Blogue - Páxina 3 de 16 - Mario Regueira

13/09/2017 by marioregueira

Adeus, Xohana

Na miña promoción de filoloxía galega acompañamos ese cadro terríbel chamado orla cuns versos de Xohana Torres. Pero eu non beberei da xerra do silenzo. Poderían ser outros, na cultura popular galega continúa presente o Eu tamén navegar da Penélope que se revolve contra o seu destino de tecedeira. Un dos poucos casos nos que podemos lembrar inmediatamente unha cita coa simple mención da súa autora e posibelmente un dos versos máis citados e retorcidos na literatura galega de todos os tempos (tamén, si, en Tanxerina).

Xohana Torres soubo estar presente en cada momento determinante da poesía galega. Foi poeta dos cincuenta cando ser poeta e muller non era cuestión doada. Participou do renacemento poético dos oitenta e fixo de precursora dos noventa, cunha obra que acompañaba a revolta literaria das xeracións máis novas, que non dubidaron en considerala como unha máis. E falou de Ferrol, corazón de navío, cando Ferrol parecía expulsado para sempre das paisaxes da poesía galega. A autora soubo medir os ritmos literarios galegos dunha forma practicamente inédita, e conseguiu ser sempre contemporánea, que é aquilo que se di habitualmente dos clásicos. E non só na poesía. O seu papel de precursora aparece tamén na literatura dramática, na inesquecíbel Adiós, María!, parte da escasa narrativa de autoría feminina do seu tempo e capaz de colocar as cidades e o seu proletariado migrante nunha literatura galega ancorada aínda no imaxinario rural.

Precisamente por esta consonancia cos tempos é que resulta doado imaxinar como foi a Xohana Torres que iniciou a súa carreira na Galiza da posguerra. Polo medio dos tomos de correspondencia e das biografías aparece de vez en cando a súa imaxe. Convidada cabaleirosamente por Otero Pedrayo tras un recital en Santiago, mencionada como amiga que sofre coitas de amor, como a alumna espelida de Carvalho Calero que agora aborda unha carreira literaria, como a muller que, polo seu predeterminado instinto maternal debe comezar a escribir literatura infantil. A moza illada no norte, envolta en misterios e silencios que non pedira e que probabelmente tampouco exerceu de forma voluntaria. Máis rapaza que muller e, polo feito de selo, coa sombra inmensa de Rosalía de Castro proxectada a miúdo tras ela.

E porén, máis aló do paternalismo e dos condicionantes, do camiño cheo de boas intencións que non leva a ningures, Xohana Torres navegou. Se cadra sexa isto o mellor do seu legado. Que foi capaz de sobrepoñerse a un mundo de homes anquilosados en prácticas sociais que xa eran vellas cando naceron, que soubo ensinarnos que a mocidade é unha tarefa diaria, que soubo dialogar cos elementos novos que traían os tempos. E con nós, as persoas que chegamos despois.

Boa viaxe, Xohana, navegaremos por ti.

#Activismo e resistencia #Feminismo #Galiza #Literatura #Literatura de posguerra #Xohana Torres

11/07/2017 by marioregueira

Oposicións, santuarios e violencia

Mozas de Georgia lendo a Faulkner no caloroso verán de 1971, Philip Bouchard (CC BY-NC-ND 2.0)

Lin Santuario con dezaseis ou dezasete anos e posiblemente por iso non o esquecerei nunca. Sen relelo nin unha soa vez, teño vívida a memoria do seu estilo, do ambiente rural opresivo e da violencia que describe. Elementos que descubriría anos despois na narrativa galega da posguerra, no noso caso artelladas para sortear a censura política e filtrar unha mensaxe que non podía facerse de forma máis evidente. Describir un universo mesto, onde as persoas se impoñen unhas a outras pola forza, e que esvara cara ao bizarro e o marxinal, producindo unha sensación de fonda estrañeza nas persoas lectoras, serve para facer un reflexo da sociedade norteamericana dos anos do crack. A estratexia tamén servía para representar, en liñas similares, a sociedade do franquismo, coincidente en moito con ese retrato. Nos dous casos había un pouso de denuncia social indirecta, cun matiz necesario no caso do Estado español, onde non había posibilidade algunha de formular unha denuncia patente.

Pregúntome como é posíbel que, anos despois, unha parte da sociedade crítica da Galiza apoie as protestas pola escolla dun texto desta obra para as probas das oposicións. Son consciente de que Faulkner pode representar unha opción particularmente difícil, que traballar cun hipotético alumnado sobre violencia e sexualidade tamén é un exercicio complexo, e que seguramente hai motivos suficientes para indignarse nun proceso de oposicións que representa en si mesmo unha pequena tortura. E porén o que indican a maior parte das protestas non é nada diso, senón que o texto escollido describe un acto de violencia sexual.

