desire – Deseo. Con cancións con títulos como Huracán, Una taza más de café o Bahía del Diamante Negro. Na portada, un Dylan estrañamente novo sorría disfrazado de vaqueiro.

Teño lido algunha vez crónicas de dylanismo apaixonado que inciden na mesma idea. Non volves ser a mesma persoa despois de escoitar por primeira vez Hurricane, oito minutos e medio nos que parece que unha guerra se desata e te leva por diante. Meu pai contábame a historia que o meu precario inglés non daba para entender. Furacán Carter, o racismo nos Estados Unidos, un crime que non cometera, a épica dun boxeador entre reixas. A vergoña de vivir nunha terra onde a xustiza é un xogo. E Dylan iniciando un movemento que conseguía reabrir o caso e poñelo en liberdade. Nun momento no que eu xa me formulaba abandonar dereito pola literatura e as tensións na miña casa comezaban, meu pai disparábase nun pé cun consello que nunca se atrevería a darme explicitamente. Ás veces non chegan os avogados para reparar unha inxustiza. Ás veces fai falta unha canción.

"Dylan and The Band" by Hugh Shirley Candyside - Flickr: Dylan and The Band. Licensed under CC BY-SA 2.0 via Wikimedia Commons

“Dylan and The Band” by Hugh Shirley Candyside – Flickr. CC BY-SA 2.0 via Wikimedia Commons.

Naquel serán no que o sol ía caendo pouco a pouco sobre o horizonte de Valdoviño, escoitamos o disco enteiro. Rimos co español macarrónico de Romance in Durango, abrimos os ollos ante unha canción que se titulaba Mozambique, e estremecémonos con Oh, Sister ou One More Cup of Coffee. Unha taza máis de café antes de seguir camiño polo val abaixo. O corte final, Sara, volvía soar como un fenómeno natural, algo máis calmo que o furacán do inicio. Máis aló do icónica e política que resultaba Hurricane, o ton xeral do disco falaba sobre todo da paixón. Como din as vellas crónicas dylanianas, cando a cinta acabou, eu era outra persoa. E porén, todo aquilo era só unha parte dun puzzle que completaría nos anos seguintes.

Moita xente sostén que Desire non é máis que unha segunda parte de Blood on the Tracks, un disco anterior que eu aínda tardaría un tempo en descubrir. Podería declarar que ambos supoñen a cúspide do talento de Dylan, nunha época especialmente produtiva que nunca xamais se repetiu. Ambos contan a historia dunha ruptura e dun regreso, mensaxes moitas veces contaxiadas de declaracións políticas. Vivín con elas nunha rúa da zona vella. Á noite había música nos cafés e a revolución estaba no aire. Nunca tiven ningún deses discos en formatos que quixese conservar. Anos despois, meu pai regalábame unha gravación en directo da mesma época gloriosa, coas mesmas cancións. Ninguén o sabía, nin eu ao principio, pero achegábase un momento vital de ruptura e reencontro, e durante meses as cancións de Dylan encaixaban como feitas a propósito para a miña propia vida e puiden aprendelas de vez entre despedidas e regresos, traducíndoas con pronomes imposíbeis. Morremos e renacemos, misteriosamente a salvo, e tras volver á vida atopamos as mesmas persoas no quinto día de maio. Aínda que nós sexamos outros.

Non sabería dicir canto de min continúa a cantar esas letras nin canto delas quedaron para sempre entre as miñas. (Se o ves, dille ola, agora debe estar en Tánxer. Estará pensando que o esquecín. Non lle digas que non é certo). Furacán Carter morreu o ano pasado, Dylan nunca volveu brillar con ese destello cegador, moito menos despois de tocar para o papa dos católicos ou facer que retirasen todas as súas cancións do youtube, o coche de portas abertas contemporáneo. E nunca volveu falar de revolución. Non podes falar desas cousas despois de empeñar a túa alma. E porén, a pesar diso, como a chama do amor que palpita e esmorece antes de regresar, erguemos as nosas copas corenta anos despois do cumio dylaniano e repasamos todas e cada unha das marcas que o desexo deixou nos nosos corpos. De todas as cousas que fixemos sempre haberá unha da que non nos arrepentiremos. E as que non fixemos foi só por un simple xiro do destino.

#Bob Dylan #Música

28/06/2015 by marioregueira

Xogos de imitacións

No meu libro O Silencio, no medio de todos os poemas de guerra, hai un dedicado a Alan Turing, “a persoa que gañou a II Guerra Mundial”, como me refiro a el cando teño que recitalo. A cara de incredulidade do público vaise atenuando conforme pasan os anos. Turing é un deses heroes recentes. Aínda que a parte heroica do seu traballo se remonte aos anos corenta tardamos moito en coñecelo, e tardou moito máis en chegar ao gran público. Durante décadas, Turing era a persoa que dera nome ao test de Turing, un matemático que estudara as posibilidades da intelixencia artificial e que morrera en estrañas circunstancias na década dos cincuenta. Pouca xente sabía a dimensión bélica do seu traballo nin o feito de que a mesma sociedade á que salvara da destrución condenárao á castración química polo feito de ser homosexual. A súa historia, mesmo despois de ser desclasificada, permaneceu no limbo dos círculos de afeccionados.

