Xaneiro 2013 - Mario Regueira

31/01/2013 by marioregueira

O principiño

Cando lin a nova de que Galaxia chegara ás vinte edicións do Principiño, botei contas e memoria. Eu tiven un exemplar dunha desas edicións. Non só o tiven, senón que gardo unha lembranza concreta do día que arrinquei o papel de agasallo que o cubría e o examinei entre abraiado e estrañado. Foi nunha casa da zona do Inferniño de Ferrol e, se me guío pola dedicatoria que aínda figura na primeira páxina, foi o dous de marzo de 1986, o día do meu sétimo aniversario. Na época tiña xa algúns contos en galego, pero sospeito que O Principiño debeu ser o meu primeiro libro na nosa lingua. Falo de libro en relación á lonxitude e tamén o tipo de edición, aquela era a quinta e viña, sospeito que como todas “con dibuxos do autor.” Sorpréndeme lembrar de mans de que persoa da miña familia veu, particularmente porque nunca máis, nin sequera nas épocas nas que máis me interesei pola literatura en galego, me agasallou nada que non estivese na lingua do Imperio. As miñas teorías de que a actitude da nosa sociedade cara á lingua tivo un pico de atención e empatía nos primeiros anos do Estatuto baséanse tamén neste tipo de cousas. Ese pico de preocupación, que se desinchou ou caeu no foxo da desilusión nos anos que seguiron, deixoume polo menos un libro que ler e reler durante unha boa parte da miña infancia.

Non podo dicir que gostase do Principiño naquel momento. Máis ben me pareceu un libro desacougante e estraño, algo que tiña moitos puntos en común con algúns programas míticos da época (Planeta Imaginario), que seguramente trataban de esporear imaxinacións pola vía dun surrealismo adaptado á mocidade. É algo que tamén teño asociado ás lecturas en galego daquela época, que por azar, polo momento ou por unha mala escolla previa, dirixíanse sempre a ese lugar que espertaba máis preguntas que respostas, onde os discursos non eran compracentes e existía unha certa tendencia á incomodidade e o desacougo. Era algo que saltaba dende as páxinas das Cousas de Castelao e dos Biosbardos de Blanco Amor, lecturas que, dentro da pequena biblioteca que había na casa, alguén considerara axeitadas para un rapaz novo e que posibelmente non o fosen. E foi algo que, salvando as evidentes distancias, tamén atopei no Princiño, ese best seller do que tanta xente se recoñece levemente traumatizada.

Mesmo así, alegroume moito ter o libro de Saint-Exupéry no meu acervo de lecturas dende tan cedo e conservo como un tesouro ese primeiro libro que puiden chamar meu. Dalgunha forma foron esas características que saltaban na literatura en galego que me chegaba as que me fixeron ficar por ela. Unha vez que cansei dos discursos brandos e fáciles, foi doado volver a aquela falta de compracencia que lembraba de ler na miña lingua e pescudar na súa escuridade.

#Cotidiano #Galiza #Lectura #Literatura

28/01/2013 by marioregueira

Falemos galego

Xa o dicían os míticos da Roda en época tan temperá como o 1979: falemos galego na rúa e na escola. O que ninguén sospeitaba é que, máis de trinta anos despois, os lemas inxenuos do principio da chamada transición política volverían coa súa candidez, obrigados por circunstancias atroces. Non sei se fun o único que se decatou do punto surrealista que tiña a mobilización de onte, comezando polo lema. Queremos galego na escola é unha proclama do final da ditadura, non de 2013. E seguramente sexa ese un detalle que, no fragor das batallas, está pasando desapercibido: a forma na que estamos obrigados a rebaixar o horizonte de expectativas da nosa lingua. Se hai anos alguén me preguntase en que manifestacións relacionadas co galego me vería no 2013, seguramente respondería que en ningunha, ou en todo caso, nas que atinxían a problemáticas concretas: o galego na universidade, o galego na ciencia, o galego como lingua internacional… En ningún caso agardaría ter que seguir loitando por algo polo que xa loitaran as xeracións precedentes. O camiño que quedaba por andar era lento e frustrante, pero de ningunha forma parecía que puidese incluír un retroceso tan brutal como o que sofreu o estatus da nosa lingua nestes anos.