Non comparto a maior parte das críticas que se fixeron neste sentido, nin sequera as de persoas coas que habitualmente estou de acordo. Así, comparto con Susana na necesidade de mover os marcos, da mesma forma que penso que os novos marcos non os constrúe a escolla dun tribunal de oposicións e que máis responsabilidade teñen este tipo de reaccións no seu futuro, que deixan unha imaxe máis confusa que politizada, tamén nos camiños que as futuras autoras teñen que percorrer.

Rexeitar un texto porque describe unha violación, falar de “deleite” nun acto descrito como forma de representar e denunciar unha violencia social na que as mulleres son as primeiras vítimas, supón confundir narración con apoloxía, algo que non se agardaría de persoas responsábeis da formación de outras. E por suposto máis aínda consideralo parte do canon da cultura da violación, do que forma parte tanto como poderían facelo as violacións que describen Margaret Atwood ou Eduardo Blanco Amor, que probabelmente non merecerían nin unha mínima parte destas reaccións.

Toda unha vida de escrita para que te poñan mirando un aparcamento – Visit Mississippi CC BY-ND 2.0

O acontecido non deixa de lembrarme certos fenómenos que acontecen no ensino universitario ou na literatura galega. O rebaixamento do nivel educativo para ofrecelo a gusto do consumidor, que pasa por evitar ao alumnado calquera tipo de frustración ou conflito deste tipo, por exemplo, unha tendencia á alza no contexto europeo. Pensar que pode haber superviventes da violencia sexual entre as persoas examinadas é relevante, sen dúbida, pero tamén abre o camiño a evitar outro tipo de textos a vítimas doutro tipo de violencias e experiencias traumáticas. Tamén a presupoñer que unha persoa, polo feito de ser supervivente da violencia sexual, fica eivada á hora de analizar os discursos que se realizan sobre ela, mesmo cando estes funcionan na súa contra ou destacan o seu papel nas relacións de poder, colocándose fóra das dinámicas habituais do patriarcado. Se algo facemos desde a filoloxía é estudar discursos e sabemos (ou deberamos saber) como se constrúen e que elementos empregan. E sen dúbida, onde non hai conflito, non hai discurso. Non se pode falar contra a violencia desde a literatura sen mencionar e describir a violencia. Pódense, iso si, facer panfletos.

Isto faime pensar tamén unha liña preocupante dentro da literatura galega contemporánea. A necesidade de estabelecer discursos unívocos e maniqueos, onde as persoas boas son boísimas e ideoloxicamente perfectas e as malas, malas de telenovela. E onde calquera alusión á zona escura do ser humano vai acompañada dun prego de descargo onde a voz autorial deixa perfectamente claro que condena o que alí (en xeral asepticamente) conta. Unha forma de empobrecer o discurso e de renunciar a outras estratexias que non sexan mastigar minuciosamente ao lectorado ideas xustas. Tan xustas que merecerían formulacións literarias menos pobres ca aquelas coas que habitualmente son tratadas. Despois virán as sorpresas e as dificultades para identificar o inimigo. Como me dixo unha amiga miña, opositora de galego, sobre este tema:

– O que me amola é que todo o mundo proteste polo de Faulkner e ninguén diga nada de que en galego nos puxeron un poema de Noriega Varela. Iso si que é violencia.

#Activismo e resistencia #Feminsmo #Literatura #Oposicións 2017 #William Faulkner

02/05/2017 by marioregueira

Caetano, de novo na Galiza

Teresa Cristina e Carlinhos Sete Cordas representaban unha viaxe ao pasado. A historia do samba pode percorrerse case sen equipaxe, só con voz e guitarra, así, aínda que botemos en falta a intro orixinal de Preciso me encontrar, Cartola e os seus letristas aparecían resucitados nunha actuación con poucos artificios. Tan sinxela que poderían trasladala a un bar, aínda que non podemos enganarnos, seguramente a maior parte do público non respondería calidamente a un espectáculo que entendían como un simple aperitivo.
Así, se Cartola era unha parte da historia da música popular brasileira, Caetano representaba o seu punto culminante, a súa continuación natural. E sospeito que o concerto foi programado seguindo ese mesmo principio. Unha colección de grandes éxitos que se movían con fluidez entre as raíces da bossa, a renovación que supuxo o tropicalismo e algunhas (moi poucas) referencias á carreira inmediata do cantor. A última vez que vin a Caetano ao vivo foi hai case unha década no mesmo Palacio da Ópera da Coruña, nun concerto dentro da xira do Cê. Caetano fixera un disco de rock con case sesenta e cinco anos, e aparecía vestindo roupa vaqueira, saltando polo escenario e acompañado dunha banda formada por persoas novas. Conseguira facelo unha vez máis, ser capaz de encarnar simultaneamente historia e músculo impulsor da música brasileira. O Caetano do pasado domingo estaba xa máis perto de João Gilberto que de calquera cousa que tivese algo que ver co rock. Sentado coa guitarra durante a maior parte da actuación, Caetano podería ter gravado un grandes éxitos ao vivo, algo máis que suficiente para a maior parte do público da Galiza. Seguramente eramos só uns poucos os que ficamos con ganas de ter, ademais, outra cousa, aínda que fose escoitar Um comunista na véspera inmediata do primeiro de maio.