O acontecido con Turing é parte do acontecido con outras figuras e forma parte da ideoloxía social imperante. Non só coas persoas sospeitosas de fuxir da heterosexualidade normativa, tamén coas mulleres. As persoas de determinada idade abriamos os ollos ante a posibilidade de que a filla de Lord Byron, Ada Lovelace, fose considerada a primeira programadora de computadoras da historia ou que a actriz Hedy Lamarr fose a inventora, tamén durante a guerra, da tecnoloxía WiFi. Tamén abraiaba saber que a radio non fora inventada polo Marconi que nos dixeran no colexio, senón por un tal Nikola Tesla, un personaxe caracterizado tamén pola súa ambigüidade sexual.

Penso que é a sociedade das comunicacións dos últimos vinte anos a que propiciou que moitas desas persoas poidan ser recuperadas. Recuperadas para o grande público, naturalmente. Figuras como Nikola Tesla formaban parte da cultura popular, apareceron na literatura e no cinema de ficción científica e en xéneros considerados subalternos como a banda deseñada (entre outras cousas, como estrafalario heroe Marvel). Algo semellante aconteceu tamén con Turing, cuxa presenza como personaxe de ficción é cada vez máis frecuente e xoga un papel importante en obras como Cryptonomicon de Neal Stephenson, novamente nun xénero subalterno onde non se oculta a importancia da opción sexual do personaxe.

As cousas mudan cando é grande industria a que “redescobre” e trata de sacar tallada da popularidade crecente destas figuras ás que ignorou durante anos. O ano pasado estreábase The Imitation Game, o primeiro filme dedicado á xesta que supuxo o descifrado das máquinas Enigma. O filme resulta interesante e fai algunha xustiza a figuras que novamente poderían ser condenadas ao esquecemento, como o corpo de mulleres que participaron tamén no que foi unha xesta matemática de guerra. O máis interesante porén era ver como a industria cinematográfica dixería unha figura como a de Alan Turing e a cuestión da súa sexualidade. Sempre hai unha distorsión entre os biografados e as biografías. Lawrence de Arabia nunca foi tan guapo e Mozart nunca foi o xenio histriónico de Amadeus (tampouco Salieri tratou nunca de asasinalo). Aínda aceptando isto, non deixa de ser chocante que o Turing do filme sexa unha especie de reencarnación de Sheldon Cooper, unha figura ríxida, insegura e atada a esa especie de superioridade intelectual despótica que só manifestan os mediocres. Moitas persoas preguntaban se Turing, ao igual que o protagonista de The Big Bang Theory padecía síndrome de Asperger.

A distorsión no filme é inseparábel, á miña forma de ver, da falta de referentes para representar un personaxe homosexual que non pasen polo histrionismo ou apoucamento. O Turing real era tímido e arrastraba, dende a infancia, problemas de socialización. Pero tamén era un excelente compañeiro, con sentido do humor e unha actitude ante a vida que non representaba fisuras no modelo de masculinidade imperante naquela época. Seguramente tampouco as representaría no modelo actual, polo menos no que manexa a industria cinematográfica. Dalgunha forma había que remarcar a homosexualidade de Turing no filme, e presentar unha escena de sexo (como acontece na novela de Stephenson), non era unha opción. De feito, hai quen sostén que foi unha actitude desafiante cara ás forzas da orde a que provocou o proceso por indecencia contra el. Nada que ver co histérico que interpreta Benedict Cumberbatch. Por outra parte, tamén habería moito que dicir ao respecto da figura de Keira Knightley, e o seu papel como muller excepcional no medio dun grupo de homes, un rol que invisibiliza as moitas outras mulleres que participaron ao mesmo nivel no descifrado e que sufriron un esquecemento similar ao que sufriu Turing.

Penso seriamente que algún día se analizara The Imitation Game dentro desta clave, e que non será a última dificultade da industria á hora de representar os heroes e heroínas populares do século XXI, eses que estaban ocultos até que unha comunidade interconectada os revelou. Pola miña parte penso que seguirei preferindo o Turing abertamente gay de Stephenson, a Ada Lovelace de Cris Pavón (seducida por unha vampira lésbica), até o Nikola Tesla ahistórico interpretado por David Bowie en The Prestige. As súas eivas son outras, pero polo menos non teñen nada que ver cos tópicos e limitacións que hoxe imperan.

Mark Twain no laboratorio da Tesla, xogando a ser superheroe.