A pesar de que a escalada lexislativa castelanizadora non é só contra a lingua galega, e responde ás mesmas concepcións caducas e imperialistas do Estado español que o levarán cara á súa última debacle, é certo que o caso da nosa terra segue a ser particular. Nunha realidade enrocada na esencialidade do poder político, a forma de medir a importancia da nosa cultura pasou e pasa polo cálculo de deputados galeguistas nas distintas esferas de poder. E non cabe dúbida que é unha cuestión importante, pero moi habitualmente esquecemos que cada unha das nacións históricas do Estado español ten a súa propia circunstancia e que, de todas elas, a máis disímil é precisamente a nosa. Nin vascos nin cataláns mantiveron as súas linguas coa mesma saúde que a nosa, que aínda hoxe pode dicir de si mesma que é a lingua cooficial con máis falantes porcentuais no seu territorio e a única que supera nese aspecto ao castelán. Os nosos veciños tamén non desenvolveron as súas ideoloxías políticas dándolle ás respectivas linguas a centralidade que a galega ten no pensamento galeguista. Aquel “se aínda somos galegos é por obra e gracia do idioma” de Castelao tiña moito de fundacional e aínda hoxe funciona como único baremo da galeguidade para moitas capas da poboación. En parte, esa saúde, cimentada sen dúbida en causas conxunturais como o afastamento e abandono por parte do poder central, que favoreceu unha ruralización persistente da nosa terra, serviu ironicamente como un freo a determinadas posicións políticas. É moi difícil convencer unha sociedade de que a lingua que fala o 90% dos seus membros está en perigo de morte. A diferenza entre bilingüismo e diglosia, problema ao que xa se enfrontaran os primeiros galeguistas, ten, queiramos ou non, unha dimensión sutil da que aínda hoxe é allea a maior parte da poboación. A súa simplificación e a negación do conflito lingüístico segue a ser algo tristemente presente nos discursos antigalegos, da mesma forma que o foi durante a longa noite do fraguismo.

Porén, se o galego vai ser a lingua máis difícil de marxinalizar na uniformización que pretende a dereita española, si que é certo que a súa posición de avantaxe obxectiva foi algo que non soubemos xestionar nestes últimos trinta anos. A caída libre na que se atopa fai aínda máis doloroso ter que volver a proclamas dos anos setenta, as mesmas que saían nas portadas dos discos da Roda. Porén, tamén é agora, nunha situación crítica, cando máis precisa a nosa lingua do noso compromiso. Un compromiso individual, diario, que non renuncie a ningunha das batallas cotiás. E tamén un compromiso colectivo, aínda que só sexa para que dentro de trinta anos, alguén lea nas crónicas xornalísticas que unha enorme representación da sociedade galega se rebelou nos violentos anos dez contra a perda da súa identidade.