Os vellos do lugar lembran sempre dun dos primeiros concertos de Caetano na Galiza, a finais dos anos oitenta. Parece que se dirixiu ao público consciente de que estaba a tocar na terra na que nacera a lingua portuguesa, unha lingua que seguimos a falar con particularidades propias e á que demos o revolucionario nome de galego. A consciencia lingüística de Caetano non é habitual nos artistas brasileiros, que tratan de expresarse moitas veces nun portuñol que deixa sorprendido (ou irritado) a unha parte do público. Para alguén que dixo que unha das cousas máis marabillosas do Brasil era que falase a lingua portuguesa, é evidente que a marabilla continúa no feito de esta terse orixinado en boa parte dun territorio que non forma parte de Portugal. Así, unha parte do público agardaba que aparecesen de novo esas vellas complicidades. “Sempre que venho a Corunha falo português porque sei que vocês percebem. E gosto muito de que seja assim”. Desta vez non houbo alusións ao sotaque lindo da xente cando cantou con el, como en Vigo no 2003, pero foi suficiente para lembrar que Caetano segue a ser unha das poucas persoas con consciencia cultural dos lugares nos que canta. Con virtudes e defectos, seguimos a ollar para el como quen olla para as marabillas e os milagres.

#A Corunha #Ao Vivo #Caetano Veloso #Carlinhos Sete Cordas #Cartola #Concertos #Galiza #MPB #Teresa Cristina

21/03/2017 by marioregueira

Pasolini e os autobuses

Pasolini ante a tumba de Gramsci. (Dominio Público)

Alguén editara unhas listas de obxectivos da extrema dereita italiana dos anos setenta. Ou da operación Gladio, que viña sendo o mesmo. Un dos meus amigos comentábamo nunha cafetería de Barcelona. O que máis lle chamaba a atención é que, entre os tres primeiros nomes aparecía o de Pier Paolo Pasolini, como un obxectivo prioritario, moi por riba dalgúns líderes políticos comunistas. Que ameaza podía representar Pasolini? Un director de cine, un intelectual, un poeta que, como tantos poetas, probablemente nin sabía manexar armas.
Os procesos nos que se trama a represión sempre son elocuentes a respecto das xerarquías do inimigo. Creo que Pasolini tiña moitos números para estar na cúspide dos odios da parte máis conservadora da sociedade italiana. Unha persoa capaz de representar o réxime pro-nazi de Saló como unha comunidade sadomasoquista con delectación cara a coprofaxia. É dicir, que a burguesía italiana obrigara o pobo a comer a merda dun pacto coa Alemaña de Hitler, e ademais obtiña un pracer inconfesábel ao contemplalos. Sen dúbida ninguén atacou os responsábeis da participación na guerra con tanta saña e cun retrato tan cru e directo. A propia vida do director, homosexual confeso, cristián e militante comunista, era unha permanente provocación e a súa morte turbia e sospeitosa, tamén o foi. A mans dun menor de idade que se prostituía habitualmente con el, ou asasinado por uns asaltantes misteriosos ao grito de “porco comunista”, calquera dos dous desenlaces que se barallan encaixaría perfectamente coa súa vida e co seu proxecto artístico.
A xente que quería a Pasolini morto non temía o seu papel na organización dunha revolta comunista. Temía a súa sexualidade e, sobre todo, o seu discurso sobre iso. A forma na que o autor os sacaba da súa zona de confort facendo que as súas crenzas ancestrais cambaleasen, e aínda se atrevía a reivindicar para iso unha espiritualiade cristiá auténtica acusándoos de hipócritas. Seguro que mesmo así, Pier Paolo se sorprendería de saber que os seus inimigos lle tiñan tanto temor como para querer que morrese entre os primeiros.