#Ada Lovelace #Alan Turing #Cinema #Literatura #Nikola Tesa

17/05/2015 by marioregueira

Réquiem Galego 2015

Hai un conto do vello Borges do ano 49 titulado “Deutsches Requiem”. Nel, un ex-combatente alemán, enumera, pouco antes da súa execución, os motivos que o levaron a apoiar o nazismo en Alemaña. Nunha interpretación mística que non foi allea a todo o fenómeno ideolóxico da época, o protagonista conclúe que a derrota de Alemaña é en realidade unha vitoria sobre o mundo. Alemaña apareceu para impoñer a espada e a barbarie e facer recuar os valores cristiáns. Mesmo derrotada, obrigou ao resto de Occidente a emprender unha loita épica e cenital, dando inicio así a unha nova era. O seu sacrificio é un prezo pequeno polo obxectivo, que non sería outro que salvar a civilización da decadencia.

Se a derrota de Alemaña daba para facer cábalas sobre unha vitoria oculta, moito máis se podería dicir do franquismo, nunca abaixado polo poder da espada. A vitoria do franquismo foi saber mimetizarse, acompañar como un fantasma perenne o espírito da Transición, volver ciclicamente dende as urnas ou as asociacións ultracatólicas, seguir ecoando dende os tétricos antros onde se seguiu e se segue a practicar a tortura (300 casos dos que a O.N.U. di que o Estado español se nega a informar).

Non foi algo moi distinto do que o réxime fixo en vida. Os rapazolos que vitoreaban a aviación xermana ou a italiana preconizaban que Franco sairía de Hendaia disposto a lanzalos contra o resto do mundo, se cadra dispostos a unha loita épica e cenital que habitou para sempre nos soños do falanxismo romántico. Pero Franco soubo ir poñendo os distintos traxes de camaleón, e en pouco máis dunha década pasaba de posíbel e entusiasta aliado do nazismo a aliado de facto dos Estados Unidos contra a ameaza comunista. E por aí a entrar na UNESCO, abrirse ao turismo, e normalizar entre aspas a súa situación coa comunidade internacional, sen por iso deixar de reprimir e asasinar á poboación. Algúns biógrafos non perden a oportunidade de poñer o toque xenófobo e resaltar que Franco era galego e que por iso ninguén sabía se subía ou se baixaba.

Vendo o documental de Gonzalo Veloso “Contextualizando a Filgueira Valverde” chama a atención como algúns dos convidados destacan algo moi parecido no polígrafo pontevedrés. Filgueira estivo sempre onde “tiña que estar”: foi independentista cando tocaba, nacionalista cando tocaba, franquista cando tocaba, aperturista despois e finalmente demócrata de toda a vida ou, se nos guiamos por recentes declaracións de Alonso Montero, mesmo axente oculto do galeguismo entregado a unha (moi paciente e demorada) erosión do franquismo.

Filgueira Valverde podería pasar á historia das nosas letras como un erudito que traizoou unha causa. Ninguén disputa o de erudito, pero parece haber moitas persoas e institucións dispostas a pasar por alto o segundo. A primeira, a Real Academia Galega, para quen non pesaron o suficiente todas as opinións en contra. En realidade, non sorprende demasiado, a Real Academia Galega e Filgueira Valverde son produtos dun proceso similar. O primeiro desfíxose do fardo da súa ideoloxía cando foi un obstáculo para a súa supervivencia. A Academia tamén se desfixo de parte do seu pasado para ser, durante os primeiros anos da posguerra, unha resignada institución con certo toque folclórico. Tivo que renunciar ao galego nas súas manifestacións públicas e aceptou, como académico de honra, ao grande xenocida da súa propia cultura, o xeneral Francisco Franco, se cadra co mesmo xesto co que Filgueira o recibía nas súas visitas a Pontevedra. Dicía Francisco Castro estes días que non había que ter medo de dicir que Filgueira fora galeguista e franquista. É obvio que o significado de galeguismo non é o mesmo para todo o mundo, pero tamén é evidente que, na interpretación de Francisco Castro, tamén a Academia debeu ser galeguista e franquista, polo menos até 2009. Até ese ano (presidencia de Méndez Ferrín) ninguén se lembrou de retirarlle ao monstro ferrolán un título que aínda manteñen outros galegos de méritos ben discutíbeis na súa defensa da lingua. Se cadra o propio Francisco Franco, de quen se rumorea que falaba en galego na intimidade do Azor co fotógrafo Manuel Ferrol e que recoñecía “gustar” do noso himno, fose tamén un pouco galeguista ademais de franquista. Quen sabe o que depara o futuro da Academia, ao mellor non estamos curados de espanto e podemos ver aínda Días das Letras que nos deixen atónitos.