#Activismo e resistencia #Galiza #Lingua

25/01/2013 by marioregueira

Django desencadeado

É algo que veño notando dende hai varios anos nos filmes de Tarantino. A primeira vez que fun completamente consciente foi na malleira que leva o psicópata de Death Proof a maos de tres mozas. A violencia desatada do Tarantino dos noventa segue presente, pero cobra un matiz inédito, por primeira vez deixa de ter esa gratuidade que, nun discurso falsamente sisudo e moi popular na época dos seus primeiros filmes, pretendía manifestar a súa presenza viva na sociedade occidental e a forma na que dirixía o devir desta. Algo mudara en Death Proof, e a tentación de facer unha interpretación feminista ou de empoderamento das mulleres non era máis que o seu mellor indicio. Tempo despois, algunhas compañeiras viñeron a dicir que algo semellante xa se podía ver na noiva ensaguentada de Kill Bill. O emprego da violencia abandona o campo da psicopatía gratuíta para encarnar o papel da xustiza politizada, deixa de ser unha paisaxe sociolóxica para ser unha ferramenta de acción necesaria. Inglorious Basterds segue polo mesmo camiño e ofrécenos o que ningún filme bélico ofrecera até entón: un final climático e antihistórico no que as vítimas reescriben os vellos relatos a forza de abandonar precisamente o papel de vítimas. Fronte aos xudeus que camiñan cara á catástrofe en silencio, o filme presenta feroces guerreiros capaces de rebentar cabezas de alemáns cun bate. Non hai violíns nin pianos tristes que acompañen o relato do horror: o final de Inglorious Basterds canta ao ritmo dunha racha de ametralladora e a súa reescritura da historia na ficción ten de revolucionario o que lle falta de coherencia.

Calculo que Tarantino está lonxe dun discurso ben tramado e non creo que teña unha idea ben definida sobre cuestións como o feminismo ou o vitimismo histórico. Penso que a súa descuberta da utilidade da violencia é instintiva e está baseada nunha idea moito máis simple: a intuición de que os opresores triunfan porque os oprimidos lles permiten triunfar. Que grande parte das traxedias da humanidade poderían evitarse se uns poucos renunciasen á covardía e fixesen unha aposta decidida pola acción. Django Unchained é un paso máis nesa tendencia: un negro rescatado da escravitude, que decide facer xustiza e liberar a súa muller de mans da estrutura escravista do Sur. Nun tendencia común a filmes anteriores, pero dun xeito se cabe aínda máis descarado, o filme sitúase a medio camiño entre o spaguetti western e a blaxplotation, dúas formas do cinema popular ás que rende tributo e que marcan o ton simple de Django Unchained como un filme de tiros e vinganzas. Vinganzas que non se afastan porén desa dinámica descuberta por Tarantino e que están protagonizadas polos parias da sociedade que descobre, entre o pasmo dos seus semellantes, que a historia aínda lles deixou unha fiestra aberta para facer xustiza.

Seica Spike Lee protestou, antes mesmo de ver o filme, polo que prevía como un tratamento frívolo do legado da negritude norteamericana. As traxedias non son para facer esas cousas, as traxedias non son un spaguetti western, son algo máis serio. Si, non cabe dúbida, pero o spaguetti western e o filme de blaxplotation ofrécennos algo que as traxedias non nos ofreceron nunca: a catarse de ver a xustiza representada, o pracer momentáneo dunha vinganza ficcional. É a mesma catarse da que Brecht renegaba cando creou o teatro épico: o espectador non pode identificarse co heroe porque perde a visión de conxunto da problemática e cínguea a un único acto conclusivo. Marcha tranquilo para casa e durme ben sen decatarse do seu propio protagonismo cotián. Porén, non cabe dúbida de que as clases populares foron sempre máis receptivas a esas catarses, e tamén creo que hai momentos da historia nos que as precisan máis que noutros. Os xéneros populares dos que se nutre Tarantino son os dos cinemas de barrio, os que botaron as televisións pobres (TVG incluída) nas tardes da fin de semana, os que as masas obreiras empregaban para evadirse tras longos días de traballo sen fin.

Nós non gañaremos nunca, seguiremos marchando día a día a traballos de miseria, onde mediaremos con patróns crueis, e o que é peor, cos tíos-tom que lles lamben o cu. Porén, ao outro lado da pantalla dun cine de barrio, dunha forma que aparecerá nos nosos soños de obreiros Django Freeman fai xustiza e pon os opresores no seu lugar. E nós durmimos con tranquilidade por esa noite, sen reparar que o papel que representamos é o dos outros traballadores da plantación. Os que miran con envexa para o heroe porque nunca viron un negro a cabalo e disparando. Os que aínda levan as cadeas.

#Activismo e resistencia #Cinema #Feminismo