Parte da campaña de Chrysallis

Unha sorpresa semellante deberon sentir na asociación española Chrysallis ao ver a enorme reacción que xerou entre a extrema dereita unha das súas campañas. Creada para apoiar as crianzas transexuais, a tese da asociación foi tan sinxela como explicitar que pode haber nenas con pene e nenos con vulva. Unha sentencia tan simple como pedagóxica, especialmente porque matiza a frase coa que á maioría das persoas lles explicaron as diferenzas anatómicas nalgún momento da infancia. Máis aló de volver explicar a teoría de xénero, diferenciando a identidade social das características físicas e como non é obrigatoria a correlación entre ambos campos, en Chrysallis foron á mensaxe máis simple. E seguramente foi esta simplicidade unha das razóns da campaña á contra que sufriron e aínda sufren. Chrysallis non tivo a necesidade dunha obra provocadora para estar no punto de mira dunha parte da sociedade do Estado español, pero as razóns son moi similares ás que condenaban a Pasolini. Non hai peor ataque ao conservadurismo que impugnar a súa explicación do mundo, un mundo que pretenden natural e a apolítico e ao que estes remendos evidencian como unha estrutura profundamente ideoloxizada até nos detalles máis simples. Nin hai só dous xéneros nin, de habelos, estes se corresponderían inequivocamente cunha xenitalidade física concreta, defendelo é unha postura ideolóxica. Unha postura ideolóxica conservadora, para ser máis precisos e que naufraga procurando lexitimacións fóra do seu propio corpus doutrinal (tal e como xente da ciencia e da bioloxía lles lembra periodicamente).
A resposta que os ultracatólicos e conservadores deron coa súa flota de autobuses, apelando a unha conspiración, deixa en evidencia o verdadeiramente débil da súa postura. E aínda que considero que cada quen ten dereito a defender as perspectivas que estime pertinentes (que para iso son ideoloxía), encontro algo verdadeiramente mesquiño nesta campaña en concreto. Non só por estar dirixida contra unha das minorías menos protexidas da sociedade occidental e, indirectamente, contra as crianzas que se atopan dentro dela, senón tamén polo emprego demagóxico e banal de conceptos como a liberdade de expresión. Pero sobre todo por ser un ataque contra algo que, mesmo dentro da tese máis ultra destes intolerantes, correspondería principalmente á vida privada das persoas e a liberdade de construír o seu aspecto e identidade como queiran. Unha vez máis, a dereita católica explicándolle aos demais como teñen que vivir e como se teñen que considerar, non sexa que a eles lles falle o firme que pisan cos pés. Pasolini, que sabía ben como acaban estas aventuras, non dubidaría onde situalos.

#Activismo e resistencia #Chrysallis #LGBTQ #Pasolini

12/02/2017 by marioregueira

Aeroporto Rosalía de Castro

En Liverpool non hai un Auditorio John Lennon, pero si hai un aeroporto. No Rio de Janeiro un dos dous, o antigo Galeão, está dedicado Antonio Carlos Jobim, que o mencionaba en Samba do Avião e que, segundo parece, tiña ademais medo a voar (o outro está dedicado ao pioneiro da aviación Santos-Dumont, para compensar). Os criterios que empregan os países para estas cousas son sempre ambiguos. Teño a sensación de que a maioría das veces é unha mestura de atracción turística e de honra menor e que en moitas ocasións póñense nomes a aeroportos que nunca levarían outras cousas máis importantes. Outras veces a política é non tocar os topónimos orixinais para non facela peor. Seguramente a miña opción favorita.

Adaptada de Above Us Only Sky de Martjin Van Es – CC BY-NC-SA 2.0

Non me opoño, contodo, a que Rosalía de Castro dea nome ao aeroporto de Compostela, simplemente pregúntome se foi un movemento intelixente. O principal argumento que escoito di que Rosalía vai dar a benvida a milleiros de visitantes de todo o mundo. Na miña última visita a Edimburgo, chegando á estación de tren de Waverley fun consciente por primeira vez que estaba nomeada en honra a unha novela (e ciclo narrativo) de Walter Scott. As citas do autor, que ten na cidade o maior monumento nunca dedicado a un escritor, daban a benvida a quen viaxaba sen que ninguén tivese a idea xenial de marcalo nun epónimo. En certo sentido, a relación entre Edimburgo e o seu fillo Walter Scott é tan intensa que certas cousas están a máis. Será que Compostela fracasou á hora de marcar a súa relación coa poeta romántica até o punto de ter que estampar o seu nome na porta de entrada?

Edimburg from Scott Monument, Oliver-Bonjoch, CC BY-SA 3.0

Persoalmente creo que hai homenaxes moito máis acaídas e que non precisarían do visto bo do Ministerio español de Fomento. Sen entrar nas múltiples referencias rosalianas que hai na propia cidade, estou seguro que mesmo cousas como asegurar o emprego do galego por parte das compañías aéreas ou a disponibilidade de literatura na nosa lingua na terminal están moito máis no espírito de Rosalía que a simple adopción dun novo nome para Lavacolla. Tamén son moito máis difíciles e requiren dun traballo constante, claro.
Unha segunda cuestión é en que medida a memoria de Rosalía, sen ningunha relación estreita con Lavacolla nin coa aviación, pode servir para ocultar outros elementos históricos.
Eu tiña unha proposta clara, sen ningunha relación con Lavacolla: o único aviador galeguista que tivemos, Elixio Rodríguez, de quen o país galego precisaría unha pouca da súa sorte emprestada. Porén, fóra da miña aposta persoal, hai outra aínda menos evidente que porén apela a unha relación íntima co propio aeroporto. Pasaría por reivindicar o seu pasado como campo de concentración franquista. Aínda que se fixeron homenaxes, e hai algunha placa, sempre lonxe da vista das pasaxes e do turismo, é preocupante que moita xente descoñeza que o tal aeroporto foi construído con man de obra escrava de prisioneiros da Guerra Civil Española.