Filgueira Valverde. Un faro na construcción de Galicia. (culturagalega.gal)

Porén, o problema da institución non se limita só a ese peso do franquismo. O camaleón ten traxes para todo, e os seus propios movementos de “reconquista” estiveron marcados por dinámicas peculiares. Carvalho Calero e Francisco Fernández del Riego, avanzada útil do grupo de Galaxia, van recorrer axiña á constitución dunha “familia”, un grupo de presión propio que vaia facendo entrismo paulatino para acabar por controlar a Academia. Eran as estratexias da época, pero elas tamén representan o triunfo do franquismo e as súas políticas de familias e correlixionarios, tendentes a un sectarismo que entrou na Academia de forma moito máis estábel que o que marcan os ritmos históricos. O franquismo, como o nazismo do conto de Borges, triunfou. Obrigou a toda a sociedade a mirarse de esguello, a ver inimigos en cada esquina, a vestir traxes para cada ocasión, a procurar contactos e influencias para poder conseguir as cousas ás que deberan acceder por mérito ou dereito. Quen se mova non sae na foto, se cadra por iso, nunha Academia con nomes pouco sospeitosos de conivencia co que representa Filgueira Valverde, (case) ninguén se moveu.

Non hai que ser un erudito como o homenaxeado para saber, a estas alturas do século XXI, que existiu unha política de consentimento e colaboración do franquismo con certos sectores do galeguismo resistente. A propia Academia sobreviviu á ditadura porque a ditadura nunca a considerou un perigo, moitos dos seus membros sobreviviron porque tiveron padriños ben relacionados co réxime, o propio Filgueira Valverde entre eles. A Academia desculpa o medo de Filgueira porque con el cre desculpado tamén o seu propio medo. Esas accións van moito máis alá dos poemas que a Alonso Montero tanto lle gustou expurgar, son menos anecdóticas e menos literarias, pero no nome delas creáronse dinámicas que nos acompañan até agora, como o espectro que rolda o espírito da chamada Transición. No nome de moitas desas dinámicas perdemos o país e estamos perdendo a lingua. Unha mostra de madurez das nosas institucións culturais sería apostar por unha óptica ampla, abrir o debate, promover unha análise que enfoque a cuestión sen ambaxes e sen xogar a crear imaxes peripatéticas, como a do home que chora a súa covardía cando se lembra de que non foi falar no xuízo de Bóveda e a quen nós temos que celebrar este dezasete de maio. Sen crear santiños aos que, por un ano, levar biblias acabadas de imprimir e velas, e dos que, como se fai nos enterros, está prohibido falar mal en voz alta.

Se cadra a propia concepción da festa e as súas regras absurdas convide a iso. O carácter do Día das Letras, a súa coincidencia no espazo-tempo con familiares e testemuñas, foi útil baixo a ditadura, pero tamén o arrastramos até un tempo no xa que non resulta unha ferramenta, senón un lastre. O que se avanza en coñecemento dun autor pérdese no eloxio imposto, a obxectividade non ten cabida cando a misión é crear unha afirmación entusiasta e un ambiente de celebración e a crítica é acalada dende as instancias máis altas. Se cadra sexa hora, máis que nunca, de reformular como se van seguir facendo as cousas, abrir as fiestras e impedir que eses herdeiros doutro tempo, cos seus traxes camaleónicos, sigan reproducíndose sobre un escenario do século pasado. O mesmo no que non se contesta a ausencia de figuras femininas por precaución e respecto. O mesmo onde o debate normativo non ten cabida nin baixo a figura dun antigo membro, pero si caben xenocidas en postos de honra. O mesmo que se xustifica orgulloso no seu propio nepotismo. O mesmo no que traizoar a camaradas de militancia é “o que toca” porque estamos familiarizados até a náusea coa linguaxe dun medo que ten case un século de historia.

Joan Fuster dicía que o máis repulsivo dos pobos dominadores é que impoñen aos seus dominados o espectáculo da súa mediocridade insolúbel. No caso do franquismo, e no caso concreto do noso malfadado país, habería que sumarlle o contaxio desa mesma mediocridade, o triunfo do mimetismo e da conveniencia, a vitoria cotiá dos xenerais mortos, tantos anos despois. O réquiem inacabábel do pobo galego.

Carteis da Xunta de Galicia contextualizados espontaneamente.

#Día das Letras Galegas #Filgueira Valverde #Jorge Luis Borges #Literatura

29/04/2015 by marioregueira

A tumba de Leiras

Monumento en Mondoñedo

Participei o ano pasado na primeira edición de “Mondoñedo é poesía”, unha aposta por inzar de versos as rúas da vella capital de provincia, ese nordeste fértil que tantas e tantas voces ten dado á literatura galega e tantas outras ten acubillado entre as súas pedras. Pensabámolo tras pasear polo cemiterio vello: se a máxima de Castelao fose certa, e en vez de mortos fosen sementes as que metésemos na terra, Mondoñedo sería un verxel. Non é doado en ningunha cidade da Galiza ver tantos e tantos nomes nas lápidas históricas. Porén, o máis emocionante sen dúbida foi durante a parte do recital que transcorreu ao pé da tumba de Leiras (ben ataviada coas rosas vermellas que el pediu sobre ela).