Insignia de piloto, República española, Pla – CC BY-SA 3.0

Supoño que un nome como Aeroporto Internacional Antifascistas de Lavacolla está fóra do debate, reabre vellas feridas que unha autora, galega e española como Rosalía está lonxe de poder tocar. Tamén quedaría mal á hora de mercar souvenirs nalgunha das tendas, que seguro sairán gañando ao representar a efixie da poeta. A fin de contas, máis que do seu legado ético e literario, este pobo é herdeiro do vello costume de facer de Rosalía unha feira.

#Activismo e resistencia #Cotidiano #Guerra Civil española #Lavacolla #Literatura #Rosalía de Castro #Santiago de Compostela

23/01/2017 by marioregueira

Os mellores libros de 2016

Unha vez que a maior parte das listas máis ou menos colaborativas foron saíndo á luz, quero deixar, igual que o xaneiro pasado, a miña impresión do ano literario en lingua galega. Como xa dixen, e imaxino que seguirei dicindo no futuro, isto é unha lista mínima e completamente persoal, que é a única forma que teño de facela. Do que lin (que foi moito, pero tampouco foi todo), eu quedaría con estes libros para resumir o 2016. Sobra dicir que hai moitos outros excelentes, algúns, capaces de disputarlles o protagonismo a estes, simplemente eu comezaría por eles.

Cara ao leste, de Antía Nara (Xerais)

Para min, unha das sorpresas literarias do ano. O regreso á narrativa de Antía Nara, cunha novela de tese, capaz de xerar o seu propio suspense cenital apelando a un argumento tan de actualidade como liberado dos tópicos esencialistas cos que habitualmente é tratado. O xenocidio silencioso que despoboa o noso país de mocidade, o papel das identidades subalternas na realidade rural, a propiedade da terra ou o futuro dunha Europa post-soviética son temas que, por desgraza, non é habitual ver na literatura galega contemporánea. E moito menos tratados con esta mestría.

Suicidas, de Fran Cortegoso (Chan da Pólvora)

A pena máis grande do ano foi o pasamento dun autor novo e prometedor, pero tamén ver como o relato do seu final ameaza con reinterpretar unha aposta poética que debería ir moito máis alá e ser lida á marxe das lendas e os seus acasos. Suicidas non é un libro importante por ter saído días antes de que o seu autor finase, deberá ser un libro importante para nós por moitas outras cousas, entre elas unha aposta lírica cunha densidade non vista antes e unha perspectiva ante á creación poética tan abranxente que é imposíbel evitar o sentimento de vertixe.

Novas do Exterior, de Xosé Luís Santos Cabanas (Axóuxere)

A crónica de Santos Cabanas conmove por dous motivos: o primeiro e máis evidente pola historia que narra, que parte da detención do seu fillo, Antom Santos e continua nos 63.000 quilómetros de viaxes á cadea do subtítulo, a parte máis visíbel dun calvario xudicial e penitenciario absolutamente kafkiano. En segundo lugar, porque o pai do prisioneiro é capaz, mesmo así, de ofrecer un relato de calidade, cunha certa distancia que porén non deixa de denunciar os absurdos que rodearon o xuízo, o castigo engadido da dispersión e do réxime penitenciario, ao tempo que testemuña a solidariedade que lle foi saíndo ao paso.

#2016 #Antía Nara #Axóuxere #Chan da Pólvora #Crítica #Fran Cortegoso #Lectura #Literatura #Xerais #Xosé Luís Santos Cabanas

24/06/2016 by marioregueira

Inglaterra prevalece

Julian Tysoe – Attribution 2.0 Generic (CC BY 2.0)

Alan Moore imaxinouno a finais dos 80. Un Reino Unido que sobrevive a unha guerra nuclear que acentúa o seu illamento. Un goberno fascista e clerical que persegue calquera forma de disidencia. Conflitos territoriais en Escocia e políticos con apelidos galeses entre os dirixentes. V de Vinganza, a obra realizada xunto a David Lloyd trataba de dixerir os case dez anos de Margaret Thatcher no poder, un dos gobernos que máis transformou a sociedade das illas. En certo sentido, foi a resposta do mundo da banda deseñada a un trauma longamente contestado polo punk británico e outras manifestacións culturais.

Os artistas empregan mentiras para contar a verdade. E se cadra a maior verdade que oculta a obra de Moore e Lloyd é que non se trata do reflexo concreto dun momento político, senón dun relato intemporal que puido demostrar a súa vixencia moitos anos despois. Se cadra despois do resultado das votacións que hoxe publica a prensa a distopía do home coa máscara de Guy Fawkes recupere de novo o seu valor de retrato distorsionado dunha sociedade.

A Unión Europea foi, nas últimas décadas, unha das grandes trampas para as clases populares. A ela entregamos a nosa soberanía popular sen recibir nada a cambio e desde ela se realizaron políticas tan detestábeis como a realizada cos refuxiados sirios. O papel das comunidades nacionais no seu seo ficou practicamente esvaecido ante unha institución que sempre afirmou estar feita para os estados e non para os pobos. Ningunha crítica sobra a unha macroestrutura política que habería que derrubar ou transformar en algo completamente irrecoñecíbel.