Alguén da organización explicaba por que a tumba de Leiras está onde está, no que parece a porta principal do cemiterio vello, un pouco antes das escaleiras que dan acceso ao recinto en si, nun apartado que despois se reservou para as crianzas. “Isto orixinalmente era extramuros do cemiterio orixinal, Leiras foi enterrado fóra do sagrado”. Era evidente, Leiras Pulpeiro, científico, republicano federalista, masón e furibundo anticlerical non obtivo o dereito a entrar no recinto controlado pola igrexa católica.

“Contan que o día do seu enterro, un grupo de labregos saltou o muro de cemiterio e botou terra coas pas para fóra. Así, mesmo desterrado, Leiras podería xacer baixo terra consagrada”. A imaxe era tan poética que non puiden evitar representala mentalmente, un grupo de mozos desafiando o frío daquel inverno de 1912, e desafiando tamén algo máis, a mesma estrutura relixiosa que abafara o vate de Mondoñedo e que conservaba o seu poder practicamente intacto naquela altura do século XX. Moito debeu significar para o pobo unha figura como a de Leiras Pulpeiro, tanto que, nunha última homenaxe decidiron arriscarse a darlle ao defunto algo que o propio defunto, sen dúbida, non apreciaría tanto coma eles: a terra sagrada que non se lle debe negar a ninguén. Quen dixo que o pobo non recoñece os seus poetas?

Leiras e familia

Na miña formación sempre me representaron a Leiras como un paisaxista, unha denominación que aínda conservo como un tic. A escola paisaxista mindoniense, iniciada por Leiras Pulpeiro e Noriega Varela. Tardei algúns anos en saber que Leiras e Noriega eran figuras politicamente opostas, e máis aínda en saber que Leiras Pulpeiro fora un auténtico rebelde durante o Mondoñedo do século XIX, médico dos pobres, capaz de enfrontarse ao estamento eclesiástico, pero tamén de participar na creación dun dos primeiros proxectos de “Estado galego” e de ser un dos poucos (se non o único) en contestar os versos eternamente censurados de Rosalía de Castro con estes outros:

E así son sempre pra España/ os patrucios desta terra/ esquencida, que española/ nunca chamarse debera.

Seguramente nunca chegaría a apreciar deste xeito a figura de Leiras se non fose polas compañeiras de “Mondoñedo é poesía” e por aquela xornada, rica en anécdotas e en momentos significativos, rodeados sempre das paisaxes amadas por Leiras Pulpeiro, Noriega Varela, Álvaro Cunqueiro e tantas outras figuras de primeira fila que decidiron nacer na vella Mondoñedo. E aínda que este ano non poida acompañalos, estou seguro de que o programa do vindeiro 1 de maio (durante as Festas das Quendas) volverá encher as rúas da antiga capital co mellor da nosa cultura. Porque, ao contrario do que dixo Castelao, nunca enterramos sementes xunto cos mortos queridos, pero hai xardineiros afoutos que poden facer brotar un novo verxel coas súas simples palabras. Mesmo reproducindo nun caloroso día de maio a poética valentía dun grupo de labregos no inverno de 1912.

A tumba de Leiras Pulpeiro no Cemiterio Vello

#Activismo e resistencia #Leiras Pulpeiro #Literatura #Mondoñedo

12/04/2015 by marioregueira

Ano Lois Pereiro

Volvemos a Monforte no comezo doutra primavera para participar nos actos que dan o nome de Lois Pereiro á Casa da Cultura e á Biblioteca Municipal. Nun país tan dado aos esquecementos coma este non deixa de ser un triunfo colectivo que unha figura como Lois perpetúe a súa memoria na cabeceira dos centros culturais da súa cidade. “Moito mellor que un paseo marítimo ou un buque de guerra” dicía Xosé Manuel Pereiro no acto. E por suposto moito mellor o nome dun poeta que o dun título nobiliario (Conde de Lemos, hoxe en mans da Casa de Alba), tal e como algún grupo político propuxo.

Foi inevitábel lembrar onte o 2011, o ano no que o fenómeno Lois conseguiu revolucionar unha data en risco permanente de anquilosamento como é o Día das Letras Galegas. A pesar de que certos sectores sociais consideraron polémico que un autor abeirado á marxinalidade urbana como Lois Pereiro protagonizase a gran data da cultura galega, o certo é que hoxe, catro anos despois, o balance que quedou non pode ser máis positivo. Por primeira vez en décadas as Letras Galegas implicaron na súa festa a toda a sociedade. Das casas okupas ás salas da Academia, e dos actos oficiais aos bares e pubs. Non foi só casualidade nin foi o secuestro académico dun poeta popular. A figura de Lois foi sempre a dun autor cunha noción culta da creación literaria que porén (e a diferenza da maioría dos seus compañeiros de xeración) nunca deixou de entender que a cultura popular tamén era cultura.