Abi Begum – Attribution 2.0 Generic (CC BY 2.0)

E porén, non hai outra forma de ver o referendo de onte e o seu resultado que como unha traxedia. Non votan pola saída do Reino Unido as organizacións de esquerdas nin as comunidades nacionais, tampouco os sectores críticos co que a Unión Europea representou en canto a solidariedade e xustiza. Os vencedores son os esporeados por discursos racistas e autárquicos, os nostálxicos do imperio, os que fecharán as súas fronteiras e simplemente disputarán á Unión Europea o seu papel na infamia mentres seguen mandando tropas a todas as guerras do outro lado do planeta. Os feudos tradicionais da esquerda, os vellos vales mineiros, as rexións de Gales que seguen acreditando na súa identidade nacional, os irlandeses do Ulster e toda Escocia ao unísono quedan, unha vez máis, atrapados nun pesadelo que terán que desmontar pouco a pouco. E xunto a eles, unha boa parte dos migrantes que estes anos formaron parte da súa sociedade e que agora mesmo comezan a poñer un pé en terra de ninguén. E por moito que a saída sexa, posibelmente, amortecida polo aparato burocrático do Estado, a sociedade británica acaba de mandar unha escura mensaxe a unha parte importante da súa cidadanía. Tal e como dicían na obra de Moore e Lloyd, Inglaterra, a vella Inglaterra das distopías, prevalece.

#Alan Moore #Banda Deseñada #Brexit #David Lloyd #Escocia #Gales #Inglaterra #Irlanda

05/06/2016 by marioregueira

O nome dos escravos

Adaptada de Cliff – (CC BY 2.0)

“Como me chamo?” “Como me chamo, Tío Tom?”. A pregunta, dirixida entre golpes a Terrell marcou un antes e un despois. Cassius Clay renunciara ao seu nome de escravo para ser coñecido como Muhammad Ali e demostraba de que xeito rompen os escravos as súas últimas cadeas. As minorías e as clases baixas non tardaron en identificarse coa súa arrogancia. Na periferia de São Paulo, onde a miña familia seguiu ese e outros combates, ter un nome de escravo aínda significaba algo e Ali non tardou en ser recoñecido como un digno heroe das clases baixas. Alguén que viña da nada, pero que sacara dalgún lado unha arrogancia que non convidaba á antipatía, senón que máis ben representaba todas as victorias negadas dunha clase social. Ali era máis que un boxeador, era un símbolo, unha identidade, unha especie de superheroe que non tardaría en vencer ao mesmo Superman.

Nunha época na que os combates estaban moito máis lonxe que un par de clicks, a memoria de Ali transmitíase nunha especie de representación teatral improvisada acompañada de relatos orais. Sabía del como doutras mitoloxías familiares. A afición ao boxeo na miña familia sempre foi relativa e profundamente vinculada a elementos sociais. Á madrugada víanse, ás veces clandestinamente, os poucos combates dos púxiles galegos. Polo día lembrábase ao máis grande de todos os tempos. De non mudar o nome, de non ser arrogante e de non enfrontarse á maquinaria da guerra estadounidense, eu non sabería nunca que era Muhammad Ali, como nunca me falaron de Frazier ou de Foreman. Pero ninguén esquece a quen dixo en voz alta que Vietnam era unha guerra na que os brancos mandaban negros a loitar contra os comunistas. “Ninguén do Vietcong me chamou nunca negro. Ningún deles me linchou, nin me botou os cans, nin me roubou a miña identidade, nin violou a miña nai e asasinou o meu pai. Non vou disparar contra esa xente por ser pobre. Prefiro ir á cadea”.

Bob Gomel – (CC BY-SA 4.0)

Hai tempo que non sigo a prensa convencional, pero podo imaxinar a caricatura de Ali que están deixando. O campión, o portento físico, o deportista. Fixérono con Mandela e era máis difícil. Podemos xogar a esquecer o papel de Ali nos movementos sociais. Pero seguirá habendo moita xente que, máis que ao boxeador, admiradmos o home que deixou de boxear. Que sabendo que o deporte era a súa vida decidiu sacrificar a súa carreira e enfrontar a cadea e o descrédito por facer simplemente o correcto. De que vale ser campión se non tes dignidade?

Máis aló das aparicións puntuais na televisión, tardei anos en reconstruír toda esa memoria inmaterial. Recoñecía o seu sorriso, o seu voar como bolboreta e picar como abella, as bravuconadas que vingaban as humillacións das multitudes. Escoitaba o pobo do Zaire berrando “Ali bumaie” mentres as pezas simbólicas completaban as paisaxes intuídas. Non era casualidade que fose Foreman, o bon escravo convertido ao cristianismo, o derrotado por un Ali imparábel, acollido polos africanos como un neno perdido e reatopado. Din que as crianzas de Kinshasa aínda soñan ser coma el, e que o seu fantasma segue a percorrer os barrios pobres das cidades. Se non tes medo dos teus soños é porque non son grandes abondo.