Non sabemos que pode dar de si o “Ano Lois Pereiro” co que o concello de Monforte completou a súa homenaxe ao autor, porén, seguramente non serei o único en velo como unha oportunidade para remontar un ano cultural que, até hai unhas semanas, parecía que sería tétrico e terríbel. Tras uns anos de recuperación innegábel do contacto coa poboación, a Real Academia Galega escollía para o 2015 a figura de Filgueira Valverde, un autor que colaborou activamente co franquismo, e por tanto, tamén co xenocidio cultural que este efectuou sobre a lingua e o pobo galego. Por primeira vez, e a pesar de non ser a primeira figura polémica que pasaba polo 17 de maio, varias asociacións culturais negáronse a conmemorar un autor escollido para o Día das Letras. Porén o que máis abundou e o que máis preocupa é o silencio, que fai presentir un 17 de maio monopolizado polo estamento político e por aqueles grupos culturais cun interese ideolóxico ou económico no autor.

As comparacións son odiosas, pero ás veces tamén inevitábeis. Non era a primeira vez que pensabamos en Lois e no 2011 dende a decisión da Academia. E agora que hai unha proposta para celebrar tamén este 2015 doutra forma resulta imposíbel non pensar nas figuras que fan medrar unha sociedade e como seguen a ser referentes por riba daquelas que apostaron por reprimila e empequenecela. Unha vez máis miramos para o poeta do amor e a enfermidade con esperanza, como ese punto de encontro da diversidade dunha cultura, como unha aposta aberta cara ao futuro, como un intento de deter para sempre a roda da infamia. Non hai mellor nome para unha biblioteca.

#Ano Lois Pereiro #Cotidiano #Día das Letras Galegas #Literatura #Lois Pereiro #Monforte de Lemos

25/03/2015 by marioregueira

Un Dylan Thomas con xeo, por favor

“El aquí bebía, pero bebía unha cousa normal. O que o matou foi o alcol americano”. Algo deste tipo dicían os fregueses de Swansea-Abertawe cando lles preguntaban pola morte do seu paisano Dylan Thomas. O poeta, famoso pola súa voz profunda e os seus recitais na BBC, case tanto como pola súa intensa relación co alcol, finara en Estados Unidos, no medio dunha xira. As causas da morte, aínda hoxe cuestionadas, nunca poderán separarse das súas últimas palabras: “18 whiskys, isto debe ser unha especie de record”. Tratándose dun poeta, pouco máis se precisa para crear unha lenda descomunal sobre os seus excesos.

Dylan Thomas representa unha especie de espiña cravada na consciencia de Gales. A actitude do autor cara ao seu país de nacemento abaneou sempre entre o amor e a xenreira, escorando moi habitualmente cara a unha aguzada ironía. “Terra dos meus pais, meus pais poden quedar con ela”, unha frase dun dos seus personaxes que alude ao comezo do himno galés e que, xunto coa súa escolla exclusiva pola lingua inglesa como ferramenta de creación o colocan nun lugar difícil para a sociedade galesa. O poeta máis importante que saíu da terra dos bardos xamais escribiu unha liña na lingua dos bardos. E non só iso, a pesar de defender sempre a súa orixe e a súa identidade galesa e inzar con ela a súa obra, nunca permitiu que esta caese na autocompracencia.

O pasado 2014 o país, e particularmente a cidade de Swansea-Abertawe celebraba o primeiro centenario de Dylan Thomas. Foi interesante ver como Gales resolvía a súa relación co fillo díscolo. A poeta en lingua galesa Menna Elfyn dicía pouco antes do comezo das celebracións: “expresou o que moitos de nós sentimos: ás veces adoramos odiar Gales”. Swansea-Abertawe, a “fea, bonita, cidade”, que dixera Dylan Thomas, inzou coa súa imaxe as rúas, de forma que era moi difícil non tropezar con ela. O rapaz alcólico que a consideraba un fogar querido pero até certo punto deprimente volveu ser o protagonista. Peneiraron os seus escritos até dar con calquera referencia á cidade para escribila nos muros dos museos. E non só a súa actitude irónica, senón tamén os seus excesos humanos foron aceptados completamente.

O Swansea Museum recreou nunha das súas salas un vello pub da época da súa mocidade como elemento central da exposición que lle dedicaban, e regalaba porta-vasos coa imaxe do poeta como parte da entrada (aínda que non servían alcol). Porén, se cadra, a mellor homenaxe fíxolla a destilería galesa Penderyn, dedicándolle un dos seus whiskys da colección “Icons of Wales”. Poucos recoñecementos maiores caben a un poeta que se autodefine como bébedo que facer parte da cultura etílica do seu país até o punto de poder escoitar como piden as copas co seu nome. Os fregueses insisten en que foi o alcol americano o que o matou. No fondo, e na Galiza sabémolo ben, sempre é o alcol que non é da casa o que nos mata. Se cadra por darnos o veleno xunto co antídoto é que temos que aprender a amar e odiar coas mesmas forzas o noso propio fogar.