O meu móbil soou a primeira hora da mañá dun sábado. Boteille man entre soños e lin incrédulo a noticia. Nas súas últimas aparicións, Ali aparecia avellentado e afectado pola enfermidade. Iso pensámolo agora, porque o seu carisma sempre estivo intacto, e os seus puños seguían golpeando na nosa memoria. Non dubidei de que tiña que ser un erro e seguín durmindo. Soñei con rings enormes, con xente da miña familia recreando aquel k.o., con Laila Ali, cun combate nunha África sofocante, con tíos tom aprendendo o noso nome a golpes e con canallas mordendo a lona para sempre.

#Activismo #Boxeo #Deporte #Muhammad Ali #Resistencia

31/05/2016 by marioregueira

A resaca de maio

Adaptada de Sirkuselefanter (1962), Municipal Archives of Throndheim. –CC BY 2.0

O mes máis cru non é abril, senón maio, que é o mes das Letras Galegas. Cando acaba de pasar maio as cidades quedan igual que cando acaba de pasar o desfile dun circo con elefantes e majorettes desas que fan malabarismos co pau da bandeira. O chan está estrado de poemas de Manuel María e dos artigos e publicacións que se lle dedicaron e unha sensación de resaca invade a cidade. Polo menos non foi como o ano pasado no que unha fera perigosa escapou de mans dos domadores e creou o pánico na cidade entre os máis, aínda que se deixase acariñar por algúns. Porén, como todos os anos, e aínda que non poidamos abstraernos de todo do desfile que toma as rúas, preguntámonos se realmente vale a pena. De verdade é isto o que convén á cultura galega, á difusión da súa literatura, aos propios homenaxeados? (usamos o masculino porque son 52 homes e só tres mulleres). Non será hora de reservar as rúas da cidade para pasear, incorporar varóns entre as majorettes, mulleres entre os domadores e mandar os elefantes pastar?

O día das Letras Galegas foi unha festividade creada contra o franquismo. Non durante a guerra, senón moito máis tarde, a comezos dos anos sesenta, cando a xente de Galaxia comezaba a deixar atrás a fantasma da persecución política e ía entrando en institucións como a Real Academia Galega. A conversión da Academia de elemento folclórico franquista nunha ferramenta de difusión da cultura galega foi algo que se lles debe, aínda que non se pode negar que iso implicaba un certo diálogo co franquismo, un papel de mediación que Galaxia abrazou sen moitos traumas, chegando a enfrontarse con organizacións que exercían a oposición directa a este. As Letras Galegas nacen desa mediación, creadas en 1963 e dedicadas a Rosalía de Castro, un ano despois permitían celebrar a Castelao co permiso do réxime. Non ao Castelao político, claro, pero había algo innegabelmente político en dedicarlle unha festividade ao maior representante do Partido Galeguista, aínda que fose como humorista ou literato. Que o franquismo tolerase ese tipo de homenaxe facilitou tamén que Castelao puidese ser reeditado, aínda que cun enorme control sobre o tipo de escritos que podían ver a luz. Sen as Letras Galegas nada diso sería posíbel, aínda que tamén é certo que a actitude de sometemento ás directrices da ditadura non beneficiou moito ao galeguismo e sen dúbida facilitou a futura fagotización e manipulación de Castelao por parte da dereita españolista.

Lion.Medrano.Tamer, adaptada do usuario de Flickr felicito rustique, jr. –CC BY 2.0

Dende entón o Día das Letras tense celebrado sen interrupción e con poucas ou ningunha modificación. As regras arbitrarias seguen en pé, o protagonismo da Academia non se modificou un ápice e a transición daqueles tempos duros a estes tempos duros non foi demasiado boa. Non só polas cuestións referentes ás escollas da Academia ou ao desleixo respecto de cuestións como o xénero, inherentes á propia institución. Unha festa que nace cun valor simbólico tan marcado e asociado ao resistencialismo non volve ser a mesma fóra desas coordenadas. Aínda así, a dependencia dos ritmos culturais galegos do dezasete de maio é excesiva. O chan da cidade está cheo de poemas de Manuel María, e é probábel que nunca máis volvamos velo así. A cantidade de publicacións e a difusión do autor esqueceranse axiña, e tampouco é que haxa moita marxe para facer unha crítica obxectiva da súa obra no medio dunha celebración como esta, onda cada vez gañan máis espazo as frivolidades publicitarias encarnadas en bolsas de supermercado. Por outra parte creo que o esforzo editorial galego podería estar mellor empregado que en sacar cinco biografías e tres antoloxías do mesmo autor nun prazo de meses. Un autor ao que será difícil volver dedicarlle unha monografía nos próximos anos e que nunca gozará dun estudo como o do presente, pois nin sequera xigantes literarios como a propia Rosalía de Castro poden repetir homenaxe no Día das Letras. Nunca haberá outro Castelao, pero é que a función do 17 de maio xa non debera ser a de erguer un tótem simbólico que por un día faga crer que existimos mesmo baixo o abafo dunha ditadura.