#Alcol #Dylan Thomas #Gales #Literatura

18/03/2015 by marioregueira

As vacacións da familia Liddell

Llandudno (pronúnciase algo semellante a “Clandicno”) é un dos puntos turísticos máis relevantes do norte de Gales. A curva da súa praia concentra, mesmo no inverno máis cru, rebumbio de cativos e de bañistas temerarios, dispostos a deixarse ilusionar por unha raiola de sol. Os inmensos complexos hoteleiros, algúns vellos, outros simplemente en ruínas, miran para o mar con lembranzas palpábeis de tempos mellores, e tanto o seu paseo marítimo como o seu peirao están cheos de atraccións de feira e salóns recreativos.

Hai algo de irreal en Llandudno, se cadra porque o doado é chegar en tren, por un camiño de ferro que por momentos parece atravesar as augas, ou se cadra porque o seu ambiente de turismo improbábel, poboado de familias e anciáns xubilados vagando entre atraccións antigas, resulta incomprensíbel para quen chega de fóra. No fondo, o que máis destaca da pequena cidade é unha estraña sensación de viva decadencia. Algo que non alude só ao transcorrer dos anos, senón que parece formar parte da súa natureza dende hai moito tempo.

É probábel que a mediados do século XIX, cando o matrimonio formado por Henry e Lorina Liddell decidiu mercar unha casa de campo para pasar as súas vacacións de verán alí, Llandudno tivese xa algo dese ambiente. Moi probabelmente procedese da súa recente conversión de vila galesa en destino de vacacións, algo que aínda hoxe pode rastrearse ben na súa contorna. Henry e Lorina ían acompañados da súa recua de fillos e fillas, e moi pouco imaxinaron que o lugar exacto que escolleron para veranear sería lembrado máis dun século despois, e moito menos que unha das súas fillas pequenas acabaría tendo estatuas pola cidade. Tampouco que se debatería durante moito tempo se, nalgún deses luminosos veráns da década dos sesenta recibiron (ou non) a visita dun vello amigo de Oxford, o reverendo Dodgson.

Llandudno non foi outra cousa que o patio de verán de Alice Liddell, a nena para a que Lewis Carroll escribiría os dous libros de Alicia (Alicia no País das Marabillas e A través do espello). Descoñécese se Carroll visitou os seus amigos nalgunha ocasión, aínda que si se atopan referencias ao lugar nas súas cartas e parece ser que a morsa e o carpinteiro do segundo libro aluden a dous penedos con eses nomes populares na costa da cidade. Se temos en conta que os dous personaxes pasean por unha praia, non é estraño pensar que algunhas das areas da costa de Llandudno acabasen pasando ao outro lado do espello.

Penmorfa, a casa dos Liddell

Fose como fose, Llandudno acolleu o seu protagonismo na creación dunha das obras referenciais da literatura universal dunha forma ambivalente. É certo que a cidade está repleta de estatuas cos personaxes de Carroll, que propoñen ao viaxeiro a súa propia persecución do coello branco pola xeografía. Do outro lado, porén, a vella casa dos Liddell foi demolida sen moitas contemplacións no 2008 para crear unha zona residencial, e no mesmo ano foi pechado o pequeno museo dedicado ao universo de Alicia. A presenza do personaxe na cidade parece camiñar no estreito fío das relacións literarias apócrifas, demasiado leve e demasiado aberta a debate, se cadra só apreciábel para persoas que sexan alícicas impenitentes. Do outro é probábel que tamén exista o temor sensato de acabar construíndo un macrocomplexo turístico que acabe por abanear o precario equilibrio da zona.

En calquera caso, non teño ningunha dúbida de que, máis alá das referencias evidentes, existe unha relación innegábel entre a cidade e os mundos irreais de Lewis Carroll. POde ser que proceda dunha vella inspiración literaria ou que sexa produto dunha contaminación posterior padecida pola propia cidade, pero o estrañamento que sorprende ao viaxeiro polas súas rúas e paseos é unha desas experiencias que van máis alá do simple turismo.

#Gales #Lewis Carroll #Literatura

02/03/2015 by marioregueira

Novos mares

Loitamos por el dende os primeiros tempos do blogomillo, hai case unha década, cando aínda era o .gz a matrícula para a rede máis reivindicada. Tanto tempo despois era case unha débeda pendente erguer esta bandeira para seguir navegando nos nosos propios barcos, así que, a pesar da boa compaña que tivemos sempre na Blogaliza (dende hai pouco tamén blogaliza.gal), chegou o momento de partir cara a novas terras.

A persoa que me axudou a armar este proxecto dicía que era un momento interesante para as páxinas de autor. En case unha década de crise económica sabemos ben o que subterfuxios como “momento interesante” queren dicir, así que aceptamos que entramos nun xénero en crise e que as nosas torpes mañas e as limitacións propias do formato só contribuirán a agravalo. Aínda así hai unhas cantas cousas novas, se cadra a máis interesante, a posibilidade de crear unha bitácora multilingüe, escrita orixinalmente en galego, pero con versións tamén para a norma portuguesa e o castelán das que seguro saberedes disimular as eventuais grallas.

Mesmo con todas as innovacións, non deixo de ter a sensación de que entro nunha casa con máis cuartos que os móbeis que posúo para enchela, ou se cadra son os folgos para movelos nesta nova mudanza o que falla. Desculpen a desorde, as areas de Gorée son malas de varrer, e hoxe, data máxica do 2 de marzo son, como todos os anos, un pouco máis vello.

Comezamos.

#Cotidiano

08/04/2014 by marioregueira

Na presentación de Ático

Seguramente hai días que son máis emocionantes porque se fan agardar. E ás veces fanse agardar demasiado. Así foi o caso da xornada de presentación en sociedade que acolleu o Pote de Maniños o pasado sábado. A sede da segunda romaría laica máis antiga do país, e un dos exemplos do vizoso asociacionismo civil que prendeu nalgún momento na nosa comarca, brindaba pola chegada a término das obras do Ático, un libro cunha traxectoria absolutamente kafkiana e incríbel mesmo para unha literatura como a nosa, afeita á precariedade e ao desleixo político.

Lin Ático no ano 2006, eu viña de gañar o Premio Xosemaría Pérez Parallé con Tanxerina e na entrega coñecín un dos poetas que acudían ás clases do obradoiro de Eduardo Estévez. Respondía ao peculiar nome de Arsenio Iglesias, e algún tempo despois souben que a súa primeira obra estivera no debate final do xurado, con moitas posibilidades de gañar. As historias sempre poden ser doutra forma. Se Ático gañase no 2005 o Pérez Parallé, eu tería un blogue con outro nome (“O porto dos escravos”, aínda que pouca xente o lembra, é o lugar onde comeza e remata Tanxerina), e Arsenio seguramente estaría a piques de publicar un segundo libro. Non foi así, o que gañou Arsenio, meses despois, foi o premio Avelina Valladares, un galardón que implicaba tamén a publicación da obra na editora Fervenza polo Concello da Estrada. Mudanzas políticas, escasas nocións da responsabilidade e o que eu sempre identifiquei como unha falta de respecto cara á literatura como expresión cultural, fixeron que a publicación do libro fose aprazada unha e outra vez até quedar finalmente descartada. Dentro do dantesco que foi todo o acontecido, lembro que o máis curioso fora ver como se publicaba a obra vencedora do ano seguinte indicando que gañara a edición do premio que correspondera a Ático.

O libro seguiu o seu particular percorrido. Tras un tempo sen alternativas, finalmente parecía que Espiral Maior ía facerse cargo da súa edición. Tras contar xa con probas de edición e figurar mesmo na numeración da colección da editora nas lapelas doutros libros, Espiral Maior atrasa a publicación unha e outra vez e finalmente comunícalle ao autor que non pode facerse cargo do libro. Era xa o ano 2010 cando Arsenio recorre a Positivas, que finalmente consegue sacar Ático a finais do ano pasado.

“Este é un libro maldito e eu son especialista en libros malditos” tenme dito Paco Macías, director da editorial. Non cabe dúbida que máis de sete anos no deserto editorial son abondos como para considerar que Ático tivo unha mala fortuna pouco habitual. Polo medio houbo causas conxunturais, como a crise económica, pero tampouco podemos esquecer a cantidade de incompetencias e desintereses que acumulou o proceso. Tristemente, mesmo nun eido como a edición de poesía, no que o gaño económico é unha cuestión relativamente secundaria, seguen a existir clases e segue a ser moi difícil abrirse paso sendo un autor inédito, que vive fóra do país e que non ten acceso ás redes relacionais que facilitaron o paso a outras persoas.

A pesar diso, nestes anos Ático estivo presente nas mentes das persoas que lle queremos a Arsenio, como un asunto pendente de amañar. Algún dos seus poemas (o 19, da páxina 46) debeu ser a peza que máis veces recitei en público na miña vida, pode máis que calquera escrita por min mesmo. Poder facelo en Maniños, coas Poetas da Hostia, nunha sala ateigada de xente e lendo por un libro, foi unha forma de exorcismo, un final agardado e fermoso. A escasos metros estaba o lugar onde ardeu a barricada, a biblioteca que garda o nome da filla de Marco Polo, e tamén o lugar de onde marchamos un día e a onde nunca volveremos, porque, como ben sabe Arsenio, e antes del Avilés de Taramancos, e antes aínda Heráclito, non regresamos xamais as mesmas persoas aos mesmos sitios.

#Arsenio Iglesias Pazos #Cotidiano #Edición #Edicións Positivas #Literatura