É certo que non é a única institución estraña que hai en Europa. Cando penso que Gales e Escocia teñen un cargo chamado poeta nacional que se dá en vida alíviame pensar que nunca veremos esa traxedia na nosa cultura, onde a xente é capaz montar dramas por un posto na Academia ou por un quítame de aí esa feira do libro. En calquera caso, neste momento de maio, mentres as bolsas que homenaxean aos nosos autores comezan a ser recicladas como bolsas do lixo, a resaca dunha festa salvaxe martela na cabeza e fainos desexar que algún día os elefantes arrasen con todo en desbandada e as majorettes se fagan donas da cidade.

Seminoles, do usuario de Flickr Prayitno –CC BY 2.0

#Letras Galegas #Literatura

04/05/2016 by marioregueira

As donicelas de deus

Imaxe de Jared Kelly – CC BY-NC-ND 2.0

O pasado 29 de abril unha donicela mordeu un cable nalgún lugar de Suíza e paralizou o experimento máis grande e relevante da historia da humanidade até o momento. O Colisor de Hádrons, hospedado nas instalacións do CERN, ten sufrido máis dun accidente de ton estraño algúns deles xusto en momentos claves. Se os primeiros obstaculizaron a descuberta do Bosón de Higgs, este acontece xusto antes de que o Colisor funcione a unha velocidade aínda maior. A repercusión da aventura da pobre donicela (seica morreu electrocutada no acto) ocupou moitísimas novas. Seguramente porque os animais peludos venden máis xornais, aínda que tamén polas teorías que relacionan estes eventos cunha suposta autorregulación do universo.

O Colisor de Hádrons, tamén chamado por algúns medios a Máquina de Deus, comezou a funcionar con profecías apocalípticas. A posibilidade de que un dos pequenos furados negros producidos pola máquina puidese desenvolverse e acabar coa existencia humana preocupou a algunha xente, por máis que a posibilidade fose desmentida pola maioría dos científicos. O Colisor, que trata de reproducir o comportamento de certas partículas no momento do Big Bang, segue baixo sospeita. Algunhas voces acreditan que o universo, deus, ou algunha orde inmanente é capaz de xerar eventos que obstaculicen as investigacións. As razóns son diversas. As máis serias apuntan á incompatibilidade da existencia intelixente con ese descubrimento. Outras, incluídos tipos disfrazados e blogues conspiranoicos, falan dunha acción organizada que trata de evitar un evento non desexado. Outras, a mencionada destrución do planeta. Outros máis falan de deus, se cadra non un deus con personalidade, pero si dunha regra mestra do universo que estariamos descadrando dalgunha forma.

O colidor – Adaptada de Image Editor – CC BY 2.0

Recoñezo que a nivel persoal pouca cousas me entusiasman máis que o emprego de narrativas na resolución de problemas científicos. Sospeito que o precursor disto foi Hawking, coa súa popularización do paradoxo do viaxeiro do tempo. Pode alguén viaxar cen anos atrás no tempo e asasinar á súa avoa sen poñer en perigo a súa propia existencia futura? Unha das solucións propostas, explotada mil e unha veces nas obras de ciencia ficción é que o universo conspirará para evitar resultados ilóxicos e incoherentes. Viaxarás no tempo e tratarás de matar á túa avoa, pero a arma deixará de funcionar, ou algo se cruzará polo medio. O universo participa dun complot para que poidas nacer e facer a viaxe no tempo. Moitos científicos son escépticos ao respecto dunha solución tan narrativa. Posiblemente o universo pode resolver iso impedíndoche viaxar atrás no tempo, cousa que se cadra xa fai. Pensar que o universo ou iso que algúns chaman deus ten tempo para escribir novelas de ciencia ficción interpretábeis a unha escala humana sería, por tanto, unha nova forma de superstición.

A pesar de que as posibilidades narrativas destas ideas son apaixonantes, persoalmente non podo deixar de pensar nos primeiros viaxeiros de tren e o medo a que o ser humano non puidese superar os setenta quilómetros por hora. Hai quen menciona unha especie de síndrome de Prometeo, de medo a descubrir o mundo, de terror a unha imaxe irracional de deus que temos moito máis gravada no subconsciente do que cremos. Polo menos é un deus que en lugar de anxos con espadas de lume manda simpáticas donicelas. Os animais salvaxes son algo frecuente nos arredores do CERN. Deron problemas no pasado e volverán dalos no futuro. Non hai nada sobrenatural ou predeterminado nun roedor que morde onde non debe. O Colisor volverá funcionar e axudaranos a descubrir de onde vén a existencia, transformará á realidade, tamén a social e política, moito máis do que hoxe podemos imaxinar. E as donicelas de deus volverán ser simples roedores confundidos.

#CERN #Ciencia #Colidor de Hadrons #física